Starbulletin.com
Kauakukalahale



Palahi Pua'a ka Ua o Kona

Kauakūkalahale
Laiana Wong


Synopsis: This story forms the foundation for a proverbial saying about the rain in Kona. Unfortunately for the chief in this story, the saying was originally expressed in an effort to make fun of him. He, of course, was unaware of his role as the butt of the joke until well after the fact.


He wahi mo'olelo pōkole kēia i pa'a i loko o ka puke 'Ōlelo No'eau a Mary Kawena Pukui (#2046). He ali'i kēia i hiki aku i ka pahuhopu o kona huaka'i a eia nō ke ho'i nei i kona hale ma o kekahi ala 'ololī ma ka nāhelehele o kahi kua'āina ma ka mokupuni o Keawe. 'Oiai nō ma kahi i mamao ke ka'awale mai kona hale aku, 'o ke kupu a'ela nō ia o ka pu'uki'o i loko ona. Auē nō kā ho'i ē ke kaumaha o hope! I nānā aku ka hana i 'ō a i 'ō o ia wahi a puni, 'a'ohe wahi kanaka a 'ike 'ia mai, a no laila, 'o kona 'ōku'u ihola nō ia ma ha'i o ke alanui, kahi e ho'opau ai i kona pilikia. Aloha nō kā ho'i ua ali'i nei, ua loa'a ihola i ka hī! A 'o ua wahi mehameha lā, kainō a he wahi mā'alo'alo 'ole 'ia e kānaka, eia kā na'e kekahi kanaka ke ho'okokoke maila i ona lā. Ho'omaopopo honua ihola kahi ali'i ē 'a'ole nō e nele ke kupu mai o kona hilahila ke 'ike 'ia mai kona wahi ki'ona e waiho maila.

I ka pau 'ana mai o ko ia nei pilikia, 'o ia ihola nō ka wā o ua kanaka lā i hiki loa mai ai i ona lā. I ke kū 'ana mai o lāua he alo a he alo, 'ike ihola ke ali'i he kūkini kā kēia e hele ana i kona ala e hele ai. Hā'awi aloha maila kahi kūkini a pāna'i akula nō ho'i ke ali'i, a laila, ho'omaka ihola ko lāua kama'ilio 'ana:

"No hea mai 'oe?" i nīnau aku ai ke ali'i.

"No Kona nō au."

"Pehea ka ua o Kona?"

"Palahī pua'a ka ua o Kona."

"Pehea ke aku?"

"Hī ka pā, hī ka malau."

A pau kēia wahi kama'ilio 'ana, 'o ka pe'a akula nō ia o ke ali'i, ho'i ana. A 'o kahi kūkini ho'i, ho'omau akula nō kona hele 'ana i kona ala e hele ai. I ka hō'ea 'ana aku o ke ali'i i kauhale, nīnau maila ka po'e o ka hale, "Pehea ka huaka'i o ke ali'i?" Hō'ike akula ke ali'i no kona hui malihini 'ana me ke kūkini a no ko lāua kama'ilio 'ana nō ho'i. Iā ia nei nō a hō'ike aku i ka 'ōlelo a ua kūkini lā o ka pane 'ana mai i kā ia nei mau nīnau no ka ua o Kona, hū a'ela ka 'aka o ka po'e a pau a hō'ike maila lākou i ke kaona o ia mau 'ōlelo a ke kūkini.

'O kekahi mana a'u i lohe ai no kēia wahi mo'olelo, ua pi'i ka 'ula ma ka papālina o kahi ali'i a kahu nō ho'i ka 'ena o nā maka i ka ho'omaopopo 'ana no kona ho'ohenehene 'ia 'ana maila e ua kūkini lā. Pupu'u ho'olei loa, puka ana kahi ali'i i waho o ka hale a pololei akula i kahi i hālāwai aku nei lāua me ke kūkini. I hō'ea aku ka hana, 'a'ole ua wahi kūkini lā!

Noke akula kēia i ka pi'i 'ana i ke ala a hālāwai maila me kekahi wahine e pu'epu'e ana i kāna mo'o 'uala. Nīnau akula kēia i kahi wahine no ko ia ala 'ike 'ana i kahi kūkini i ke kā'alo 'ana akula ma ia wahi. 'Ae maila kēlā, "'Ae," me ka ho'omau aku na'e i kāna hō'ike, "ua hala aku nei i kai." I ia lohe 'ana i kēia hō'ike a ka wahine kanu 'uala, 'o ke kaha akula nō ia o ke ali'i i ke ala e iho ana i kai. Iā ia nei nō a hala, puka maila kahi kūkini mai lalo mai o kahi pu'e 'uala me ka ho'i aku nō ho'i i kona wahi e hele ai.



Online Resources:
» Ulukau.org
» Hawaiian-English Dictionary

This column is coordinated by the Hawaiian Language Department at the University of Hawai'i at Mānoa.

E ho'ouna 'ia mai nä leka iä mäua, 'o ia ho'i 'o Laiana Wong a me Kekeha Solis ma ka pahu leka uila ma lalo nei:
» kwong@hawaii.edu
» rsolis@hawaii.edu
a i 'ole ia, ma ke kelepona:
» 956-2627 (Laiana)
» 956-2624 (Kekeha)


BACK TO TOP


Palahi Pua'a ka Ua o Kona

Kauakükalahale
Laiana Wong


Synopsis: This story forms the foundation for a proverbial saying about the rain in Kona. Unfortunately for the chief in this story, the saying was originally expressed in an effort to make fun of him. He, of course, was unaware of his role as the butt of the joke until well after the fact.


