Starbulletin.com

Kauakukalahale



Note: Because most Web browsers are unable to display the kahako (horizontal line, or macron) used to add emphasis to a vowel in written Hawaiian, we have substituted the corresponding vowel with an umlaut (two dots, or dieresis). To view this text as it was meant to be read, you must have a Hawaiian-language font installed on your computer. You can obtain free versions of these fonts from the University of Hawaii-Hilo's Web site, http://www.olelo.hawaii.edu/eng/resources/fonts.html

Some newer Web browsers, (such as Netscape 7 and Internet Explorer 6 on certain operating systems) can display kahako without a Hawaiian-language font, using a specialized coding system called Unicode. To jump to a Unicode version of this column, click here.



Ka Pömaika‘i
o ka ‘Ohana


Synopsis: Hawaiian and English family systems differ drastically, and cannot be truly understood outside of their own contexts. The Hawaiian concept of "punalua" is a particularly salient example.


Ua pömaika'i nö käkou, ka po'e e noho nei ma Hawai'i nei. He aha ko käkou mea e pömaika'i ai? 'O ka nohona ma Hawai'i nei, ke no'ono'o a'e käkou, 'a'ohe nö he lua e like ai. 'O ka ikaika o ka pilina 'ohana o ka po'e o Hawai'i nei, ua kü nö i ke 'ano Hawai'i i ho'oili 'ia mai e nä küpuna, a 'o ia ka mea e pömaika'i ai.

He mea ko'iko'i ka pilikana i ka mana'o o ka po'e Hawai'i, a 'o ia ko'iko'i nö ia i ka mana'o o ka po'e Haole. Akä na'e, ua 'oko'a ke külana o nä pilina o ka 'ohana Hawai'i a 'oko'a nä pilina o ka 'ohana Haole. He mea nui ka male 'ana ma ka 'ohana Haole, akä, 'a'ole loa'a ia mea i ka 'ohana Hawai'i ma mua o ka hiki 'ana mai o nä malihini.

'O ka hana e pili ai ke käne me ka wahine ma ka 'ohana Hawai'i, ua kapa 'ia he noho pü a he ho'äo paha i kahi wä. He 'ano hana këia mau 'ölelo, a 'a'ole he pilina. 'A'ohe 'ölelo Hawai'i kahiko e ho'äkäka ai i këia 'ano pilina 'o ka "married couple", koe wale nö ka "pa'a male", a ua maopopo iä käkou, he hua'ölelo Haole 'o "marry", ua ho'ohawai'i 'ia maila, a loa'a mai ho'i 'o "male". He mau mana'o Haole i pili i ka "marry" 'ana e la'a me "husband, wife, divorce, alimony, bigamy, adultery", a me nä mea like he nui aku nö. He mau mea këia i pili i ka "marry" 'ana, a 'a'ohe wahi pili i ka noho pü 'ana a me ka ho'äo 'ana a ka po'e kahiko. He mea hou ia i lawe 'ia no waho mai.

'O ka punalua, he mea Hawai'i maoli ia. 'A'ole hiki ke wehewehe pono 'ia ke 'ano o ia mea ma o nä hua'ölelo Haole, no ka mea, 'a'ohe pilina i laila. 'A'ole ho'i e hiki ke wehewehe 'ia ma waho o ka nohona Hawai'i o ia wä ma mua o ka hiki 'ana mai o nä malihini. 'A'ole e launa ka mana'o.

'O ka punalua, he pilina 'ohana ia i ka mana'o o ka po'e Hawai'i. He 'elua wähine a kekahi käne a i 'ole 'elua käne a kekahi wahine. 'O ke kaikua'ana a kaikaina paha a kekahi käne, he käne nö ho'i ia na ka wahine a ua käne nei. Pëia ho'i ke kaikua'ana a kaikaina paha o kekahi wahine, he wahine nö ho'i ia na käna käne.

Inä e nänä mai kekahi Haole i këia 'ano pilina a ka po'e Hawai'i, e mana'o ana paha këlä, he hana "bigamy" këia a he "adultery" paha. 'O ka "bigamy", he hana kü'ë i ke känäwai Haole, a 'o ka "adultery" ho'i, he kumu ia e "divorce" ai ka pa'a male. He mau hana 'ino këia i ka mana'o o ka po'e Haole. I ka mana'o na'e o ka po'e Hawai'i, he pilina maika'i a he mea ia e mälama 'ia ai ka 'ohana. 'O ka mälama 'ana i nä keiki o ka 'ohana, 'o ke kuleana ia o nä mäkua a pau o ia 'ohana. Ma muli o këia hana lä 'o ka punalua, 'a'ohe wä e nele ai i ka makua 'ole.

Aia ka pömaika'i o ka po'e Hawai'i i ka 'ike pono 'ana i ka nohona Hawai'i. 'O ka 'imi a noi'i 'ana ho'i i këia mau 'ike ka mea e pono ai. E huli ka lima i lalo a e mälama i ka 'ike o ko käkou mau küpuna, he ola ko laila. 'A'ole e huli kua.





E ho'ouna 'ia mai nä leka iä mäua,
'o ia ho'i 'o Laiana Wong a me Kekeha Solis
ma ka pahu leka uila ma lalo nei:
>> kwong@hawaii.edu
>> rsolis@hawaii.edu

a i 'ole ia, ma ke kelepona:
>> 956-2627 (Laiana)
>> 956-2624 (Kekeha)



BACK TO TOP
|

Note: This version of the column is set in Unicode, which requires current Web-browser software (Netscape 7 or Internet Explorer 6 on most operating systems.) If the Hawaiian text below does not display properly, you may want to use the version coded for older browsers (above) instead.

