By Küpopou
E ola ka lähui
Hawai‘i me
käna ‘ölelo
Synopsis: Discusses points brought up in last week's column.
Ma ka mo'olelo o Kauakükalahale o këlä Läpule aku nei (kahi mo'olelo nüpepa kahiko ho'i ia i pa'i 'ia i loko o ka nüpepa Ka Puuhonua i ka makahiki 1917), wahi a ka mea käkau o ia mo'olelo, "Ina e nalowale ana ka olelo makuahine o kekahi lahui, e nalo hia aku ana no ia lahui." Eia mai nö kekahi mau känaka ke ho'ä'o nei e pö'alo i ka maka o ka Hawai'i, a me he mea lä, ke lana nei ka mana'o o kekahi, e kö ka 'ölelo a ua mea käkau kahiko nei o Ka Puuhonua, 'o ia ho'i, 'o ka pau 'ana o ka lähui Hawai'i.
Eia na'e ka lähui Hawai'i ke mähuahua a'ela. A 'o kahi, ke hana nei käkou i nä mea like 'ole i wahi e kä'ili hou ai i ke kü'oko'a. A ma ka 'ölelo kanaka kekahi. Ua hau'oli paha ka mana'o o ua mea käkau nei i ka 'ike 'ana i ke kü 'ana mai o nä kula 'ölelo Hawai'i (nä kula kamali'i a me nä kula kaiapuni) a puni këia pae'äina nei. A ma ke Kulanui o Hawai'i ma Mänoa, a ma Hilo kekahi, he hiki ke 'imi na'auao a loa'a mai ke këkelë B.A. ma ka 'ölelo Hawai'i. A he polokalamu M.A. ko Hilo, 'o ia "ka M.A. no ka 'Ölelo a Mo'okalaleo Hawai'i," a he ho'omaka mai koe o ka polokalamu M.A. (M.A. in Hawaiian) ma Mänoa. A 'a'ole nö e 'emo, he polokalamu kauka ana ko ia mau kulanui päkahi e pili ana i ka 'ölelo Hawai'i.
No na Luakini o käkou, he käka'ikahi paha nä Luakini e hana nei i ka haipule ma ka 'ölelo Hawai'i a e a'o nei paha i nä ha'awina kula Säbati i nä keiki ma ka 'ölelo Hawai'i. Ma Kaua'i a me Ni'ihau wale nö paha?
Akä, 'a'ole paha ia he pilikia, no ka mea, he mau hana 'ë a'e ke hana 'ia nei i mea e ola ai ka 'ölelo Hawai'i. E like ho'i me kahi polokalamu a No'eau Warner, Kathryn Davis, me Laiana Wong i hana ai, i kapa 'ia 'o Ke A'a Mäkälei. 'O ka mana'o nui ma ia papahana, 'o ia ke a'o 'ana o nä mäkua i ka 'ölelo Hawai'i ma o nä hana like 'ole a me ke kama'ilio Hawai'i 'ana o ka makua me ke keiki. Ma Ke A'a Mäkälei, ua koho 'ia ka pä'ani kinipöpö pa'ilima a me ka pä'ani kinipöpö hili, he mau hana ia e a'o ai i ka 'ölelo Hawai'i.
A he nui nä mea e hana 'ia nei ma nä wahi like 'ole i mea e ola ai ka 'ölelo Hawai'i. 'O kahi pilikia na'e, ua nele i ke kälä 'ole. A e like ho'i me ka 'ölelo a ka mea käkau o Ka Puuhonua no nä känaka "i lako me na dala," he mana'o nö ho'i ko'u, "ina e konoia aku lakou e koiia e kokua mai, e haawi mai ana no lakou." A he pu'u kälä ana ia e ho'omohala ai i nä ha'awina küpono e pono ai nä kula kamali'i, nä kula kaiapuni, nä kulanui a me ia wahi aku, ia wahi aku i nä ha'awina 'ölelo Hawai'i, nä puke paha a pëlä aku. Aia wale nö a like ka nui o nä ha'awina küpono like 'ole me nä ha'awina ma ka 'ölelo haole, a laila, e 'ölelo 'ia, ua lako.
[Aloha Kalikimaka e nä makamaka o Kauakükalahale. Mahalo no ke käko'o 'ana mai. Mai nö a ho'olilo nui i ke kälä ma nä ahikao a me nä mea pahüpahü e hä'awi aloha ai i ka makahiki i hala aku nei a me ka makahiki hou e hiki mai ana.] LH
E ho'ouna 'ia mai nä leka iä mäua,
'o ia ho'i 'o Laiana Wong a me Kekeha Solis
ma ka pahu leka uila ma lalo nei:
>> kwong@hawaii.edu
>> rsolis@hawaii.edu

a i 'ole ia, ma ke kelepona:
>> 956-2627 (Laiana)
>> 956-2624 (Kekeha)

