Hana 'i'o ka haole!
KAUAKŪKALAHALE
Eōmailani Bettencourt
Synopsis: How does one copyright the cultural knowledge of a race of people? What are the boundaries of common decency?
Aloha e nā hoa makamaka 'ōlelo makuahine, e ola nō nā iwi! He mea mau nō paha ka hana kohu 'ole a ka lāhui kōlea a lilo ai ho'i 'o lākou ka mana nui e kuhi mai ai i ka hana a ka po'e nona kēia 'āina aloha, ka lāhui ho'i nona nā one hānau a pau pū ho'i me nā kula i kanu 'ia ai nā iwi, he pono paha a he pono 'ole. 'A'ole o kana mai ko'u huhū i ka ua mea 'o ka hana 'ānunu a pi'ikoi nō ho'i a kahi kanaka pa'i ki'i o ia lāhui kōlea, a me kēia mana'o au e pane'e nei i kēia wahi pū'olo iā 'oukou.
He hihia kēia a hō'ea iho nei i o kākou nei. Eia ke kūkā 'ia nei ma nā kūkala nūhou kīwī, nā kolamu nūpepa, a ma ke kaiāulu Hawai'i a puni. E ho'opi'i ana kekahi haole 'o Kim Tayor Reece i kekahi wahine Hawai'i no ka 'ai 'ana aku i kāna pala maunu, 'o ia ho'i, kāna ki'i i pa'i ai a i kapa 'ia ho'i 'o Makanani. Wahi a kā ia ala 'ōlelo hō'ike ua like nō a like ke ki'i a ka wahine i hana ai me ua Makanani nei ke nānā aku. He ihu pani ua 'o Reece ma ia hana 'o ka pa'i ki'i a kaulana ho'i kona inoa mai 'ō a 'ō o ka 'āina. 'O ka mea ho'i i kaulana ai, 'o ia ka pa'i ki'i 'ana i nā u'i o ka 'āina me ka hō'ike mai i ko lākou nani ma o ka hula. Lē'ī nā hale kū'ai like 'ole o Hawai'i nei i nā ki'i o nā 'ōlapa hula āna i pa'i ki'i ai. 'O ka nui ho'i o ke kālā i kāki 'ia no "kāna" po'e ki'i, he pohā 'ino ka lae!
'A'ole kēia haole he loea hula, he kuhi wale nō na'e kāna i ke ko'iko'i a me ka 'ole o kāna e pa'i ki'i ai. Eia na'e, ma muli wale nō o kona pa'i 'ana i kekahi ki'i o kekahi 'ōlapa e kuhi lima ana, ke mana'o nei 'o ia ua lilo kēia mau kuhi lima 'ana o ka hula i mea nona pono'ī iho nō. Pehea lā e lilo ai ka hana a ko kākou mau kūpuna 'o ia ke kuleana o ke kanaka ho'okahi? He ho'oilina ia mea na nā mamo a Hāloa a he kohu 'ole ka hana pi'ikoi a ke kōlea nāna e 'apakau wale mai i ia kuleana.
Maopopo anei iā ia ke ko'iko'i o ke kuleana pili i ka mālama 'ana i nā 'ike ku'una o ka hula. 'A'ole kā! Kuhihewa kahi haole he 'ai pala maunu ua wahine Hawai'i nei nāna, eia kā, he 'ai pala maunu ka haole na kākou Hawai'i! He aha lā kona 'ano? He pi'ikoi kā o nā pi'ikoi o ka honua nei!
I aha auane'i kā kākou mea e ho'omalu ai i ko kākou kuleana e pili ana i i nā 'ike a nā kūpuna i ho'oili mai ai ma luna o kākou? 'Ehia mea aloha i ko kākou 'āina, kā kākou 'ōlelo, a me ko kākou mau loina, ke hao wale 'ia maila e ka po'e malihini, a ma muli ho'i o ko kākou 'olu'olu. 'Auhea 'oukou e o'u po'e 'ōiwi. E huliāmahi kākou i ke kū'ē'ē i kēia hana pi'ikoi o lilo auane'i kā kākou ho'oilina a lilo ho'i kākou he po'e 'ae'a hauka'e e 'auana hele nei ma nā alanui o ko kākou 'āina pono'ī iho nō!
This column is coordinated by the Hawaiian Language Department at the University of Hawai'i at Mānoa.
E ho'ouna 'ia mai nä leka iä mäua, 'o ia ho'i 'o Laiana Wong a me Kekeha Solis ma ka pahu leka uila ma lalo nei:
a i 'ole ia, ma ke kelepona:
» 956-2627 (Laiana)
» 956-2624 (Kekeha)
BACK TO TOP
Hana 'i'o ka haole!
KAUAKÜKALAHALE
Eömailani Bettencourt
Synopsis: How does one copyright the cultural knowledge of a race of people? What are the boundaries of common decency?
