Kalehua Krug
O Ko Wai
Kuleana Keia?
Synopsis: We should raise our children so that Hawaiian is their first language.
Auhea oukou e na hoa heluhelu o Hawaii nei mai ka hikina a ka la a i kahi e aui ai i komohana, aloha nui mai kakou a pau. He leo iki wale mai no keia e paipai ana i na Hawaii e hoomaka hou e hanai i ka kakou mau kamalii ma ka olelo Hawaii. Ike ia no nae ka hanai mau ia o ko Niihau ma ka olelo kanaka, eia nae, o ko wai kuleana keia? Ma o kekahi mau moolelo pokole e hoike ai i ke kumu e hoomau ai i ka olelo Hawaii ma na hanauna e nee maila. Eia iho no ka'u e waiho aku nei. Na oukou ia e noonoo ae.
Eha makahiki aku nei, hanau ia maila ka'u aloha o ka'u kaikamahine. He lei aala kau i ka poli. O ka hoomaka keia o ke ao ana ia ia i ka olelo Hawaii. Auamo ia keia kuleana no ka pono o ka lahui a kaino a he mea ia e mahalo ia. Eia nae, ua uhi ia o uka e ke ao panopano. Ma ka ohana, aole kakoo. Peia pu ke kakoo ole o ka lehulehu. Kapa ia makou he naaupo no ke ao ole ana i ka'u lei i ka olelo haole. Kupanaha maoli no ka nui hopohopo o ua poe nei i ka maua keiki. O Lehulehu ma, he olelo haole wale no. He aha ia mea ia lakou ala? Aka, he mea ia e noonoo ai. No laila, o ka'u noii ihola no ia i na kanaka eleu o ka olelo Hawaii, o ia hoi, na kupuna.
He kumu au ma mua ma ke Kula Kaiapuni o Waiau. Iau ma Waiau, ua pomaikai hoi au i ka hui mau ana me Tutu Elikapeka Kauahipaula, o ko makou "kupuna" hoi. He luahine oluolu ia i hanai ia hoi ma ka olelo Hawaii. Nui wale no kona aloha i na haumana, a peia pu ke aloha o na haumana ia ia. I ko maua walawalaau ana, lohe mau aku no au i kona manao paipai i ka olelo Hawaii, o ia hoi, o ka olelo Hawaii ko kakou mea e kuonoono ai. A ma kona ike ana i ka'u kaikamahine e olelo Hawaii ana me ia uuku no, kulu wale ihola no ka waimaka.
Elua pule aku nei, kipa akula makou ohana i ke Kula Kaiapuni o Anuenue a hui maila makou me Anakala Eddie Kaanana, ke kupuna o ia kula. Ia ia no a ike mai i ka'u mau keiki (ua hanau maila ka'u keikikane) e olelo Hawaii ana, kulu maila no ka waimaka. He aha ke kumu e kulu ai ka waimaka o na kupuna i ka ike ana i na kamaiki olelo Hawaii? Ninau aku nei au ia Tutu, ma mua o kona haule ana, a ia Anakala pu kekahi i ke kumu i haloiloi ai ko laua mau waimaka, a o ke kumu mai hoi, ka hauoli i ke ola o ka olelo i loko o ka waha o na kamaiki. Wahi a laua, o ia no ke kumu i komo ai i ia hana o ka hoonaauao olelo Hawaii, i hanai ia hoi na keiki o keia au me ko laua ala hanai ia ana.
No laila, he aha ka'u o ke kakau ana i nei kolamu me keia ke ano? He leo kono keia i ka poe Hawaii e auamo i ko kakou kuleana, o ia hoi ke ao ana i ka olelo i na kama Hawaii, ma ke ano he olelo mua. Aloha wale mai no e ko Niihau, he mahalo keia ia oukou na puali hoi o ka kakou olelo. Ke ola nei ka olelo Hawaii ma kona kulana he olelo mua. Pehea ana la kakou ke ole na "manaleo?" Ehia mea aloha hoi o kakou ina he mea haole wale no ko kakou halau ike? Mai no a poina, o ka olelo ke ki e hemo ai ka puka o ka ike Hawaii. O ka olelo ka mea e pili ai kakou i ka ike o ko kakou mau kupuna. E hanai ia na mamo a Haloa ma ka olelo a ua mau kupuna la.
E ho'ouna 'ia mai nä leka iä mäua,
'o ia ho'i 'o Laiana Wong a me Kekeha Solis
ma ka pahu leka uila ma lalo nei:
>> kwong@hawaii.edu
>> rsolis@hawaii.edu

a i 'ole ia, ma ke kelepona:
>> 956-2627 (Laiana)
>> 956-2624 (Kekeha)

