By Kawika Winter
He Makahiki Hou,
E Käpae I Ka ‘Ino
Synopsis: A New Year's resolution from a reader of Kauakükalahale.
Ua hala mai nei kekahi makahiki, a ua ka'a maila nö ho'i ka makahiki hou. Hau'oli makahiki hou käkou! 'O ka mea ma'a mau o ka makahiki hou e kükala aku ana ko käkou mana'o ho'oholo, a 'ölelo ho'oholo nö ho'i. He aha käu? I ka hapanui o ka manawa, käpae aku ka po'e i kahi hana ma'amau o ka 'ino - he 'ino no läkou iho paha, a no ko läkou 'ohana paha - e la'a me ka puhi paka, ka inu lama, ka 'ölelo pelapela, ia mea aku, ia mea aku. Ua makua mai nei au, a kokoke e piha ka makahiki mua loa i ku'u kaikamahine, iä Kalälapaikuanalu. No laila ua 'oko'a maila ku'u no'ono'o no këia makahiki hou. No'u iho e käpae ana au i kahi 'ino e kau mai nei ma luna o ku'u 'ohana. E käpae ana au i ka 'ölelo haole!
'O ke kumu o këia mana'o o'u, e heluhelu ana au i ka puke 'o "Vanishing Voices: The Extinction of the World's Languages," na Daniel Nettle läua me Suzanne Romaine. 'O ka mokuna 'ekolu mua o ia puke, pili ia i ka make 'ana o nä 'ölelo like 'ole. 'O nä mea a pau a läua i käkau ai, ua like a like me nä mea a ka po'e küpuna i pane mai ai i kä läkou wala'au 'ana i ko läkou wä kamali'i. Inä ikaika kahi 'ölelo e ho'opuka 'ia ana ma nä 'ano a pau o ka nohona. 'O ka 'ölelo ia o ke aupuni, o ka hale, o ke kula, a o ka ho'omana (hale pule). Akä inä ho'omaka kahi 'ölelo e make 'a'ole i ho'opuka 'ia i loko o ho'okahi o ia mau mea, a laila 'elua. A inä pau käuna, ua make loa këlä 'ölelo. A inä 'o ka hale ka waihona hope loa o kahi 'ölelo, 'o kekahi hö'ailona o ka make 'ana aku, ke wala'au aku ka makua i ke keiki, pane mai nö ma ia 'ölelo, akä nö na'e, 'a'ole wala'au aku nä keiki kekahi i kekahi ma ia 'ölelo ma waho o ka hale. A 'o kekahi hö'ailona o ka make pau 'ana aku, wala'au aku ka makua i ke keiki a 'a'ole pane ke keiki ma ka 'ölelo makua. Inä pëlä, ke makua mai ke keiki 'a'ole 'o ia e wala'au aku ana i käna mau keiki.
Pehea ana lä käkou e ka po'e e mälama nei i ka 'ölelo makuahine i loko o ka hale? Inä he mana'o kuko ko käkou i kä käkou mau keiki e 'apo mai i ka 'ölelo makuahine, e "'ö'ü i ka maka o ka wauke 'oi 'öpiopio" käkou! E wala'au kanaka käkou i nä manawa a pau loa e hiki ai! No ka mea, hiki iä käkou makua ke wala'au aku i ke keiki, a hiki i ke keiki ke pane mai ma ka 'ölelo makuahine, akä inä 'a'ole käkou makua e wala'au aku ma ka 'ölelo makuahine i ko käkou hoaaloha, a ke 'ike 'ia ia 'ano hana e ke keiki, 'a'ole nö paha läkou e wala'au ana i ko läkou mau hoaaloha ma ka 'ölelo makuahine. 'O ia ke kumu, pono käkou a pau ke wala'au kanaka i nä manawa a pau loa.
('A'ole i pau.)
[Aloha Makahiki Hou e nä makamaka heluhelu. He makahiki ana paha ia e kü ai i ka pono ma nä hana like 'ole a käkou a pau loa.] LH
E ho'ouna 'ia mai nä leka iä mäua,
'o ia ho'i 'o Laiana Wong a me Kekeha Solis
ma ka pahu leka uila ma lalo nei:
>> kwong@hawaii.edu
>> rsolis@hawaii.edu

a i 'ole ia, ma ke kelepona:
>> 956-2627 (Laiana)
>> 956-2624 (Kekeha)

