Invasive species

Synopsis: There are no snakes in Hawai'i, but we still have numerous invasive species. Could there be a Hawaiian remedy?

'Auhea 'oukou e nā makamaka heluhelu. Eia mai kekahi wahi mana'o o'u e pili ana i kahi "invasive species" , 'o ia ho'i nā lāhui haole. Pilikia 'i'o nō kākou i nā lāhui haole i hiki mai i nēia pae mokupuni. Pa'akikī ka ho'opau 'ana i nā lāhui haole. 'A'ole na'e he mau mea 'ino nā lāhui haole a pau. Nui ko'u mahalo i ka ipu haole, akā 'oi aku ka 'ono o ka ipu Hawai'i. 'A'ole o'u wahi mahalo iki i ke koa haole. Ua laha maila ua koa haole nei, a 'u'umi aku ia i nā meakanu Hawai'i. Ke ulu hou a'e nei paha nā koa Hawai'i. He mau kupu hanohano i ka 'ike aku.

Pōmaika'i kākou i ka loa'a 'ole o ka nāhesa ma kēia mau mokupuni. He mea maka'u ka nāhesa no kekahi po'e. 'A'ole na'e o'u maka'u i ka nāhesa. I ko'u wā i piha ai 'umi kūmāono makahiki a e noho ana i Ikalia, nui nā nāhesa a'u i 'ike ai. Aia ko'u hale ma kahi kokoke i kekahi 'āina ho'omalu ao kūlohelohe. I kekahi lā, ua mana'o au e ho'okahe wai i ka pā hale. I loa nō au a lālau ko'u lima i ka 'iliwai, 'ō'ili maila kahi nāhesa ma waena mai o ua 'iliwai nei. He 'ōma'oma'o kona kohu, a he kohu 'iliwai ke nānā aku. 'O ka lele a'ela nō ia o ko'u hauli i ka pū'iwa, 'a'ole na'e i ka maka'u. Ki'i akula au i ka pūlumi a hahau ihola i ka nāhesa. 'O kona naholo akula nō ia. Pau ka pilikia.

I kekahi manawa, ua kani ka pihe a ko'u mau hoa noho. Ua kolo a'e nei kahi nāhesa i loko o ko lākou hale. Kāhea maila ka wahine ia'u me ka pīhoihoi, a kuhikuhi akula ia i kahi o ka nāhesa i kolo ai ma ka lumi moe o kāna mau keiki. Komo akula au i ka hale e nānā ai. Ua pau ka 'ohana i ke kū 'ana ma ka puka o ka lumi e hō'ā'ā ana nā maka. 'A'ole nā keiki ma ka lumi a 'a'ole au 'ike i ke kumu i ho'ohū 'ole ai lākou i kahi nāhesa e moe wale ana ma luna o ka moe o kamali'i. Ho'i koke akula au i ko'u hale e ki'i ai i ka'u 'ūhili kenika, a laila, ua ho'i mai nō i ko lākou lā hale. Kopekope akula au i kahi nāhesa a hā'ule nō ia i loko o kekahi kini 'ōpala li'ili'i e pa'a ana i ko'u lima. 'A'ohe o'u mana'o e pepehi i ua nāhesa nei, no laila ua lawe akula au i ke kini 'ōpala i waho o ka wao, kahi e ho'oku'u ai i ka nāhesa. Pau ka pilikia.

Ua pōmaika'i nō kākou ma Hawai'i nei i ka loa'a 'ole o ia mea he nāhesa. He nui hou aku na'e nā lāhui haole i lawe 'ia mai i ko kākou pae'āina nei, a he mea 'ino kekahi e la'a me ke koa haole i 'ōlelo 'ia ma luna. Nāna nō nā koa Hawai'i e pepehi nei. Ma ke kuana'ike Hawai'i, 'a'ole maika'i ka hō'ino 'ana i kekahi kinolau o kou 'aumakua pono'ī. 'O ka mo'o ko'u 'aumakua. Nui ko'u mahalo i ka mo'o. 'Ai 'o ia i nā mea kolo 'ē a'e. E 'ai pū nō paha me nā lāhui haole 'ino a pau. 'A'ole ia he 'aumakua no'u. Pau nā lāhui haole, pau ho'i ka pilikia.

E ho'ouna 'ia mai nā leka iā māua, 'o ia ho'i 'o Laiana Wong a me Kekeha Solis ma ka pahu leka uila ma lalo nei:

» kwong@hawaii.edu

» rsolis@hawaii.edu

a i 'ole ia, ma ke kelepona:

» 956-2627 (Laiana)

» 956-2624 (Kekeha)

This column is coordinated by Kawaihuelani at the University of Hawai'i at Mānoa, supported by the Initiative for Achieving Native Hawaiian Academic Excellence.

