Kahale Saito
Note: Because most Web browsers are unable to display the kahako (horizontal line, or macron) used to add emphasis to a vowel in written Hawaiian, we have substituted the corresponding vowel with an umlaut (two dots, or dieresis). To view this text as it was meant to be read, you must have a Hawaiian-language font installed on your computer. You can obtain free versions of these fonts from the University of Hawaii-Hilo's Web site, http://www.olelo.hawaii.edu/eng/resources/fonts.html
Some newer Web browsers, (such as Netscape 7 and Internet Explorer 6 on certain operating systems) can display kahako without a Hawaiian-language font, using a specialized coding system called Unicode. To jump to a Unicode version of this column, click here.
Ua aloha ‘ia
nä ‘äina a pau
Synopsis: In order for visitors to respect our 'äina, we must show respect for theirs.I ka mahina 'o 'Apelila aku nei, ua hele aku wau i ka 'äina 'ë, i Utah. 'O ke kumu o ko'u hele 'ana aku i ia 'äina, 'o ia ho'i, no ka mälama 'ia 'ana o ka ho'olewa o ko'u kupuna käne. 'O këia kupuna käne o'u, he kupa hänau 'o ia no ia 'äina 'o Utah, a 'o ia nö ho'i kona 'äina i hänai 'ia ai. Nui palena 'ole kona aloha no ua 'äina hänau nei ona.
He lei makamae ua hulu kupuna nei no'u. 'O ia ke kanaka näna au i hänai mai, a ma muli ona i pa'a mai ai nä 'ike e pömaika'i ai ko'u ola 'ana a me ko'u noho 'ana nö ho'i. Näna nö au i a'o mai i nä ha'awina o ke ola a lilo ai wau he wahine 'ae'oia. I loko nö o kona hänau a hänai 'ia ho'i ma ka 'äina 'ë ma ka ho'omana Molemona, a i loko o kona lähui he Sekokia, ua hiki nö iä ia ke a'o mai i ia mau ha'awina no ke ola. 'O ia 'ano ha'awina, he küpono no nä känaka a pau, a pau pü nö ho'i me käkou Hawai'i.
Ia'u i hele aku ai i Utah, ua 'ano 'ë ihola ko'u na'au i ka ua mea 'o ke 'ano 'oko'a o ia 'äina a me kona po'e. Ma kahi o ka moana nui e ka'apuni mai ana, he 'äina wale nö, a he mau mauna ki'eki'e wale nö kai 'ike 'ia mai 'ö a 'ö o nä wahi a pau e kilohi ai ka maka. 'A'ohe wahi 'ano like o ka hi'ohi'ona o ua 'äina lä me ko Hawai'i nei, eia na'e, ua like ko'u mahalo a me ko'u aloha no ia mau 'äina lä 'elua, a kohu mea, 'a'ohe he wehena i laila. 'A'ohe o'u hehi mua aku i ka lepo o ia 'äina, akä, kohu mea lä, ua ili mai ma luna o'u ke aloha palena 'ole o ko'u kupuna käne no ia 'äina hänau lä ona.
Nui na mo'olelo a ko'u kupuna i ha'i mai ai ia'u no kona wä kamali'i, a no kona noho 'ana ma Utah. 'O ia mau mo'olelo, a me nä hali'a aloha ho'i, ua like loa ia me käkou ka po'e Hawai'i ke hali'a aloha no ko käkou 'äina hänau 'o Hawai'i nei.
Ma mua o ko'u hele 'ana i Utah, ua pa'a nä mo'olelo o ko'u kupuna käne ia'u. Ma hope na'e o ko'u 'ike maka 'ana i ia mau wahi a ko'u kupuna käne i 'ölelo pinepine ai, ua lilo nö läkou i wahi na'u e pülama mau ai, e like nö me ko'u kupuna käne. Ua pa'a mua nä hali'a aloha o ko'u kupuna käne ma ke po'o, a ma hope, ua pa'a nö ma ka na'au. He 'ano 'oko'a këia i ko'u na'au, a he mea ho'i ia a'u i 'ike 'ole ai ma mua. Eia na'e, ua nui ko'u mahalo i ia 'äina. 'A'ole ia he wahi a'u e hele wale ai no ka huaka'i hele, a i 'ole no ka wä ho'omaha wale nö. He wahi ia a'u e makemake ai e hele no kona pilina i ko'u kupuna käne.
Ma muli o ia hana i 'ike ai wau i ka waiwai o ka 'äina o këlä me këia kanaka. E like nö me ka nui o ko käkou aloha i ko käkou 'äina pono'ï, pëlä nö ka nui o ko ka po'e o nä 'äina 'ë aloha i ko läkou 'äina.
E ho'omana'o käkou i këia ha'awina iä käkou e hele ana i nä 'äina o kekahi po'e känaka. E like me ka nui o ka mahalo a me ke aloha o këlä po'e i ko läkou 'äina, pëlä nö ka nui o ko käkou aloha i ko käkou 'äina. No laila, ke hele käkou ma nä 'äina 'ë mai 'ö a 'ö, e mahalo a mälama aku käkou i këlä mau 'äina. Mali'a o lilo käkou he kumu ho'ohälike no nä malihini e kipa mau mai ana i ko käkou 'äina aloha, 'o Hawai'i nei.
