Aia i Moloka‘i ku‘u ‘iwa
Synopsis: Kaimukï versus Änuenue has become more than a football contest. Challenges to the use of Hawaiian language and Hawaiian cultural practices have arisen in the wake of last week's game.
Aloha mai e nä hoa o ka 'ölelo 'öiwi o ka 'äina. Eia hou nö kekahi po'e ke kü'ë'ë nei i ko käkou ho'ohana 'ana i ka 'ölelo a ko käkou po'e küpuna, a me kä läkou mau hana ma'a mau nö ho'i e lawelawe ai ma mua o nä hana le'ale'a e la'a ka ho'okükü ikaika.
I këlä hopena pule aku nei i hala, ua mälama 'ia ka ho'okükü pä'ani pöpeku ma waena o nä 'Ïlio Pulu o Kaimukï a me Nä Koa o ke Kula Kaiapuni 'o Änuenue ma ke kahua pä'ani o Kaiser. 'Oiai 'o Änuenue ke kime kama'äina, ua koho 'ia ka 'ölelo Hawai'i 'o ia ka 'ölelo e kükala 'ia ai nä ki'ina a pau o ia pä'ani 'ana. Eia hou ho'i, ma mua o ka ho'omaka 'ana, 'ai ha'a ihola nä 'älapa o Änuenue me ke oli pualu pü 'ana i kekahi oli ho'oulu nona ka inoa e kau maila ma ke po'o mana'o o nëia wahi kükulu mana'o 'ana.
I ka hopena o ia pä'ani 'ana, ua lilo ke eo i nä 'Ïlio Pulu he 26 'ai i ka 6. Kainö a he mea ia lanakila 'ana e hau'oli ai. 'A'ole kä! Ua ho'opi'i 'ia aku nei ke Kula Kaiapuni 'o Änuenue, i mua o nä luna o ka OIA, no ka "taunt" 'ana ma muli o ia 'ai ha'a a nä keiki Änuenue ma mua o ka pä'ani. Eia ke hö'ähewa nei ko Kaimukï i ko Änuenue no ke komo 'ana o kauwahi 'ölelo ho'oweliweli i loko o ia oli 'ai ha'a, 'o ia ho'i, no ka hana ha'iha'i iwi a me ka hana e hemo ai nä 'ami o ke kino. Na wai ho'i e 'ole ka 'aka'aka ke lohe aku i këia mana'o halahï wale? Na wai ho'i i a'oa'o i ko Kaimukï no ka mana'o o këia oli? 'A'ohe wahi pili iki o ia oli i ua mau mana'o ho'oweliweli lä. 'Ehia lä mea aloha o nä hanauna e hiki mai ana inä me këia ka näwaliwali o kä käkou 'ölelo aloha? Auë kä ho'i ë!
He hana ma'a mau ka 'ai ha'a i ka po'e Hawai'i o ke au kahiko a pëia pü ho'i me ke oli ho'oulu. He 'ano 'ölelo ia e ulu ai ke koa i loko o ka moho ho'okükü ikaika. 'O wai lä ka mea ikaika o ke au kahiko e 'eha kona na'au i ka lohe aku i këia 'ano 'ölelo? 'O wai ho'i ke pekapeka hele aku i mua o nä luna o ia mau ho'okükü? He hana kohu 'ole wale ia na ka mea hilahila 'ole. Inä i lawa ka mäkaukau 'ölelo Hawai'i o ua mea pekapeka lä, inä nö ua maopopo ka mana'o pololei o ia oli a me ke 'ano kohu 'ole o käna hö'ähewa 'ana i nä keiki o Änuenue.
Eia hou, ke namunamu nei kekahi o ko Kaimukï no ke kükala 'ia o nä ki'ina o ia pä'ani 'ana ma o ka 'ölelo Hawai'i. He aha lä ka hewa? He 'ölelo kühelu ka 'ölelo Hawai'i no këia Moku'äina. Inä 'o ka maopopo 'ole ka pilikia, e nänä wale aku nö i ke kahua pä'ani. 'O nä hana e lawelawe 'ia ana ma laila, 'o ia nö ke kükala 'ia nei. Mali'a o akamai auane'i ka mea ho'olohe i ka loa'a mai he wahi 'ike no ka 'ölelo 'öiwi o këia 'äina. Inä na'e he ho'okae 'ölelo këia, e huliämahi nö käkou i ka paio no ko käkou pono!
Aia i Moloka‘i ku‘u ‘iwa
Synopsis: Kaimukī versus Ānuenue has become more than a football contest. Challenges to the use of Hawaiian language and Hawaiian cultural practices have arisen in the wake of last week's game.
Aloha mai e nā hoa o ka 'ōlelo 'ōiwi o ka 'āina. Eia hou nō kekahi po'e ke kū'ē'ē nei i ko kākou ho'ohana 'ana i ka 'ōlelo a ko kākou po'e kūpuna, a me kā lākou mau hana ma'a mau nō ho'i e lawelawe ai ma mua o nā hana le'ale'a e la'a ka ho'okūkū ikaika.