BACK TO TOP
|
 | Note: This version of the column is set in Unicode, which requires current Web-browser software (Netscape 7 or Internet Explorer 6 on most operating systems.) If the Hawaiian text below does not display properly, you may want to use the version coded for older browsers (above) instead.
|
 |
|
By Kawika Winter
He Makahiki Hou,
E Kāpae I Ka ‘Ino
Synopsis: A New Year's resolution from a reader of Kauakūkalahale.
Ua hala mai nei kekahi makahiki, a ua ka'a maila nō ho'i ka makahiki hou. Hau'oli makahiki hou kākou! 'O ka mea ma'a mau o ka makahiki hou e kūkala aku ana ko kākou mana'o ho'oholo, a 'ōlelo ho'oholo nō ho'i. He aha kāu? I ka hapanui o ka manawa, kāpae aku ka po'e i kahi hana ma'amau o ka 'ino - he 'ino no lākou iho paha, a no ko lākou 'ohana paha - e la'a me ka puhi paka, ka inu lama, ka 'ōlelo pelapela, ia mea aku, ia mea aku. Ua makua mai nei au, a kokoke e piha ka makahiki mua loa i ku'u kaikamahine, iā Kalālapaikuanalu. No laila ua 'oko'a maila ku'u no'ono'o no kēia makahiki hou. No'u iho e kāpae ana au i kahi 'ino e kau mai nei ma luna o ku'u 'ohana. E kāpae ana au i ka 'ōlelo haole!
'O ke kumu o kēia mana'o o'u, e heluhelu ana au i ka puke 'o "Vanishing Voices: The Extinction of the World's Languages," na Daniel Nettle lāua me Suzanne Romaine. 'O ka mokuna 'ekolu mua o ia puke, pili ia i ka make 'ana o nā 'ōlelo like 'ole. 'O nā mea a pau a lāua i kākau ai, ua like a like me nā mea a ka po'e kūpuna i pane mai ai i kā lākou wala'au 'ana i ko lākou wā kamali'i. Inā ikaika kahi 'ōlelo e ho'opuka 'ia ana ma nā 'ano a pau o ka nohona. 'O ka 'ōlelo ia o ke aupuni, o ka hale, o ke kula, a o ka ho'omana (hale pule). Akā inā ho'omaka kahi 'ōlelo e make 'a'ole i ho'opuka 'ia i loko o ho'okahi o ia mau mea, a laila 'elua. A inā pau kāuna, ua make loa kēlā 'ōlelo. A inā 'o ka hale ka waihona hope loa o kahi 'ōlelo, 'o kekahi hō'ailona o ka make 'ana aku, ke wala'au aku ka makua i ke keiki, pane mai nō ma ia 'ōlelo, akā nō na'e, 'a'ole wala'au aku nā keiki kekahi i kekahi ma ia 'ōlelo ma waho o ka hale. A 'o kekahi hō'ailona o ka make pau 'ana aku, wala'au aku ka makua i ke keiki a 'a'ole pane ke keiki ma ka 'ōlelo makua. Inā pēlā, ke makua mai ke keiki 'a'ole 'o ia e wala'au aku ana i kāna mau keiki.
Pehea ana lā kākou e ka po'e e mālama nei i ka 'ōlelo makuahine i loko o ka hale? Inā he mana'o kuko ko kākou i kā kākou mau keiki e 'apo mai i ka 'ōlelo makuahine, e "'ō'ū i ka maka o ka wauke 'oi 'ōpiopio" kākou! E wala'au kanaka kākou i nā manawa a pau loa e hiki ai! No ka mea, hiki iā kākou makua ke wala'au aku i ke keiki, a hiki i ke keiki ke pane mai ma ka 'ōlelo makuahine, akā inā 'a'ole kākou makua e wala'au aku ma ka 'ōlelo makuahine i ko kākou hoaaloha, a ke 'ike 'ia ia 'ano hana e ke keiki, 'a'ole nō paha lākou e wala'au ana i ko lākou mau hoaaloha ma ka 'ōlelo makuahine. 'O ia ke kumu, pono kākou a pau ke wala'au kanaka i nā manawa a pau loa.
('A'ole i pau.)
[Aloha Makahiki Hou e nā makamaka heluhelu. He makahiki ana paha ia e kū ai i ka pono ma nā hana like 'ole a kākou a pau loa.] LH
E ho'ouna 'ia mai nā leka iā māua,
'o ia ho'i 'o Laiana Wong a me Kekeha Solis
ma ka pahu leka uila ma lalo nei:
>> kwong@hawaii.edu
>> rsolis@hawaii.edu

a i 'ole ia, ma ke kelepona:
>> 956-2627 (Laiana)
>> 956-2624 (Kekeha)

This column is coordinated by the Hawaiian Language Department
at the University of Hawai'i at Mānoa, supported by UH
President Evan Dobelle's Initiative for Achieving Native Hawaiian
Academic Excellence.