Starbulletin.com
Kauakukalahale



He pua'a 'imi ali'i

Kauakūkalahale / Laiana Wong


Synopsis: This excerpt from the story of Kawelo is a continuation from last week. Kawelo is identified as a chief of high rank.


I lawa nō a 'ike ka po'e kama'āina o Wai'anae e muia ana i laila i ko lākou kanaka ikaika e waiho ana i loko o ke kai, kupu a'ela ka mana'o e lele po'i pū i luna o Kawelo. I ia wā na'e, hō'ea maila ke kahuna a ke ali'i, a Ka'ihikapu, me ka pa'a pū mai o kahi pua'a hiwa i ka lima. Kainō a e kauoha ana ua kahuna nei e hopu 'ia 'o Kawelo a e lawe 'ia aku i mua o ke ali'i, 'a'ole kā! Iā ia nō a hō'ea aku ma kahi kokoke, oli a'ela ia i kahi mele pule no Kawelomahamahai'a, ke kupuna kāne o Kawelo, a laila, ho'oku'u ihola 'o ia i kahi pua'a i lalo. 'O ka holo pololei akula nō ia o ua pua'a hiwa nei a hiki i mua o ka wāwae o Kawelo, a moe ihola ho'i ia i lalo me ka 'oni'oni hou 'ole a'e. I ia wā i 'ike ai nā mea a pau he ali'i nui kēia i hō'ea mai i ko lākou wahi.

A 'ike ke kahuna i kēia hana a ka pua'a, 'o kona kukuli ihola nō ia i mua o Kawelo me ka hā'awi 'ana mai i kahi pua'a i 'alana na Kawelo a me ke kono pū mai nō ho'i "e kipa i ka hale, he 'ai, he i'a, he kapa, a he nohona ko ke ali'i". 'Ae akula ua 'o Kawelo a ho'i pū akula lākou a ka hale ali'i o Ka'ihikapu-a-Kākuhihewa ma Lualualei.

I kekahi lā, iā Kawelo e noho ana ma ka hale o ke ali'i, kupu maila ka mana'o o Ka'ihikapu e mālama i kekahi 'aha mokomoko a kulakula'i ho'i ma Mā'ili no kāna po'e kānaka ikaika. 'Ākoakoa maila nā kānaka ikaika o O'ahu a puni, a mākaukau lākou, ho'omaka a'ela ka mokomoko mua ma waena o ke kanaka ikaika o Wai'anae a me ko 'Ewa. Hina ihola ko 'Ewa kanaka 'o'ole'a a kū hou maila ke kanaka o Wai'anae i ka mokomoko me ke kanaka o Waialua. 'O ia mokomoko aku nō o nā kānaka ikaika o nā wahi like 'ole o O'ahu a kū mai kekahi kanaka nunui no ka ululehua o Halemano. He kanaka maka'u loa 'ia kēia e ka po'e ikaika o nā wahi a pau a 'a'ohe mea ho'okahi i mana'o mai e 'a'a aku iā ia. Kaena maila kēlā 'o ke koa lau kihikihi nō ia o Halemano, 'a'ohe makani Kona nui e hina ai.

I ia wā, hāwanawana maila 'o Ka'ihikapu iā Kawelo, "Pehea 'oe, e nei kuahiwi o Kaua'i?" Pane akula 'o Kawelo, "E ho'ā'o wale aku nō ho'i ke kuahiwi o Wai'ale'ale i ke kuahiwi o Ka'ala. Mali'a ho'i, he nui kuahiwi wale iho nō, 'a'ohe e pau ke aho o kamahele i ka pi'i 'ana." Kū a'ela nō 'o Kawelo i luna me ka wehe pū a'e i kona 'ahu'ula. 'O ia ka wā i kūkala aku ai ka ilāmuku i ka mokomoko 'ana o kēia ali'i o Kaua'i me ke kanaka ikaika o Halemano. Ho'ōho a'ela nā kānaka a pau. 'Akahi ka ho'ōho, 'alua ka ho'ōho, 'akolu a ho'ola'i ihola ka mālie. 'O ka wā nō ho'i ia e pili ai i ka waiwai.

Eia ka mea 'āpiki. No ka 'ike 'ole 'ia o kēia malihini i ka mokomoko, aia ka waiwai o ka hapanui o nā kānaka ua pili 'ia ma hope o ke ali'i kama'āina. He kāka'ikahi wale nō ka po'e ma hope o Kawelo.



Online Resources:
» Ulukau.org
» Hawaiian-English Dictionary

This column is coordinated by the Hawaiian Language Department at the University of Hawai'i at Mānoa.

E ho'ouna 'ia mai nä leka iä mäua, 'o ia ho'i 'o Laiana Wong a me Kekeha Solis ma ka pahu leka uila ma lalo nei:
» kwong@hawaii.edu
» rsolis@hawaii.edu
a i 'ole ia, ma ke kelepona:
» 956-2627 (Laiana)
» 956-2624 (Kekeha)


BACK TO TOP


He pua'a 'imi ali'i

Kauakükalahale / Laiana Wong


Synopsis: This excerpt from the story of Kawelo is a continuation from last week. Kawelo is identified as a chief of high rank.