I kēlā hopena pule aku nei i hala, ua mālama 'ia ka ho'okūkū pā'ani pōpeku ma waena o nā 'Īlio Pulu o Kaimukī a me Nā Koa o ke Kula Kaiapuni 'o Ānuenue ma ke kahua pā'ani o Kaiser. 'Oiai 'o Ānuenue ke kime kama'āina, ua koho 'ia ka 'ōlelo Hawai'i 'o ia ka 'ōlelo e kūkala 'ia ai nā ki'ina a pau o ia pā'ani 'ana. Eia hou ho'i, ma mua o ka ho'omaka 'ana, 'ai ha'a ihola nā 'ālapa o Ānuenue me ke oli pualu pū 'ana i kekahi oli ho'oulu nona ka inoa e kau maila ma ke po'o mana'o o nēia wahi kūkulu mana'o 'ana.
I ka hopena o ia pā'ani 'ana, ua lilo ke eo i nā 'Īlio Pulu he 26 'ai i ka 6. Kainō a he mea ia lanakila 'ana e hau'oli ai. 'A'ole kā! Ua ho'opi'i 'ia aku nei ke Kula Kaiapuni 'o Ānuenue, i mua o nā luna o ka OIA, no ka "taunt" 'ana ma muli o ia 'ai ha'a a nā keiki Ānuenue ma mua o ka pā'ani. Eia ke hō'āhewa nei ko Kaimukī i ko Ānuenue no ke komo 'ana o kauwahi 'ōlelo ho'oweliweli i loko o ia oli 'ai ha'a, 'o ia ho'i, no ka hana ha'iha'i iwi a me ka hana e hemo ai nā 'ami o ke kino. Na wai ho'i e 'ole ka 'aka'aka ke lohe aku i kēia mana'o halahī wale? Na wai ho'i i a'oa'o i ko Kaimukī no ka mana'o o kēia oli? 'A'ohe wahi pili iki o ia oli i ua mau mana'o ho'oweliweli lā. 'Ehia lā mea aloha o nā hanauna e hiki mai ana inā me kēia ka nāwaliwali o kā kākou 'ōlelo aloha? Auē kā ho'i ē!
He hana ma'a mau ka 'ai ha'a i ka po'e Hawai'i o ke au kahiko a pēia pū ho'i me ke oli ho'oulu. He 'ano 'ōlelo ia e ulu ai ke koa i loko o ka moho ho'okūkū ikaika. 'O wai lā ka mea ikaika o ke au kahiko e 'eha kona na'au i ka lohe aku i kēia 'ano 'ōlelo? 'O wai ho'i ke pekapeka hele aku i mua o nā luna o ia mau ho'okūkū? He hana kohu 'ole wale ia na ka mea hilahila 'ole. Inā i lawa ka mākaukau 'ōlelo Hawai'i o ua mea pekapeka lā, inā nō ua maopopo ka mana'o pololei o ia oli a me ke 'ano kohu 'ole o kāna hō'āhewa 'ana i nā keiki o Ānuenue.
Eia hou, ke namunamu nei kekahi o ko Kaimukī no ke kūkala 'ia o nā ki'ina o ia pā'ani 'ana ma o ka 'ōlelo Hawai'i. He aha lā ka hewa? He 'ōlelo kūhelu ka 'ōlelo Hawai'i no kēia Moku'āina. Inā 'o ka maopopo 'ole ka pilikia, e nānā wale aku nō i ke kahua pā'ani. 'O nā hana e lawelawe 'ia ana ma laila, 'o ia nō ke kūkala 'ia nei. Mali'a o akamai auane'i ka mea ho'olohe i ka loa'a mai he wahi 'ike no ka 'ōlelo 'ōiwi o kēia 'āina. Inā na'e he ho'okae 'ōlelo kēia, e huliāmahi nō kākou i ka paio no ko kākou pono!
This column is coordinated by the Hawaiian Language Department at the University of Hawai'i at Mānoa.
E ho'ouna 'ia mai nä leka iä mäua, 'o ia ho'i 'o Laiana Wong a me Kekeha Solis ma ka pahu leka uila ma lalo nei:
a i 'ole ia, ma ke kelepona:
» 956-2627 (Laiana)
» 956-2624 (Kekeha)
BACK TO TOP
This column is coordinated by the Hawaiian Language Department at the University of Hawai'i at Mānoa.
E ho'ouna 'ia mai nā leka iā māua, 'o ia ho'i 'o Laiana Wong a me Kekeha Solis ma ka pahu leka uila ma lalo nei:
a i 'ole ia, ma ke kelepona:
» 956-2627 (Laiana)
» 956-2624 (Kekeha)
Note: Because most Web browsers are unable to display the kahako (horizontal line, or macron) used to add emphasis to a vowel in written Hawaiian, we have substituted the corresponding vowel with an umlaut (two dots, or dieresis). To view this text as it was meant to be read, you must have a Hawaiian-language font installed on your computer. You can obtain free versions of these fonts from the University of Hawaii-Hilo's Web site, http://www.olelo.hawaii.edu/eng/resources/fonts.html
Some newer Web browsers, (such as Netscape 7 and Internet Explorer 6 on certain operating systems) can display kahako without a Hawaiian-language font, using a specialized coding system called Unicode. To jump to a Unicode version of this column, click here.
|
