![Kauakukalahale](kauakukalahale.jpg)
![](OnePixWhite.gif)
Kamehameha
Synopsis: Two stories about Kamehameha I to commemorate him this Kamehameha Day weekend.
Aloha mai e nä makamaka heluhelu o Kauakükalahale, eia mai kekahi mau mo'olelo i pa'i 'ia ma ka nüpepa kahiko no ka Na'i Aupuni, ka Liona ho'i o ka Päkïpika, 'o ia ho'i 'o Kamehameha I, 'oiai, ua hala iho nei ka lä kuläia e ho'ohanohano ai i ua Mö'ï nei. E ho'onanea mai i ka heluhelu.
Hana Na'auao A Nä Ali'i
No ka Mö'ï Kamehameha I o Hawai'i nei. I ka wä e lawe 'ia mai ai kekahi kanaka i mua ona a me kona 'aha kükä no ka hewa kü i ka make, a laila, e kauoha ana ia i kona 'aha kükä, e no'ono'o me ke akahele loa i 'ole ai make wale ke kanaka a i 'ole ho'öla wale 'ia paha. A nona ho'i, aia i ka wä e mölehulehu ai a nalowale ka 'ili o känaka, 'o ia kona wä e ki'i ai he lau lä'ï a kïhae a'ela a weluwelu, a laila ho'omaka akula 'o ia e holo me ka mämä a pau i loa'a iä ia, i hiki ai ke nui nä kau hale e pau iä ia i ka pö ho'okahi, a laila ma waho o ka häkala o ka hale e ho'olohe ai i ka 'ölelo a ka po'e o loko.
Inä 'o ia e lohe aku ana i ka 'ölelo 'ia ua pono nö 'o mea ke make, a laila, e hïpu'u iho ana 'o ia a kapa ihola ia hïpu'u 'o ka hïpu'u make, a inä ho'i e 'ölelo a'e ana kekahi 'a'ole i küpono 'o mea ke make, akä, ua küpono e ho'öla 'ia, a laila, e hïpu'u iho ana 'o ia a kapa ihola i ka inoa o ia hïpu'u he hïpu'u ola, a p‘lä 'o ia e hana ai a hiki i ke kokoke 'ana e mälamalama a laila hö'ea i ka hale, a laila, ho'omaka 'o ia e helu i ka nui o nä hïpu'u, a inä ua 'oi nä hïpu'u ma ke ola, a laila 'o ia ihola nö käna 'ölelo ho'oholo.
Pakele Ma Ke Mele Oli
I ka wä e noho Mö'ï ana 'o Kamehameha I, ua ho'onoho maila 'o ia i mua o kona alo ali'i i kekahi kanaka akamai loa i ke olioli a me ka haku mele nö ho'i, ma ke 'ano he punahele näna. A iä Kamehameha i hele ai i kekahi lä, ua noho köko'olua ihola ua kanaka ala me kekahi o nä wähine a Kamehameha, a ua lele akula ua wahine ala i luna o ua kanaka ala, e 'äpu'epu'e ai, akä, ua pale maila nö na'e ua kanaka ala.
No ka hilahila o ke ali'i wahine i kona pale 'ia 'ana aku, no laila, ua haehae ihola 'o ia i kona 'a'ahu. I ka ho'i 'ana mai o Kamehameha, ua nïnau maila 'o ia i ua ali'i wahine ala. He aha ka mea i weluwelu ai kou 'a'ahu? Ua pane maila ua ali'i wahine ala. Ua pu'e 'ia iho nei au e kö kanaka olioli. I ka lohe 'ana o Kamehameha, ua kauoha koke a'ela 'o ia i nä känaka e lawe 'ia mai ua punahele nei äna i mua ona, a i ka hiki 'ana mai o ua kanaka nei, ua pane akula 'o Kamehameha. 'Auhea 'oe he kanaka make 'oe i k‘ia lä, a he aha käu pane ma mua o kou make 'ana. I ka lohe 'ana o ke kanaka olioli e make ana ia no ka pu'e 'ana o ke ali'i wahine iä ia, ua külou ihola ia. I kona aea 'ana, ua ho'omaka maila 'o ia e oli, a i ka pau 'ana o käna oli 'ana, ua huli a'ela 'o Kamehameha a 'ölelo akula i ke ali'i wahine. 'A'ole ho'i hä i hewa ku'u kanaka, 'o 'oe nö ho'i hä kai hewa, no ka mea, 'o 'oe kai lele aku e 'äpu'epu'e iä ia ala, a i ko ia ala pale 'ana mai iä 'oe, 'o kö hilahila nö ia, a haehae 'oe i kou 'a'ahu. No laila, ua ola nö ku'u kanaka, no ka mea, 'a'ole 'o ia i hana hewa.
Nui nö ka na'auao o Kamehameha ma ka ho'omaopopo 'ana i ke kaona o ke mele.
E ho'ouna 'ia mai nä leka iä mäua,
'o ia ho'i 'o Laiana Wong a me Kekeha Solis
ma ka pahu leka uila ma lalo nei:
>> kwong@hawaii.edu
>> rsolis@hawaii.edu
![](OnePixWhite.gif)
a i 'ole ia, ma ke kelepona:
>> 956-2627 (Laiana)
>> 956-2624 (Kekeha)
![](OnePixWhite.gif)
BACK TO TOP
|
![](blank.gif) | Note: This version of the column is set in Unicode, which requires current Web-browser software (Netscape 7 or Internet Explorer 6 on most operating systems.) If the Hawaiian text below does not display properly, you may want to use the version coded for older browsers (above) instead.
|
![](blank.gif) |
|
Kamehameha
Synopsis: Two stories about Kamehameha I to commemorate him this Kamehameha Day weekend.