Aloha e nä hoa makamaka 'ölelo makuahine, e ola nö nä iwi! He mea mau nö paha ka hana kohu 'ole a ka lähui kölea a lilo ai ho'i 'o läkou ka mana nui e kuhi mai ai i ka hana a ka po'e nona këia 'äina aloha, ka lähui ho'i nona nä one hänau a pau pü ho'i me nä kula i kanu 'ia ai nä iwi, he pono paha a he pono 'ole. 'A'ole o kana mai ko'u huhü i ka ua mea 'o ka hana 'änunu a pi'ikoi nö ho'i a kahi kanaka pa'i ki'i o ia lähui kölea, a me këia mana'o au e pane'e nei i këia wahi pü'olo iä 'oukou.
He hihia këia a hö'ea iho nei i o käkou nei. Eia ke kükä 'ia nei ma nä kükala nühou kïwï, nä kolamu nüpepa, a ma ke kaiäulu Hawai'i a puni. E ho'opi'i ana kekahi haole 'o Kim Tayor Reece i kekahi wahine Hawai'i no ka 'ai 'ana aku i käna pala maunu, 'o ia ho'i, käna ki'i i pa'i ai a i kapa 'ia ho'i 'o Makanani. Wahi a kä ia ala 'ölelo hö'ike ua like nö a like ke ki'i a ka wahine i hana ai me ua Makanani nei ke nänä aku. He ihu pani ua 'o Reece ma ia hana 'o ka pa'i ki'i a kaulana ho'i kona inoa mai 'ö a 'ö o ka 'äina. 'O ka mea ho'i i kaulana ai, 'o ia ka pa'i ki'i 'ana i nä u'i o ka 'äina me ka hö'ike mai i ko läkou nani ma o ka hula. Lë'ï nä hale kü'ai like 'ole o Hawai'i nei i nä ki'i o nä 'ölapa hula äna i pa'i ki'i ai. 'O ka nui ho'i o ke kälä i käki 'ia no "käna" po'e ki'i, he pohä 'ino ka lae!
'A'ole këia haole he loea hula, he kuhi wale nö na'e käna i ke ko'iko'i a me ka 'ole o käna e pa'i ki'i ai. Eia na'e, ma muli wale nö o kona pa'i 'ana i kekahi ki'i o kekahi 'ölapa e kuhi lima ana, ke mana'o nei 'o ia ua lilo këia mau kuhi lima 'ana o ka hula i mea nona pono'ï iho nö. Pehea lä e lilo ai ka hana a ko käkou mau küpuna 'o ia ke kuleana o ke kanaka ho'okahi? He ho'oilina ia mea na nä mamo a Häloa a he kohu 'ole ka hana pi'ikoi a ke kölea näna e 'apakau wale mai i ia kuleana.
Maopopo anei iä ia ke ko'iko'i o ke kuleana pili i ka mälama 'ana i nä 'ike ku'una o ka hula. 'A'ole kä! Kuhihewa kahi haole he 'ai pala maunu ua wahine Hawai'i nei näna, eia kä, he 'ai pala maunu ka haole na käkou Hawai'i! He aha lä kona 'ano? He pi'ikoi kä o nä pi'ikoi o ka honua nei!
I aha auane'i kä käkou mea e ho'omalu ai i ko käkou kuleana e pili ana i i nä 'ike a nä küpuna i ho'oili mai ai ma luna o käkou? 'Ehia mea aloha i ko käkou 'äina, kä käkou 'ölelo, a me ko käkou mau loina, ke hao wale 'ia maila e ka po'e malihini, a ma muli ho'i o ko käkou 'olu'olu. 'Auhea 'oukou e o'u po'e 'öiwi. E huliämahi käkou i ke kü'ë'ë i këia hana pi'ikoi o lilo auane'i kä käkou ho'oilina a lilo ho'i käkou he po'e 'ae'a hauka'e e 'auana hele nei ma nä alanui o ko käkou 'äina pono'ï iho nö!
This column is coordinated by the Hawaiian Language Department at the University of Hawai'i at Mānoa.
E ho'ouna 'ia mai nā leka iā māua, 'o ia ho'i 'o Laiana Wong a me Kekeha Solis ma ka pahu leka uila ma lalo nei:
a i 'ole ia, ma ke kelepona:
» 956-2627 (Laiana)
» 956-2624 (Kekeha)
Note: Because most Web browsers are unable to display the kahako (horizontal line, or macron) used to add emphasis to a vowel in written Hawaiian, we have substituted the corresponding vowel with an umlaut (two dots, or dieresis). To view this text as it was meant to be read, you must have a Hawaiian-language font installed on your computer. You can obtain free versions of these fonts from the University of Hawaii-Hilo's Web site, http://www.olelo.hawaii.edu/eng/resources/fonts.html
Some newer Web browsers, (such as Netscape 7 and Internet Explorer 6 on certain operating systems) can display kahako without a Hawaiian-language font, using a specialized coding system called Unicode. To jump to a Unicode version of this column, click here.
|