BACK TO TOP
|
 | Note: This version of the column is set in Unicode, which requires current Web-browser software (Netscape 7 or Internet Explorer 6 on most operating systems.) If the Hawaiian text below does not display properly, you may want to use the version coded for older browsers (above) instead.
|
 |
|
Kalehua Krug
O Ko Wai
Kuleana Keia?
Synopsis: We should raise our children so that Hawaiian is their first language.
Auhea oukou e na hoa heluhelu o Hawaii nei mai ka hikina a ka la a i kahi e aui ai i komohana, aloha nui mai kakou a pau. He leo iki wale mai no keia e paipai ana i na Hawaii e hoomaka hou e hanai i ka kakou mau kamalii ma ka olelo Hawaii. Ike ia no nae ka hanai mau ia o ko Niihau ma ka olelo kanaka, eia nae, o ko wai kuleana keia? Ma o kekahi mau moolelo pokole e hoike ai i ke kumu e hoomau ai i ka olelo Hawaii ma na hanauna e nee maila. Eia iho no ka'u e waiho aku nei. Na oukou ia e noonoo ae.
Eha makahiki aku nei, hanau ia maila ka'u aloha o ka'u kaikamahine. He lei aala kau i ka poli. O ka hoomaka keia o ke ao ana ia ia i ka olelo Hawaii. Auamo ia keia kuleana no ka pono o ka lahui a kaino a he mea ia e mahalo ia. Eia nae, ua uhi ia o uka e ke ao panopano. Ma ka ohana, aole kakoo. Peia pu ke kakoo ole o ka lehulehu. Kapa ia makou he naaupo no ke ao ole ana i ka'u lei i ka olelo haole. Kupanaha maoli no ka nui hopohopo o ua poe nei i ka maua keiki. O Lehulehu ma, he olelo haole wale no. He aha ia mea ia lakou ala? Aka, he mea ia e noonoo ai. No laila, o ka'u noii ihola no ia i na kanaka eleu o ka olelo Hawaii, o ia hoi, na kupuna.
He kumu au ma mua ma ke Kula Kaiapuni o Waiau. Iau ma Waiau, ua pomaikai hoi au i ka hui mau ana me Tutu Elikapeka Kauahipaula, o ko makou "kupuna" hoi. He luahine oluolu ia i hanai ia hoi ma ka olelo Hawaii. Nui wale no kona aloha i na haumana, a peia pu ke aloha o na haumana ia ia. I ko maua walawalaau ana, lohe mau aku no au i kona manao paipai i ka olelo Hawaii, o ia hoi, o ka olelo Hawaii ko kakou mea e kuonoono ai. A ma kona ike ana i ka'u kaikamahine e olelo Hawaii ana me ia uuku no, kulu wale ihola no ka waimaka.
Elua pule aku nei, kipa akula makou ohana i ke Kula Kaiapuni o Anuenue a hui maila makou me Anakala Eddie Kaanana, ke kupuna o ia kula. Ia ia no a ike mai i ka'u mau keiki (ua hanau maila ka'u keikikane) e olelo Hawaii ana, kulu maila no ka waimaka. He aha ke kumu e kulu ai ka waimaka o na kupuna i ka ike ana i na kamaiki olelo Hawaii? Ninau aku nei au ia Tutu, ma mua o kona haule ana, a ia Anakala pu kekahi i ke kumu i haloiloi ai ko laua mau waimaka, a o ke kumu mai hoi, ka hauoli i ke ola o ka olelo i loko o ka waha o na kamaiki. Wahi a laua, o ia no ke kumu i komo ai i ia hana o ka hoonaauao olelo Hawaii, i hanai ia hoi na keiki o keia au me ko laua ala hanai ia ana.
No laila, he aha ka'u o ke kakau ana i nei kolamu me keia ke ano? He leo kono keia i ka poe Hawaii e auamo i ko kakou kuleana, o ia hoi ke ao ana i ka olelo i na kama Hawaii, ma ke ano he olelo mua. Aloha wale mai no e ko Niihau, he mahalo keia ia oukou na puali hoi o ka kakou olelo. Ke ola nei ka olelo Hawaii ma kona kulana he olelo mua. Pehea ana la kakou ke ole na "manaleo?" Ehia mea aloha hoi o kakou ina he mea haole wale no ko kakou halau ike? Mai no a poina, o ka olelo ke ki e hemo ai ka puka o ka ike Hawaii. O ka olelo ka mea e pili ai kakou i ka ike o ko kakou mau kupuna. E hanai ia na mamo a Haloa ma ka olelo a ua mau kupuna la.
E ho'ouna 'ia mai nā leka iā māua,
'o ia ho'i 'o Laiana Wong a me Kekeha Solis
ma ka pahu leka uila ma lalo nei:
>> kwong@hawaii.edu
>> rsolis@hawaii.edu

a i 'ole ia, ma ke kelepona:
>> 956-2627 (Laiana)
>> 956-2624 (Kekeha)

This column is coordinated by the Hawaiian Language Department
at the University of Hawai'i at Mānoa, supported by UH
President Evan Dobelle's Initiative for Achieving Native Hawaiian
Academic Excellence.