He wahi mo'olelo pökole këia i pa'a i loko o ka puke 'Ölelo No'eau a Mary Kawena Pukui (#2046). He ali'i këia i hiki aku i ka pahuhopu o kona huaka'i a eia nö ke ho'i nei i kona hale ma o kekahi ala 'ololï ma ka nähelehele o kahi kua'äina ma ka mokupuni o Keawe. 'Oiai nö ma kahi i mamao ke ka'awale mai kona hale aku, 'o ke kupu a'ela nö ia o ka pu'uki'o i loko ona. Auë nö kä ho'i ë ke kaumaha o hope! I nänä aku ka hana i 'ö a i 'ö o ia wahi a puni, 'a'ohe wahi kanaka a 'ike 'ia mai, a no laila, 'o kona 'öku'u ihola nö ia ma ha'i o ke alanui, kahi e ho'opau ai i kona pilikia. Aloha nö kä ho'i ua ali'i nei, ua loa'a ihola i ka hï! A 'o ua wahi mehameha lä, kainö a he wahi mä'alo'alo 'ole 'ia e känaka, eia kä na'e kekahi kanaka ke ho'okokoke maila i ona lä. Ho'omaopopo honua ihola kahi ali'i ë 'a'ole nö e nele ke kupu mai o kona hilahila ke 'ike 'ia mai kona wahi ki'ona e waiho maila.

I ka pau 'ana mai o ko ia nei pilikia, 'o ia ihola nö ka wä o ua kanaka lä i hiki loa mai ai i ona lä. I ke kü 'ana mai o läua he alo a he alo, 'ike ihola ke ali'i he kükini kä këia e hele ana i kona ala e hele ai. Hä'awi aloha maila kahi kükini a päna'i akula nö ho'i ke ali'i, a laila, ho'omaka ihola ko läua kama'ilio 'ana:

"No hea mai 'oe?" i nïnau aku ai ke ali'i.

"No Kona nö au."

"Pehea ka ua o Kona?"

"Palahï pua'a ka ua o Kona."

"Pehea ke aku?"

"Hï ka pä, hï ka malau."

A pau këia wahi kama'ilio 'ana, 'o ka pe'a akula nö ia o ke ali'i, ho'i ana. A 'o kahi kükini ho'i, ho'omau akula nö kona hele 'ana i kona ala e hele ai. I ka hö'ea 'ana aku o ke ali'i i kauhale, nïnau maila ka po'e o ka hale, "Pehea ka huaka'i o ke ali'i?" Hö'ike akula ke ali'i no kona hui malihini 'ana me ke kükini a no ko läua kama'ilio 'ana nö ho'i. Iä ia nei nö a hö'ike aku i ka 'ölelo a ua kükini lä o ka pane 'ana mai i kä ia nei mau nïnau no ka ua o Kona, hü a'ela ka 'aka o ka po'e a pau a hö'ike maila läkou i ke kaona o ia mau 'ölelo a ke kükini.

'O kekahi mana a'u i lohe ai no këia wahi mo'olelo, ua pi'i ka 'ula ma ka papälina o kahi ali'i a kahu nö ho'i ka 'ena o nä maka i ka ho'omaopopo 'ana no kona ho'ohenehene 'ia 'ana maila e ua kükini lä. Pupu'u ho'olei loa, puka ana kahi ali'i i waho o ka hale a pololei akula i kahi i häläwai aku nei läua me ke kükini. I hö'ea aku ka hana, 'a'ole ua wahi kükini lä!

Noke akula këia i ka pi'i 'ana i ke ala a häläwai maila me kekahi wahine e pu'epu'e ana i käna mo'o 'uala. Nïnau akula këia i kahi wahine no ko ia ala 'ike 'ana i kahi kükini i ke kä'alo 'ana akula ma ia wahi. 'Ae maila këlä, "'Ae," me ka ho'omau aku na'e i käna hö'ike, "ua hala aku nei i kai." I ia lohe 'ana i këia hö'ike a ka wahine kanu 'uala, 'o ke kaha akula nö ia o ke ali'i i ke ala e iho ana i kai. Iä ia nei nö a hala, puka maila kahi kükini mai lalo mai o kahi pu'e 'uala me ka ho'i aku nö ho'i i kona wahi e hele ai.



Online Resources:
» Ulukau.org
» Hawaiian-English Dictionary

This column is coordinated by the Hawaiian Language Department at the University of Hawai'i at Mānoa.

E ho'ouna 'ia mai nā leka iā māua, 'o ia ho'i 'o Laiana Wong a me Kekeha Solis ma ka pahu leka uila ma lalo nei:
» kwong@hawaii.edu
» rsolis@hawaii.edu
a i 'ole ia, ma ke kelepona:
» 956-2627 (Laiana)
» 956-2624 (Kekeha)


Note: Because most Web browsers are unable to display the kahako (horizontal line, or macron) used to add emphasis to a vowel in written Hawaiian, we have substituted the corresponding vowel with an umlaut (two dots, or dieresis). To view this text as it was meant to be read, you must have a Hawaiian-language font installed on your computer. You can obtain free versions of these fonts from the University of Hawaii-Hilo's Web site, http://www.olelo.hawaii.edu/eng/resources/fonts.html

Some newer Web browsers, (such as Netscape 7 and Internet Explorer 6 on certain operating systems) can display kahako without a Hawaiian-language font, using a specialized coding system called Unicode. To jump to a Unicode version of this column, click here.



BACK TO TOP
© Honolulu Star-Bulletin -- https://archives.starbulletin.com
Tools




E-mail City Desk