BACK TO TOP
|
 | Note: This version of the column is set in Unicode, which requires current Web-browser software (Netscape 7 or Internet Explorer 6 on most operating systems.) If the Hawaiian text below does not display properly, you may want to use the version coded for older browsers (above) instead.
|
 |
|
By Kūpopou
E ola ka lāhui
Hawai‘i me
kāna ‘ōlelo
Synopsis: Discusses points brought up in last week's column.
Ma ka mo'olelo o Kauakūkalahale o kēlā Lāpule aku nei (kahi mo'olelo nūpepa kahiko ho'i ia i pa'i 'ia i loko o ka nūpepa Ka Puuhonua i ka makahiki 1917), wahi a ka mea kākau o ia mo'olelo, "Ina e nalowale ana ka olelo makuahine o kekahi lahui, e nalo hia aku ana no ia lahui." Eia mai nō kekahi mau kānaka ke ho'ā'o nei e pō'alo i ka maka o ka Hawai'i, a me he mea lā, ke lana nei ka mana'o o kekahi, e kō ka 'ōlelo a ua mea kākau kahiko nei o Ka Puuhonua, 'o ia ho'i, 'o ka pau 'ana o ka lāhui Hawai'i.
Eia na'e ka lāhui Hawai'i ke māhuahua a'ela. A 'o kahi, ke hana nei kākou i nā mea like 'ole i wahi e kā'ili hou ai i ke kū'oko'a. A ma ka 'ōlelo kanaka kekahi. Ua hau'oli paha ka mana'o o ua mea kākau nei i ka 'ike 'ana i ke kū 'ana mai o nā kula 'ōlelo Hawai'i (nā kula kamali'i a me nā kula kaiapuni) a puni kēia pae'āina nei. A ma ke Kulanui o Hawai'i ma Mānoa, a ma Hilo kekahi, he hiki ke 'imi na'auao a loa'a mai ke kēkelē B.A. ma ka 'ōlelo Hawai'i. A he polokalamu M.A. ko Hilo, 'o ia "ka M.A. no ka 'Ōlelo a Mo'okalaleo Hawai'i," a he ho'omaka mai koe o ka polokalamu M.A. (M.A. in Hawaiian) ma Mānoa. A 'a'ole nō e 'emo, he polokalamu kauka ana ko ia mau kulanui pākahi e pili ana i ka 'ōlelo Hawai'i.
No na Luakini o kākou, he kāka'ikahi paha nā Luakini e hana nei i ka haipule ma ka 'ōlelo Hawai'i a e a'o nei paha i nā ha'awina kula Sābati i nā keiki ma ka 'ōlelo Hawai'i. Ma Kaua'i a me Ni'ihau wale nō paha?
Akā, 'a'ole paha ia he pilikia, no ka mea, he mau hana 'ē a'e ke hana 'ia nei i mea e ola ai ka 'ōlelo Hawai'i. E like ho'i me kahi polokalamu a No'eau Warner, Kathryn Davis, me Laiana Wong i hana ai, i kapa 'ia 'o Ke A'a Mākālei. 'O ka mana'o nui ma ia papahana, 'o ia ke a'o 'ana o nā mākua i ka 'ōlelo Hawai'i ma o nā hana like 'ole a me ke kama'ilio Hawai'i 'ana o ka makua me ke keiki. Ma Ke A'a Mākālei, ua koho 'ia ka pā'ani kinipōpō pa'ilima a me ka pā'ani kinipōpō hili, he mau hana ia e a'o ai i ka 'ōlelo Hawai'i.
A he nui nā mea e hana 'ia nei ma nā wahi like 'ole i mea e ola ai ka 'ōlelo Hawai'i. 'O kahi pilikia na'e, ua nele i ke kālā 'ole. A e like ho'i me ka 'ōlelo a ka mea kākau o Ka Puuhonua no nā kānaka "i lako me na dala," he mana'o nō ho'i ko'u, "ina e konoia aku lakou e koiia e kokua mai, e haawi mai ana no lakou." A he pu'u kālā ana ia e ho'omohala ai i nā ha'awina kūpono e pono ai nā kula kamali'i, nā kula kaiapuni, nā kulanui a me ia wahi aku, ia wahi aku i nā ha'awina 'ōlelo Hawai'i, nā puke paha a pēlā aku. Aia wale nō a like ka nui o nā ha'awina kūpono like 'ole me nā ha'awina ma ka 'ōlelo haole, a laila, e 'ōlelo 'ia, ua lako.
[Aloha Kalikimaka e nā makamaka o Kauakūkalahale. Mahalo no ke kāko'o 'ana mai. Mai nō a ho'olilo nui i ke kālā ma nā ahikao a me nā mea pahūpahū e hā'awi aloha ai i ka makahiki i hala aku nei a me ka makahiki hou e hiki mai ana.] LH
E ho'ouna 'ia mai nā leka iā māua,
'o ia ho'i 'o Laiana Wong a me Kekeha Solis
ma ka pahu leka uila ma lalo nei:
>> kwong@hawaii.edu
>> rsolis@hawaii.edu

a i 'ole ia, ma ke kelepona:
>> 956-2627 (Laiana)
>> 956-2624 (Kekeha)

This column is coordinated by the Hawaiian Language Department
at the University of Hawai'i at Mānoa, supported by UH
President Evan Dobelle's Initiative for Achieving Native Hawaiian
Academic Excellence.