Note: Because most Web browsers are unable to display the kahako (horizontal line, or macron) used to add emphasis to a vowel in written Hawaiian, we have substituted the corresponding vowel with an umlaut (two dots, or dieresis). To view this text as it was meant to be read, you must have a Hawaiian-language font installed on your computer. You can obtain free versions of these fonts from the University of Hawaii-Hilo's Web site, http://www.olelo.hawaii.edu/eng/resources/fonts.html
Some newer Web browsers, (such as Netscape 7 and Internet Explorer 6 on certain operating systems) can display kahako without a Hawaiian-language font, using a specialized coding system called Unicode. To jump to a Unicode version of this column, click here.
Pau ‘Ewalu
Synopsis: A story from the last Hawaiian language newspaper, Ka Hoku O Hawaii.Aloha mai e nä makamaka heluhelu, eia mai kahi mo'olelo kahiko, e ho'onanea mai i ka heluhelu.
E noho ana ma kekahi wahi o Hämäkua i këlä au kahiko kekahi 'ohana, a ma lalo o kä läkou mälama 'ana kekahi 'elemakule makapö, a ua waiho 'ia iho e ka mo'opuna kona kupunakäne ma lalo o ka mälama 'ana a këia po'e loko'ino. 'O ka hana aloha 'ole a loko'ino a këia po'e, 'o ia nö ko läkou hele 'ana e po'ipo'i mo'o käula, a wahï kunu a hä'awi akula i këia 'elemakule makapö me ka 'ölelo 'ana iä ia, he wahï 'o'opu nöpili.
I kahi lä a këia po'e i ka'awale ai mai kauhale aku, a ua hele ho'i i ka lawai'a puhi 'ini'iniki ma lalo o ka pali kahakai, ua hö'ea a'ela ma kauhale ka mo'opuna a ka 'elemakule makapö, a ua 'ike me kupunakäne makapö, a ua uë läua me ke aloha, a i ka pau 'ana o ko läua uë 'ana, ua kënä maila ke kupunakäne i ka mo'opuna e pä'ina, wahi äna me ka leo aloha i ka mo'opuna: "Ua maka pöniuniu, ua haehae loko, ua lö'ihi ka huaka'i o ka hele 'ana mai, eia aku nö ku'u wahi wahï 'o'opu nöpili e ho'opiha i ka lua o ka inaina."
Ua kïko'o akula ka mo'opuna i ka 'umeke poi a pane'e maila i ke alo, ua lälau akula i ka wahï kunu a wehe a'ela, ua ho'ohikilele 'ia 'o ia i kona ho'omaopopo 'ana iho 'o ka wahï a ke kupunakäne i mana'o kuhihewa ai he wahï 'o'opu, eia kä he wahï mo'o. Ua nïnau pono akula ua mo'opuna nei i ke kupunakäne inä paha 'o käna i'a ia e hänai mau 'ia nei e këia po'e, ua 'ae maila ke kupunakäne, ua käpae akula ua mo'opuna nei i këia wahï mo'o ma ka paia, a me ka haha'i 'ole aku i ke kupunakäne i ke 'ano o ka i'a äna e mana'o nei he wahï 'o'opu nöpili.
Ua nïnau akula ua mo'opuna nei i ke kupunakäne i kahi i hele ai 'o ua po'e loko'ino nei, a ua ha'i maila 'o ia aia i kahakai pali i ka lawai'a puhi e like me ka mea i hö'ike mua 'ia a'e nei.
Ua ho'omäkaukau ihola ua mo'opuna nei i kekahi lä'au lö'ihi a hele akula, a ma ke ala pali e pi'i mai ai, ua kakali ihola 'o ia no ua po'e loko'ino nei i hänai 'ai i ka mo'o i kona kupunakäne, a i ka waenakonu paha o ka pö, ua lohe akula këia i ka hauwawä o ua po'e lawai'a puhi nei e ho'i mai ana, a 'o ke alanui a läkou e pi'i mai ai, he alanui kïke'e.
I ka hö'ea 'ana mai o ke kanaka mua ma kahi kïke'e o ke alanui, ua hou akula këia i ka lä'au a lele köheoheo ana i ka pali a hä'ule akula a make loa, a pëlä mai nö ka lua, ke kolu a hiki i ka walu, a 'o ka iwa ua ulu i loko ona ka ho'ohuoi no ka hohono koko a puïa ka lewa i ka paoa koko, ua hä'upu wale maila nö 'o ia no kona mau hoa; no laila, 'a'ole 'o ia i ho'i mai ma ke alanui a këlä po'e i ho'i ai, a ua ho'i akula 'o ia ma ke alanui 'oko'a.
Ua kali maila ua mo'opuna nei a 'o ka hö'ea 'ole aku o ka iwa o ua po'e loko'ino nei, ua ho'i 'äwïwï akula 'o ia no ka hale, a hä'awe a'ela ma ke kua i ke kupunakäne a hele akula no kekahi 'ao'ao o ka 'äina, a i ke ao 'ana a'e, ua hele 'imi 'ia akula këlä po'e a loa'a akula e waiho mökäkï mai ana i lalo o ka pali kahakai, a ua kapa 'ia këlä wahi a hiki i këia lä 'o "Pau 'Ewalu."
E ho'ouna 'ia mai nä leka iä mäua,
'o ia ho'i 'o Laiana Wong a me Kekeha Solis
ma ka pahu leka uila ma lalo nei:
>> kwong@hawaii.edu
>> rsolis@hawaii.edu
a i 'ole ia, ma ke kelepona:
>> 956-2627 (Laiana)
>> 956-2624 (Kekeha)
BACK TO TOP |
Note: This version of the column is set in Unicode, which requires current Web-browser software (Netscape 7 or Internet Explorer 6 on most operating systems.) If the Hawaiian text below does not display properly, you may want to use the version coded for older browsers (above) instead.Pau ‘Ewalu
Synopsis: A story from the last Hawaiian language newspaper, Ka Hoku O Hawaii.Aloha mai e nā makamaka heluhelu, eia mai kahi mo'olelo kahiko, e ho'onanea mai i ka heluhelu.
E noho ana ma kekahi wahi o Hāmākua i kēlā au kahiko kekahi 'ohana, a ma lalo o kā lākou mālama 'ana kekahi 'elemakule makapō, a ua waiho 'ia iho e ka mo'opuna kona kupunakāne ma lalo o ka mālama 'ana a kēia po'e loko'ino. 'O ka hana aloha 'ole a loko'ino a kēia po'e, 'o ia nō ko lākou hele 'ana e po'ipo'i mo'o kāula, a wahī kunu a hā'awi akula i kēia 'elemakule makapō me ka 'ōlelo 'ana iā ia, he wahī 'o'opu nōpili.
I kahi lā a kēia po'e i ka'awale ai mai kauhale aku, a ua hele ho'i i ka lawai'a puhi 'ini'iniki ma lalo o ka pali kahakai, ua hō'ea a'ela ma kauhale ka mo'opuna a ka 'elemakule makapō, a ua 'ike me kupunakāne makapō, a ua uē lāua me ke aloha, a i ka pau 'ana o ko lāua uē 'ana, ua kēnā maila ke kupunakāne i ka mo'opuna e pā'ina, wahi āna me ka leo aloha i ka mo'opuna: "Ua maka pōniuniu, ua haehae loko, ua lō'ihi ka huaka'i o ka hele 'ana mai, eia aku nō ku'u wahi wahī 'o'opu nōpili e ho'opiha i ka lua o ka inaina."
Ua kīko'o akula ka mo'opuna i ka 'umeke poi a pane'e maila i ke alo, ua lālau akula i ka wahī kunu a wehe a'ela, ua ho'ohikilele 'ia 'o ia i kona ho'omaopopo 'ana iho 'o ka wahī a ke kupunakāne i mana'o kuhihewa ai he wahī 'o'opu, eia kā he wahī mo'o. Ua nīnau pono akula ua mo'opuna nei i ke kupunakāne inā paha 'o kāna i'a ia e hānai mau 'ia nei e kēia po'e, ua 'ae maila ke kupunakāne, ua kāpae akula ua mo'opuna nei i kēia wahī mo'o ma ka paia, a me ka haha'i 'ole aku i ke kupunakāne i ke 'ano o ka i'a āna e mana'o nei he wahī 'o'opu nōpili.
Ua nīnau akula ua mo'opuna nei i ke kupunakāne i kahi i hele ai 'o ua po'e loko'ino nei, a ua ha'i maila 'o ia aia i kahakai pali i ka lawai'a puhi e like me ka mea i hō'ike mua 'ia a'e nei.
Ua ho'omākaukau ihola ua mo'opuna nei i kekahi lā'au lō'ihi a hele akula, a ma ke ala pali e pi'i mai ai, ua kakali ihola 'o ia no ua po'e loko'ino nei i hānai 'ai i ka mo'o i kona kupunakāne, a i ka waenakonu paha o ka pō, ua lohe akula kēia i ka hauwawā o ua po'e lawai'a puhi nei e ho'i mai ana, a 'o ke alanui a lākou e pi'i mai ai, he alanui kīke'e.
I ka hō'ea 'ana mai o ke kanaka mua ma kahi kīke'e o ke alanui, ua hou akula kēia i ka lā'au a lele kōheoheo ana i ka pali a hā'ule akula a make loa, a pēlā mai nō ka lua, ke kolu a hiki i ka walu, a 'o ka iwa ua ulu i loko ona ka ho'ohuoi no ka hohono koko a puīa ka lewa i ka paoa koko, ua hā'upu wale maila nō 'o ia no kona mau hoa; no laila, 'a'ole 'o ia i ho'i mai ma ke alanui a kēlā po'e i ho'i ai, a ua ho'i akula 'o ia ma ke alanui 'oko'a.
Ua kali maila ua mo'opuna nei a 'o ka hō'ea 'ole aku o ka iwa o ua po'e loko'ino nei, ua ho'i 'āwīwī akula 'o ia no ka hale, a hā'awe a'ela ma ke kua i ke kupunakāne a hele akula no kekahi 'ao'ao o ka 'āina, a i ke ao 'ana a'e, ua hele 'imi 'ia akula kēlā po'e a loa'a akula e waiho mōkākī mai ana i lalo o ka pali kahakai, a ua kapa 'ia kēlā wahi a hiki i kēia lā 'o "Pau 'Ewalu."
E ho'ouna 'ia mai nā leka iā māua,
'o ia ho'i 'o Laiana Wong a me Kekeha Solis
ma ka pahu leka uila ma lalo nei:
>> kwong@hawaii.edu
>> rsolis@hawaii.edu
a i 'ole ia, ma ke kelepona:
>> 956-2627 (Laiana)
>> 956-2624 (Kekeha)
This column is coordinated by the Hawaiian Language Department
at the University of Hawai'i at Mānoa, supported by UH
President Evan Dobelle's Initiative for Achieving Native Hawaiian
Academic Excellence.