Aloha mai e nā makamaka heluhelu o Kauakūkalahale, eia mai kekahi mau mo'olelo i pa'i 'ia ma ka nūpepa kahiko no ka Na'i Aupuni, ka Liona ho'i o ka Pākīpika, 'o ia ho'i 'o Kamehameha I, 'oiai, ua hala iho nei ka lā kulāia e ho'ohanohano ai i ua Mō'ī nei. E ho'onanea mai i ka heluhelu.
Hana Na'auao A Nā Ali'i
No ka Mō'ī Kamehameha I o Hawai'i nei. I ka wā e lawe 'ia mai ai kekahi kanaka i mua ona a me kona 'aha kūkā no ka hewa kū i ka make, a laila, e kauoha ana ia i kona 'aha kūkā, e no'ono'o me ke akahele loa i 'ole ai make wale ke kanaka a i 'ole ho'ōla wale 'ia paha. A nona ho'i, aia i ka wā e mōlehulehu ai a nalowale ka 'ili o kānaka, 'o ia kona wā e ki'i ai he lau lā'ī a kīhae a'ela a weluwelu, a laila ho'omaka akula 'o ia e holo me ka māmā a pau i loa'a iā ia, i hiki ai ke nui nā kau hale e pau iā ia i ka pō ho'okahi, a laila ma waho o ka hākala o ka hale e ho'olohe ai i ka 'ōlelo a ka po'e o loko.
Inā 'o ia e lohe aku ana i ka 'ōlelo 'ia ua pono nō 'o mea ke make, a laila, e hīpu'u iho ana 'o ia a kapa ihola ia hīpu'u 'o ka hīpu'u make, a inā ho'i e 'ōlelo a'e ana kekahi 'a'ole i kūpono 'o mea ke make, akā, ua kūpono e ho'ōla 'ia, a laila, e hīpu'u iho ana 'o ia a kapa ihola i ka inoa o ia hīpu'u he hīpu'u ola, a p‘lā 'o ia e hana ai a hiki i ke kokoke 'ana e mālamalama a laila hō'ea i ka hale, a laila, ho'omaka 'o ia e helu i ka nui o nā hīpu'u, a inā ua 'oi nā hīpu'u ma ke ola, a laila 'o ia ihola nō kāna 'ōlelo ho'oholo.
Pakele Ma Ke Mele Oli
I ka wā e noho Mō'ī ana 'o Kamehameha I, ua ho'onoho maila 'o ia i mua o kona alo ali'i i kekahi kanaka akamai loa i ke olioli a me ka haku mele nō ho'i, ma ke 'ano he punahele nāna. A iā Kamehameha i hele ai i kekahi lā, ua noho kōko'olua ihola ua kanaka ala me kekahi o nā wāhine a Kamehameha, a ua lele akula ua wahine ala i luna o ua kanaka ala, e 'āpu'epu'e ai, akā, ua pale maila nō na'e ua kanaka ala.
No ka hilahila o ke ali'i wahine i kona pale 'ia 'ana aku, no laila, ua haehae ihola 'o ia i kona 'a'ahu. I ka ho'i 'ana mai o Kamehameha, ua nīnau maila 'o ia i ua ali'i wahine ala. He aha ka mea i weluwelu ai kou 'a'ahu? Ua pane maila ua ali'i wahine ala. Ua pu'e 'ia iho nei au e kō kanaka olioli. I ka lohe 'ana o Kamehameha, ua kauoha koke a'ela 'o ia i nā kānaka e lawe 'ia mai ua punahele nei āna i mua ona, a i ka hiki 'ana mai o ua kanaka nei, ua pane akula 'o Kamehameha. 'Auhea 'oe he kanaka make 'oe i k‘ia lā, a he aha kāu pane ma mua o kou make 'ana. I ka lohe 'ana o ke kanaka olioli e make ana ia no ka pu'e 'ana o ke ali'i wahine iā ia, ua kūlou ihola ia. I kona aea 'ana, ua ho'omaka maila 'o ia e oli, a i ka pau 'ana o kāna oli 'ana, ua huli a'ela 'o Kamehameha a 'ōlelo akula i ke ali'i wahine. 'A'ole ho'i hā i hewa ku'u kanaka, 'o 'oe nō ho'i hā kai hewa, no ka mea, 'o 'oe kai lele aku e 'āpu'epu'e iā ia ala, a i ko ia ala pale 'ana mai iā 'oe, 'o kō hilahila nō ia, a haehae 'oe i kou 'a'ahu. No laila, ua ola nō ku'u kanaka, no ka mea, 'a'ole 'o ia i hana hewa.
Nui nō ka na'auao o Kamehameha ma ka ho'omaopopo 'ana i ke kaona o ke mele.
E ho'ouna 'ia mai nā leka iā māua,
'o ia ho'i 'o Laiana Wong a me Kekeha Solis
ma ka pahu leka uila ma lalo nei:
>> kwong@hawaii.edu
>> rsolis@hawaii.edu
![](OnePixWhite.gif)
a i 'ole ia, ma ke kelepona:
>> 956-2627 (Laiana)
>> 956-2624 (Kekeha)
![](OnePixWhite.gif)
This column is coordinated by the Hawaiian Language Department
at the University of Hawai'i at Mānoa, supported by UH
President Evan Dobelle's Initiative for Achieving Native Hawaiian
Academic Excellence.
|
— ADVERTISEMENTS —
— ADVERTISEMENTS —
|