Synopsis: A pueo, Hawai‘i owl, returns to ‘Iolani Palace’s grounds.

E ka luna ho'oponopono o Kauakūkalahale; Aloha 'oe:—E 'olu'olu mai 'oe e ho'okomo aku i ka'u wahi pū'olo ma kahi ka'awale o kou kino lahilahi, a nāu ho'i ia e hi'i hele aku ma nā kai 'ewalu, mai ka lā hiki i Ha'eha'e a ka moku kā'ili lā o Ni'ihau.

I kekahi mau mahina aku nei, ia'u e kū ana ma waho o ka waihona palapala kahiko o ke aupuni, ua 'ike iho au i kekahi mea kāka'ikahi. He hulu pueo ho'i. 'A'ole i 'ike mua kēia, ke noho nei kahi pueo ma ka pā o ka hale ali'i 'o 'Iolani. He mea kāka'ikahi a kupanaha nō ka 'ike 'ana i ka hulu pueo ma O'ahu o Kākuhihewa i kēia wā.

He kupa ka pueo no kēia pae 'āina. Akā na'e, ma O'ahu wale iho nei nō, he manu laha 'ole ka pueo. Eia kekahi, he manu 'ane make loa ka pueo ma ia mokupuni. Pilikia ko ka pueo nohona ma ua mokupuni nei i ke kūkulu nui mau 'ana, ka ma'i, a me ka pepehi 'ia 'ana o nā 'ouo pueo e nā holoholona malihini. 'O ka hapanui o ka lehulehu e noho nei ma O'ahu, 'a'ohe 'ike maka i ka pueo.

Malu ke kula, 'a'ohe ke'u pueo. He 'ōlelo no'eau kēia mai nā kūpuna mai e hō'ike aku ana ua maluhia nā mea a pau. Akā, pehea? Ua maluhia ka nohona o nā O'ahu i ka lohe 'ole mai i ka he'uhe'u o ia manu? 'A'ole paha. No'u iho, he malu 'ole kēia 'āina i ka lohe 'ole mai i ke ke'uke'u pueo. He manu 'ihi'ihi ka pueo i ka nui o nā 'ōiwi o nēia pae moku. No kekahi mau 'ohana Hawai'i, he ‘aumakua nō. A i ka wā kahiko, ua malu nō kekahi i ka pueo ma Honolulu nei.

I ke au iā Kākuhihewa, e noho ana 'o Kapo'i ma Kahehuna i Honolulu. He akua ka pueo nona a nāna i hana i heiau, a kūkulu i kuahu, a i lele ho'i no ua akua lā ma Manu'a. 'Oiai, ua kapu ‘ē ka heiau ma mua a noa ho'i, 'a'ole na'e i noa ke kapu heiau a Kākuhihewa. 'O ka make ka hope, a ki'i a alaka'i 'ia nō 'o Kapo'i i Waikīkī i ka Heiau 'o Kūpalaha. I ia lā nō, 'ākoakoa nā pueo o Hawai'i, o Lāna'i, o Maui, o Moloka'i, i Kalapueo. ‘O nā pueo o Ko'olau, o Kahikikū, a ‘ākoakoa i Kanoniakapueo. 'O ka pueo o Kaua'i, o Ni'ihau o ke komohana, a ‘ākoakoa i Pueohulunui. I ka lā e make ai 'o Kapo'i, i ka puka 'ana mai o ka lā, uhi pa'apū 'ia ka mālamalama. Ho'omaka ke kaua, a lele mai nā pueo a wawalu i nā maka a ihu ho'i o kānaka. Lanakila ka pueo. Kapa 'ia kēlā wahi i paumā'ele 'ia ai nā kānaka i ke kūkae pueo, 'o Kūkaeunahiokapueo. Ma hope mai, 'ike 'o Kākuhihewa i ka mana o ko Kapo'i akua, a ho'ōla 'ia 'o Kapo'i, 'a'ole make, a ho'omana 'ia ho'i ka pueo i akua.

Nolaila, eia ko'u wahi mana'o e waiho nei i mua o 'oukou no ka hana kūpono e noho pono mai ai ka pueo i ka pā 'o 'Iolani. E hāliu mai ke 'olu'olu. 'Akahi, mai hānai aku i ka pueo. 'Alua, mai ho'onāukiuki iā ia. E kū a nānā aku i ua pueo lā mai kahi mamao iki.

E ka pueo e ho'omakākiu nei i luna o nā lā'au ki'eki'e loa ma ka pā o ka hale ali'i 'o 'Iolani. Me kou maka huila a weliweli nō, e mālama i ka pono o ia 'āina. Me kou mau 'ēheu, e po'i mau 'oe i 'ole kō make. I ho'omalu mau 'ia ko 'Iolani pā i kou he'u 'ana. A lana ko'u mana'o i ka māhuahua pono ‘ana o nā pueo ma O'ahu a puni.

'O wau nō ko 'oukou makamaka.

E ho'ouna 'ia mai nā leka iā māua, 'o ia ho'i 'o Laiana Wong a me Kekeha Solis ma ka pahu leka uila ma lalo nei:
» .(JavaScript must be enabled to view this email address)
» .(JavaScript must be enabled to view this email address)
a i ‘ole ia, ma ke kelepona:
» 956-2627 (Laiana)
» 956-2624 (Kekeha)
This column is coordinated by the Hawaiian Language Department at the University of Hawai'i at Mānoa, supported by the Initiative for Achieving Native Hawaiian Academic Excellence.