Invasive species

Synopsis: There are no snakes in Hawai'i, but we still have numerous invasive species. Could there be a Hawaiian remedy?

'Auhea 'oukou e nä makamaka heluhelu. Eia mai kekahi wahi mana'o o'u e pili ana i kahi "invasive species" , 'o ia ho'i nä lähui haole. Pilikia 'i'o nö käkou i nä lähui haole i hiki mai i nëia pae mokupuni. Pa'akikï ka ho'opau 'ana i nä lähui haole. 'A'ole na'e he mau mea 'ino nä lähui haole a pau. Nui ko'u mahalo i ka ipu haole, akä 'oi aku ka 'ono o ka ipu Hawai'i. 'A'ole o'u wahi mahalo iki i ke koa haole. Ua laha maila ua koa haole nei, a 'u'umi aku ia i nä meakanu Hawai'i. Ke ulu hou a'e nei paha nä koa Hawai'i. He mau kupu hanohano i ka 'ike aku.

Pömaika'i käkou i ka loa'a 'ole o ka nähesa ma këia mau mokupuni. He mea maka'u ka nähesa no kekahi po'e. 'A'ole na'e o'u maka'u i ka nähesa. I ko'u wä i piha ai 'umi kümäono makahiki a e noho ana i Ikalia, nui nä nähesa a'u i 'ike ai. Aia ko'u hale ma kahi kokoke i kekahi 'äina ho'omalu ao külohelohe. I kekahi lä, ua mana'o au e ho'okahe wai i ka pä hale. I loa nö au a lälau ko'u lima i ka 'iliwai, 'ö'ili maila kahi nähesa ma waena mai o ua 'iliwai nei. He 'öma'oma'o kona kohu, a he kohu 'iliwai ke nänä aku. 'O ka lele a'ela nö ia o ko'u hauli i ka pü'iwa, 'a'ole na'e i ka maka'u. Ki'i akula au i ka pülumi a hahau ihola i ka nähesa. 'O kona naholo akula nö ia. Pau ka pilikia.

I kekahi manawa, ua kani ka pihe a ko'u mau hoa noho. Ua kolo a'e nei kahi nähesa i loko o ko läkou hale. Kähea maila ka wahine ia'u me ka pïhoihoi, a kuhikuhi akula ia i kahi o ka nähesa i kolo ai ma ka lumi moe o käna mau keiki. Komo akula au i ka hale e nänä ai. Ua pau ka 'ohana i ke kü 'ana ma ka puka o ka lumi e hö'ä'ä ana nä maka. 'A'ole nä keiki ma ka lumi a 'a'ole au 'ike i ke kumu i ho'ohü 'ole ai läkou i kahi nähesa e moe wale ana ma luna o ka moe o kamali'i. Ho'i koke akula au i ko'u hale e ki'i ai i ka'u 'ühili kenika, a laila, ua ho'i mai nö i ko läkou lä hale. Kopekope akula au i kahi nähesa a hä'ule nö ia i loko o kekahi kini 'öpala li'ili'i e pa'a ana i ko'u lima. 'A'ohe o'u mana'o e pepehi i ua nähesa nei, no laila ua lawe akula au i ke kini 'öpala i waho o ka wao, kahi e ho'oku'u ai i ka nähesa. Pau ka pilikia.

Ua pömaika'i nö käkou ma Hawai'i nei i ka loa'a 'ole o ia mea he nähesa. He nui hou aku na'e nä lähui haole i lawe 'ia mai i ko käkou pae'äina nei, a he mea 'ino kekahi e la'a me ke koa haole i 'ölelo 'ia ma luna. Näna nö nä koa Hawai'i e pepehi nei. Ma ke kuana'ike Hawai'i, 'a'ole maika'i ka hö'ino 'ana i kekahi kinolau o kou 'aumakua pono'ï. 'O ka mo'o ko'u 'aumakua. Nui ko'u mahalo i ka mo'o. 'Ai 'o ia i nä mea kolo 'ë a'e. E 'ai pü nö paha me nä lähui haole 'ino a pau. 'A'ole ia he 'aumakua no'u. Pau nä lähui haole, pau ho'i ka pilikia.

E ho'ouna 'ia mai nä leka iä mäua, 'o ia ho'i 'o Laiana Wong a me Kekeha Solis ma ka pahu leka uila ma lalo nei: