![]() |
|||||||||
![]()
![]() Nä Käma‘a o Keawe
Synopsis: A story printed in a 19th century Hawaiian language newspaper about absent mindedness. Aloha mai käkou e nä makamaka heluhelu o Kauakükalahale. Eia mai kahi mo'olelo e ho'onanea ai, he mo'olelo ho'i ia no kahi kanaka poina wale. A no këia mo'olelo mai kahi 'ölelo no'eau kahiko, 'o ia ho'i, "Ä! Like akula me ke käma'a o Keawe." He mea ma'a mau paha këia hana i ka nui o käkou. I kekahi manawa, e huli aku ana nö i ka makaaniani he mau hola paha, a eia kä, e kau ana nö ma luna o ke po'o a i 'ole ia e lewalewa ana nö ma kahi lei 'ä'ï. A no laila e nä makamaka e ho'onanea mai i këia mo'olelo nei i pa'i mua 'ia ma kahi nüpepa 'ölelo Hawai'i o ka makahiki 1899. Penei ka mo'olelo: 'O Keawe ke ali'i o Hawai'i ma hope iho o Kalapanakuioiomoa, a ke hele ke ali'i, he mea kahi e pa'a i nä käma'a, a ma ka 'ä'ï e lei 'ia ai nä käma'a o ke ali'i. 'O ia nö paha ke käma'a lau'ï malo'o i hili 'ia a maika'i; he 'elua inoa, he pälaha kekahi a he kuanaka kekahi, a 'o ia ke käma'a o nä ali'i. I ka hele ka'apuni 'ana o ua ali'i nei a hiki i Wai'öhinu, Ka'ü, noho ua Keawe nei i laila a he mau lä e 'ai ana i nä loa'a o ia wahi, a i ka pau 'ana o ka noho 'ana a ke ali'i i Wai'öhinu, a ma ke kakahiaka i o Hoku, ma hope iho o ka le'ale'a, pule 'anä'anä nä kähuna, a ma ka wä kakahiaka küpono, ha'alele ihola ke ali'i iä Wai'öhinu, a iho akula no Honu'apo. Iä läkou i hiki aku ai i Kahilipali, ma waena o Wai'öhinu me Nä'älehu, pü'iwa a'ela ka mea pa'a käma'a, no ka mea, 'a'ole nä käma'a o ke ali'i, akä, 'o nä käma'a nö na'e, aia nö i ka 'ä'ï, kahi i lewalewa ai. 'O ka ho'i hou ihola nö ia o ua kanaka pa'a käma'a nei i Wai'öhinu e huli ai i nä käma'a. I ka hiki 'ana aku i Wai'öhinu, nïnau maila ko ka hale po'e. He aha këia äu i ho'i hou mai nei? I ho'i maila au e huli i nä käma'a o ke ali'i, wahi a ke kanaka pa'a käma'a. Noke akula läkou i ka huli a hiki i ka hola 6 o ke ahiahi, mai ka hola 8 mai o ke kakahiaka. Pau nä moena i ke kueka'a 'ia, a 'a'ole wahi i koe. 'O nä po'e a pau o Wai'öhinu kai huli pü, ua hele läkou a luhi loa, a i ka ho'omaha 'ana iho, hele mai nei he wahine, 'o Nanaele ka inoa, a nïnau mai nei i ke kanaka pa'a käma'a. Pehea ke 'ano o ke käma'a o ke ali'i i nalowale? Pane akula ua kanaka lä. He käma'a kuanaka. Pehea këlä mau käma'a e lewalewa nei ma kö 'ä'ï? wahi a ka nïnau a ka wahine. I nänä iho ka hana, auë a'ela ua kanaka nei. Auë! Eia nö kä ua mau käma'a nei lä i ku'u 'ä'ï. Pö këia lä iä käkou i ka huli, hü a'ela kä läkou 'aka'aka. 'O ka iho akula nö ia o ua kanaka pa'a käma'a nei a loa'a ke ali'i i Honu'apo, e kali mai ana i nä käma'a. I kona hiki 'ana, pane maila ke ali'i---mämä wale kä ho'i, i hea i loa'a aku nei ua mau wahi käma'a nei? Haha'i akula këia i nä mea äna i hana ai no nä käma'a, a hü a'ela ka 'aka. Pëlä i kaulana ai nä käma'a o Keawe, ua huli 'ia a pö ka lä. Eia nö kä i ka 'ä'ï kahi i lewalewa ai. Ua 'ike 'ia nö e kahi po'e i ia wä a läkou e huli nei, a eia nö ua kanaka lä i kona ho'i me ua mau käma'a nei nö. He keu ka no'ono'o 'ole iho. A i 'ole he kolohe maoli nö paha, 'o Kumala'a ka inoa o ia kanaka. Pïpï holo ka'ao.
'o ia ho'i 'o Laiana Wong a me Kekeha Solis ma ka pahu leka uila ma lalo nei: >> kwong@hawaii.edu >> rsolis@hawaii.edu ![]() a i 'ole ia, ma ke kelepona: >> 956-2627 (Laiana) >> 956-2624 (Kekeha) ![]()
Nā Kāma‘a o Keawe
Synopsis: A story printed in a 19th century Hawaiian language newspaper about absent mindedness. Aloha mai kākou e nā makamaka heluhelu o Kauakūkalahale. Eia mai kahi mo'olelo e ho'onanea ai, he mo'olelo ho'i ia no kahi kanaka poina wale. A no kēia mo'olelo mai kahi 'ōlelo no'eau kahiko, 'o ia ho'i, "Ā! Like akula me ke kāma'a o Keawe." He mea ma'a mau paha kēia hana i ka nui o kākou. I kekahi manawa, e huli aku ana nō i ka makaaniani he mau hola paha, a eia kā, e kau ana nō ma luna o ke po'o a i 'ole ia e lewalewa ana nō ma kahi lei 'ā'ī. A no laila e nā makamaka e ho'onanea mai i kēia mo'olelo nei i pa'i mua 'ia ma kahi nūpepa 'ōlelo Hawai'i o ka makahiki 1899. Penei ka mo'olelo: 'O Keawe ke ali'i o Hawai'i ma hope iho o Kalapanakuioiomoa, a ke hele ke ali'i, he mea kahi e pa'a i nā kāma'a, a ma ka 'ā'ī e lei 'ia ai nā kāma'a o ke ali'i. 'O ia nō paha ke kāma'a lau'ī malo'o i hili 'ia a maika'i; he 'elua inoa, he pālaha kekahi a he kuanaka kekahi, a 'o ia ke kāma'a o nā ali'i. I ka hele ka'apuni 'ana o ua ali'i nei a hiki i Wai'ōhinu, Ka'ū, noho ua Keawe nei i laila a he mau lā e 'ai ana i nā loa'a o ia wahi, a i ka pau 'ana o ka noho 'ana a ke ali'i i Wai'ōhinu, a ma ke kakahiaka i o Hoku, ma hope iho o ka le'ale'a, pule 'anā'anā nā kāhuna, a ma ka wā kakahiaka kūpono, ha'alele ihola ke ali'i iā Wai'ōhinu, a iho akula no Honu'apo. Iā lākou i hiki aku ai i Kahilipali, ma waena o Wai'ōhinu me Nā'ālehu, pū'iwa a'ela ka mea pa'a kāma'a, no ka mea, 'a'ole nā kāma'a o ke ali'i, akā, 'o nā kāma'a nō na'e, aia nō i ka 'ā'ī, kahi i lewalewa ai. 'O ka ho'i hou ihola nō ia o ua kanaka pa'a kāma'a nei i Wai'ōhinu e huli ai i nā kāma'a. I ka hiki 'ana aku i Wai'ōhinu, nīnau maila ko ka hale po'e. He aha kēia āu i ho'i hou mai nei? I ho'i maila au e huli i nā kāma'a o ke ali'i, wahi a ke kanaka pa'a kāma'a. Noke akula lākou i ka huli a hiki i ka hola 6 o ke ahiahi, mai ka hola 8 mai o ke kakahiaka. Pau nā moena i ke kueka'a 'ia, a 'a'ole wahi i koe. 'O nā po'e a pau o Wai'ōhinu kai huli pū, ua hele lākou a luhi loa, a i ka ho'omaha 'ana iho, hele mai nei he wahine, 'o Nanaele ka inoa, a nīnau mai nei i ke kanaka pa'a kāma'a. Pehea ke 'ano o ke kāma'a o ke ali'i i nalowale? Pane akula ua kanaka lā. He kāma'a kuanaka. Pehea kēlā mau kāma'a e lewalewa nei ma kō 'ā'ī? wahi a ka nīnau a ka wahine. I nānā iho ka hana, auē a'ela ua kanaka nei. Auē! Eia nō kā ua mau kāma'a nei lā i ku'u 'ā'ī. Pō kēia lā iā kākou i ka huli, hū a'ela kā lākou 'aka'aka. 'O ka iho akula nō ia o ua kanaka pa'a kāma'a nei a loa'a ke ali'i i Honu'apo, e kali mai ana i nā kāma'a. I kona hiki 'ana, pane maila ke ali'i---māmā wale kā ho'i, i hea i loa'a aku nei ua mau wahi kāma'a nei? Haha'i akula kēia i nā mea āna i hana ai no nā kāma'a, a hū a'ela ka 'aka. Pēlā i kaulana ai nā kāma'a o Keawe, ua huli 'ia a pō ka lā. Eia nō kā i ka 'ā'ī kahi i lewalewa ai. Ua 'ike 'ia nō e kahi po'e i ia wā a lākou e huli nei, a eia nō ua kanaka lā i kona ho'i me ua mau kāma'a nei nō. He keu ka no'ono'o 'ole iho. A i 'ole he kolohe maoli nō paha, 'o Kumala'a ka inoa o ia kanaka. Pīpī holo ka'ao.
'o ia ho'i 'o Laiana Wong a me Kekeha Solis ma ka pahu leka uila ma lalo nei: >> kwong@hawaii.edu >> rsolis@hawaii.edu ![]() a i 'ole ia, ma ke kelepona: >> 956-2627 (Laiana) >> 956-2624 (Kekeha) ![]() This column is coordinated by the Hawaiian Language Department at the University of Hawai'i at Mānoa, supported by UH President Evan Dobelle's Initiative for Achieving Native Hawaiian Academic Excellence. |
— ADVERTISEMENTS —
![]() — ADVERTISEMENTS —
|