Ka Pōmaika‘i
o ka ‘Ohana


Synopsis: Hawaiian and English family systems differ drastically, and cannot be truly understood outside of their own contexts. The Hawaiian concept of "punalua" is a particularly salient example.


Ua pōmaika'i nō kākou, ka po'e e noho nei ma Hawai'i nei. He aha ko kākou mea e pōmaika'i ai? 'O ka nohona ma Hawai'i nei, ke no'ono'o a'e kākou, 'a'ohe nō he lua e like ai. 'O ka ikaika o ka pilina 'ohana o ka po'e o Hawai'i nei, ua kū nō i ke 'ano Hawai'i i ho'oili 'ia mai e nā kūpuna, a 'o ia ka mea e pōmaika'i ai.

He mea ko'iko'i ka pilikana i ka mana'o o ka po'e Hawai'i, a 'o ia ko'iko'i nō ia i ka mana'o o ka po'e Haole. Akā na'e, ua 'oko'a ke kūlana o nā pilina o ka 'ohana Hawai'i a 'oko'a nā pilina o ka 'ohana Haole. He mea nui ka male 'ana ma ka 'ohana Haole, akā, 'a'ole loa'a ia mea i ka 'ohana Hawai'i ma mua o ka hiki 'ana mai o nā malihini.

'O ka hana e pili ai ke kāne me ka wahine ma ka 'ohana Hawai'i, ua kapa 'ia he noho pū a he ho'āo paha i kahi wā. He 'ano hana kēia mau 'ōlelo, a 'a'ole he pilina. 'A'ohe 'ōlelo Hawai'i kahiko e ho'ākāka ai i kēia 'ano pilina 'o ka "married couple", koe wale nō ka "pa'a male", a ua maopopo iā kākou, he hua'ōlelo Haole 'o "marry", ua ho'ohawai'i 'ia maila, a loa'a mai ho'i 'o "male". He mau mana'o Haole i pili i ka "marry" 'ana e la'a me "husband, wife, divorce, alimony, bigamy, adultery", a me nā mea like he nui aku nō. He mau mea kēia i pili i ka "marry" 'ana, a 'a'ohe wahi pili i ka noho pū 'ana a me ka ho'āo 'ana a ka po'e kahiko. He mea hou ia i lawe 'ia no waho mai.

'O ka punalua, he mea Hawai'i maoli ia. 'A'ole hiki ke wehewehe pono 'ia ke 'ano o ia mea ma o nā hua'ōlelo Haole, no ka mea, 'a'ohe pilina i laila. 'A'ole ho'i e hiki ke wehewehe 'ia ma waho o ka nohona Hawai'i o ia wā ma mua o ka hiki 'ana mai o nā malihini. 'A'ole e launa ka mana'o.

'O ka punalua, he pilina 'ohana ia i ka mana'o o ka po'e Hawai'i. He 'elua wāhine a kekahi kāne a i 'ole 'elua kāne a kekahi wahine. 'O ke kaikua'ana a kaikaina paha a kekahi kāne, he kāne nō ho'i ia na ka wahine a ua kāne nei. Pēia ho'i ke kaikua'ana a kaikaina paha o kekahi wahine, he wahine nō ho'i ia na kāna kāne.

Inā e nānā mai kekahi Haole i kēia 'ano pilina a ka po'e Hawai'i, e mana'o ana paha kēlā, he hana "bigamy" kēia a he "adultery" paha. 'O ka "bigamy", he hana kū'ē i ke kānāwai Haole, a 'o ka "adultery" ho'i, he kumu ia e "divorce" ai ka pa'a male. He mau hana 'ino kēia i ka mana'o o ka po'e Haole. I ka mana'o na'e o ka po'e Hawai'i, he pilina maika'i a he mea ia e mālama 'ia ai ka 'ohana. 'O ka mālama 'ana i nā keiki o ka 'ohana, 'o ke kuleana ia o nā mākua a pau o ia 'ohana. Ma muli o kēia hana lā 'o ka punalua, 'a'ohe wā e nele ai i ka makua 'ole.

Aia ka pōmaika'i o ka po'e Hawai'i i ka 'ike pono 'ana i ka nohona Hawai'i. 'O ka 'imi a noi'i 'ana ho'i i kēia mau 'ike ka mea e pono ai. E huli ka lima i lalo a e mālama i ka 'ike o ko kākou mau kūpuna, he ola ko laila. 'A'ole e huli kua.





E ho'ouna 'ia mai nā leka iā māua,
'o ia ho'i 'o Laiana Wong a me Kekeha Solis
ma ka pahu leka uila ma lalo nei:
>> kwong@hawaii.edu
>> rsolis@hawaii.edu

a i 'ole ia, ma ke kelepona:
>> 956-2627 (Laiana)
>> 956-2624 (Kekeha)

This column is coordinated by the Hawaiian Language Department
at the University of Hawai'i at Mānoa, supported by UH
President Evan Dobelle's Initiative for Achieving Native Hawaiian
Academic Excellence.

— ADVERTISEMENTS —
— ADVERTISEMENTS —


| | | PRINTER-FRIENDLY VERSION
E-mail to City Desk

BACK TO TOP


Text Site Directory:
[News] [Business] [Features] [Sports] [Editorial] [Do It Electric!]
[Classified Ads] [Search] [Subscribe] [Info] [Letter to Editor]
[Feedback]
© 2004 Honolulu Star-Bulletin -- https://archives.starbulletin.com


-Advertisement-