StarBulletin.com

Ka Waiwai o Ka Waihona Mālama Leo


By

POSTED: Saturday, August 01, 2009

Synopsis: Like seed banks for rare plants, so are the audio archives of Hawaiian language for those learning today. Therein lie many things to aid in the revitalization of the language. We have only to recognize the value of these resources and begin to utilize them more fully. This is the continuation of an article that appeared last week.

———

'Ano pili ka mo'olelo o ke kauila me ko ka 'ōlelo Hawai'i. Aia ka ulu o ke kauila i kona 'ano'ano. I ka hiki 'ana mai o nā lāhui 'ē i Hawai'i nei, hiki pū maila lākou me kā lākou mau 'ōlelo pono'ī. 'A'ole kēlā i lilo i pilikia a i ka ho'okahuli 'ia 'ana o ke Aupuni Hawai'i i ka MH 1893, a me ke kau 'ana o ke kānāwai i ka MH 1896 e pāpā ana i ka 'ōlelo Hawai'i 'a'ole e ho'opuka 'ia ma nā kula aupuni. Ua lilo ka 'ōlelo haole 'o ia ke kū i ka moku, a pilikia ihola ka 'ōlelo Hawai'i. Ua emi kona mau wahi noho, 'o ia ho'i ka na'au a me ka mana'o o kānaka. 'U'uku maila nō ho'i ka nui o ka po'e 'ōlelo Hawai'i a me nā kānaka i hānai 'ia ma ka 'ōlelo.

E maka'ala ana nō na'e kahi wahine akamai a loea ma nā 'ano he nui wale, 'o ia ho'i 'o Mary Kawena Pukui. I ka hopena o nā MH 1950’s, nāna nō i huaka'i aku a puni nā mokupuni, hui akula me nā kūpuna he nui, a noho ihola nō i ke kama'ilio me ke 'oki pū 'ana aku i ko lākou leo. He waihona mālama leo kāna o ka ho'okumu 'ana, a ke waiho maila i loko o ka Waihona Palapala Kahiko o ka Hale Hō'ike'ike o Bihopa. Me ia nō ho'i ke 'ano o ka hana a Larry Kimura mā i loko o nā MH 1970’s. 'Ike 'ia a'ela ke emi loa 'ana mai o nā mānaleo a ua ho'okumu 'ia 'o Ka Leo Hawai'i, he polokalamu ho'olele leo ma KCCN. Ua 'oki leo 'ia kēlā mau kūkākama'ilio a pau a ke waiho maila nō me he waihona mālama 'ano'ano lā. Mea mai nei kekahi kanaka, aia nō he waihona 'ē a'e o kēia 'ano ma ke kulanui 'o BYU i Lā'ie.

He ui ka'u a he nīnau: no ke aha ka ho'okumu 'ia o kēia mau waihona, i mea aha? 'A'ole nō kēia he nīnau wāhi pūniu, e nā hoa 'ōlelo Hawai'i. Ua hō'ili'ili 'ia kēia mau 'ike no ka pono o kākou! Pōmaika'i loa kākou i ka loa'a 'ana mai o kēia mau mea makamae! A no ia mea nō he maika'i ke no'ono'o kākou i nā 'ano mea like 'ole a kākou e hana ai me kēia mau mea. E ho'omohala kākou i mau ha'awina hou na nā haumāna 'ōlelo Hawai'i, he mau mea ho'i e ola ai ka 'ōlelo a nā kūpuna i loko o nā kānaka o kēia au. 'Eā e nā pua, 'a'ole nō i pau iki ka hana ho'ōla 'ōlelo, he alahele loloa ia, akā ua waele mua 'ia e nā kānaka o mua. E like nō me ke kauila, ke mau nei nō ka 'ōlelo Hawai'i. Ke mālama 'ia nei a 'a'ole nō e nalo loa ana. No laila, e o'u makamaka o ka 'ōlelo 'ōiwi o neia 'āina, e huli ke alo i kēia mau waihona 'ōlelo Hawai'i. E noi'i nowelo aku nō a 'ike 'ia nā pali pa'a. He kahua hale hou nō i pa'a ai ka hana a nā kūpuna a me nā mākua. Aia nō iā kākou ke kūkulu 'ana ma luna.

———

E ho'ouna 'ia mai nā leka iā māua, 'o ia ho'i 'o Laiana Wong a me Kekeha Solis ma ka pahu leka uila ma lalo nei:

» .(JavaScript must be enabled to view this email address)

» .(JavaScript must be enabled to view this email address)

a i ‘ole ia, ma ke kelepona:

» 956-2627 (Laiana)

» 956-2624 (Kekeha)

This column is coordinated by the Hawaiian Language Department at the University of Hawai'i at Mānoa, supported by the Initiative for Achieving Native Hawaiian Academic Excellence.