I lawa nö a 'ike ka po'e kama'äina o Wai'anae e muia ana i laila i ko läkou kanaka ikaika e waiho ana i loko o ke kai, kupu a'ela ka mana'o e lele po'i pü i luna o Kawelo. I ia wä na'e, hö'ea maila ke kahuna a ke ali'i, a Ka'ihikapu, me ka pa'a pü mai o kahi pua'a hiwa i ka lima. Kainö a e kauoha ana ua kahuna nei e hopu 'ia 'o Kawelo a e lawe 'ia aku i mua o ke ali'i, 'a'ole kä! Iä ia nö a hö'ea aku ma kahi kokoke, oli a'ela ia i kahi mele pule no Kawelomahamahai'a, ke kupuna käne o Kawelo, a laila, ho'oku'u ihola 'o ia i kahi pua'a i lalo. 'O ka holo pololei akula nö ia o ua pua'a hiwa nei a hiki i mua o ka wäwae o Kawelo, a moe ihola ho'i ia i lalo me ka 'oni'oni hou 'ole a'e. I ia wä i 'ike ai nä mea a pau he ali'i nui këia i hö'ea mai i ko läkou wahi.

A 'ike ke kahuna i këia hana a ka pua'a, 'o kona kukuli ihola nö ia i mua o Kawelo me ka hä'awi 'ana mai i kahi pua'a i 'alana na Kawelo a me ke kono pü mai nö ho'i "e kipa i ka hale, he 'ai, he i'a, he kapa, a he nohona ko ke ali'i". 'Ae akula ua 'o Kawelo a ho'i pü akula läkou a ka hale ali'i o Ka'ihikapu-a-Käkuhihewa ma Lualualei.

I kekahi lä, iä Kawelo e noho ana ma ka hale o ke ali'i, kupu maila ka mana'o o Ka'ihikapu e mälama i kekahi 'aha mokomoko a kulakula'i ho'i ma Mä'ili no käna po'e känaka ikaika. 'Äkoakoa maila nä känaka ikaika o O'ahu a puni, a mäkaukau läkou, ho'omaka a'ela ka mokomoko mua ma waena o ke kanaka ikaika o Wai'anae a me ko 'Ewa. Hina ihola ko 'Ewa kanaka 'o'ole'a a kü hou maila ke kanaka o Wai'anae i ka mokomoko me ke kanaka o Waialua. 'O ia mokomoko aku nö o nä känaka ikaika o nä wahi like 'ole o O'ahu a kü mai kekahi kanaka nunui no ka ululehua o Halemano. He kanaka maka'u loa 'ia këia e ka po'e ikaika o nä wahi a pau a 'a'ohe mea ho'okahi i mana'o mai e 'a'a aku iä ia. Kaena maila këlä 'o ke koa lau kihikihi nö ia o Halemano, 'a'ohe makani Kona nui e hina ai.

I ia wä, häwanawana maila 'o Ka'ihikapu iä Kawelo, "Pehea 'oe, e nei kuahiwi o Kaua'i?" Pane akula 'o Kawelo, "E ho'ä'o wale aku nö ho'i ke kuahiwi o Wai'ale'ale i ke kuahiwi o Ka'ala. Mali'a ho'i, he nui kuahiwi wale iho nö, 'a'ohe e pau ke aho o kamahele i ka pi'i 'ana." Kü a'ela nö 'o Kawelo i luna me ka wehe pü a'e i kona 'ahu'ula. 'O ia ka wä i kükala aku ai ka ilämuku i ka mokomoko 'ana o këia ali'i o Kaua'i me ke kanaka ikaika o Halemano. Ho'öho a'ela nä känaka a pau. 'Akahi ka ho'öho, 'alua ka ho'öho, 'akolu a ho'ola'i ihola ka mälie. 'O ka wä nö ho'i ia e pili ai i ka waiwai.

Eia ka mea 'äpiki. No ka 'ike 'ole 'ia o këia malihini i ka mokomoko, aia ka waiwai o ka hapanui o nä känaka ua pili 'ia ma hope o ke ali'i kama'äina. He käka'ikahi wale nö ka po'e ma hope o Kawelo.



Online Resources:
» Ulukau.org
» Hawaiian-English Dictionary

This column is coordinated by the Hawaiian Language Department at the University of Hawai'i at Mānoa.

E ho'ouna 'ia mai nā leka iā māua, 'o ia ho'i 'o Laiana Wong a me Kekeha Solis ma ka pahu leka uila ma lalo nei:
» kwong@hawaii.edu
» rsolis@hawaii.edu
a i 'ole ia, ma ke kelepona:
» 956-2627 (Laiana)
» 956-2624 (Kekeha)


Note: Because most Web browsers are unable to display the kahako (horizontal line, or macron) used to add emphasis to a vowel in written Hawaiian, we have substituted the corresponding vowel with an umlaut (two dots, or dieresis). To view this text as it was meant to be read, you must have a Hawaiian-language font installed on your computer. You can obtain free versions of these fonts from the University of Hawaii-Hilo's Web site, http://www.olelo.hawaii.edu/eng/resources/fonts.html

Some newer Web browsers, (such as Netscape 7 and Internet Explorer 6 on certain operating systems) can display kahako without a Hawaiian-language font, using a specialized coding system called Unicode. To jump to a Unicode version of this column, click here.



BACK TO TOP
© Honolulu Star-Bulletin -- https://archives.starbulletin.com
Tools




E-mail City Desk