E ho'ouna 'ia mai nä leka iä mäua,
'o ia ho'i 'o Laiana Wong a me Kekeha Solis
ma ka pahu leka uila ma lalo nei:
>> kwong@hawaii.edu
>> rsolis@hawaii.edu
a i 'ole ia, ma ke kelepona:
>> 956-2627 (Laiana)
>> 956-2624 (Kekeha)
BACK TO TOP |
Note: This version of the column is set in Unicode, which requires current Web-browser software (Netscape 7 or Internet Explorer 6 on most operating systems.) If the Hawaiian text below does not display properly, you may want to use the version coded for older browsers (above) instead.Ua aloha ‘ia
nā ‘āina a pau
Synopsis: In order for visitors to respect our 'āina, we must show respect for theirs.I ka mahina 'o 'Apelila aku nei, ua hele aku wau i ka 'āina 'ē, i Utah. 'O ke kumu o ko'u hele 'ana aku i ia 'āina, 'o ia ho'i, no ka mālama 'ia 'ana o ka ho'olewa o ko'u kupuna kāne. 'O kēia kupuna kāne o'u, he kupa hānau 'o ia no ia 'āina 'o Utah, a 'o ia nō ho'i kona 'āina i hānai 'ia ai. Nui palena 'ole kona aloha no ua 'āina hānau nei ona.
He lei makamae ua hulu kupuna nei no'u. 'O ia ke kanaka nāna au i hānai mai, a ma muli ona i pa'a mai ai nā 'ike e pōmaika'i ai ko'u ola 'ana a me ko'u noho 'ana nō ho'i. Nāna nō au i a'o mai i nā ha'awina o ke ola a lilo ai wau he wahine 'ae'oia. I loko nō o kona hānau a hānai 'ia ho'i ma ka 'āina 'ē ma ka ho'omana Molemona, a i loko o kona lāhui he Sekokia, ua hiki nō iā ia ke a'o mai i ia mau ha'awina no ke ola. 'O ia 'ano ha'awina, he kūpono no nā kānaka a pau, a pau pū nō ho'i me kākou Hawai'i.
Ia'u i hele aku ai i Utah, ua 'ano 'ē ihola ko'u na'au i ka ua mea 'o ke 'ano 'oko'a o ia 'āina a me kona po'e. Ma kahi o ka moana nui e ka'apuni mai ana, he 'āina wale nō, a he mau mauna ki'eki'e wale nō kai 'ike 'ia mai 'ō a 'ō o nā wahi a pau e kilohi ai ka maka. 'A'ohe wahi 'ano like o ka hi'ohi'ona o ua 'āina lā me ko Hawai'i nei, eia na'e, ua like ko'u mahalo a me ko'u aloha no ia mau 'āina lā 'elua, a kohu mea, 'a'ohe he wehena i laila. 'A'ohe o'u hehi mua aku i ka lepo o ia 'āina, akā, kohu mea lā, ua ili mai ma luna o'u ke aloha palena 'ole o ko'u kupuna kāne no ia 'āina hānau lā ona.
Nui na mo'olelo a ko'u kupuna i ha'i mai ai ia'u no kona wā kamali'i, a no kona noho 'ana ma Utah. 'O ia mau mo'olelo, a me nā hali'a aloha ho'i, ua like loa ia me kākou ka po'e Hawai'i ke hali'a aloha no ko kākou 'āina hānau 'o Hawai'i nei.
Ma mua o ko'u hele 'ana i Utah, ua pa'a nā mo'olelo o ko'u kupuna kāne ia'u. Ma hope na'e o ko'u 'ike maka 'ana i ia mau wahi a ko'u kupuna kāne i 'ōlelo pinepine ai, ua lilo nō lākou i wahi na'u e pūlama mau ai, e like nō me ko'u kupuna kāne. Ua pa'a mua nā hali'a aloha o ko'u kupuna kāne ma ke po'o, a ma hope, ua pa'a nō ma ka na'au. He 'ano 'oko'a kēia i ko'u na'au, a he mea ho'i ia a'u i 'ike 'ole ai ma mua. Eia na'e, ua nui ko'u mahalo i ia 'āina. 'A'ole ia he wahi a'u e hele wale ai no ka huaka'i hele, a i 'ole no ka wā ho'omaha wale nō. He wahi ia a'u e makemake ai e hele no kona pilina i ko'u kupuna kāne.
Ma muli o ia hana i 'ike ai wau i ka waiwai o ka 'āina o kēlā me kēia kanaka. E like nō me ka nui o ko kākou aloha i ko kākou 'āina pono'ī, pēlā nō ka nui o ko ka po'e o nā 'āina 'ē aloha i ko lākou 'āina.
E ho'omana'o kākou i kēia ha'awina iā kākou e hele ana i nā 'āina o kekahi po'e kānaka. E like me ka nui o ka mahalo a me ke aloha o kēlā po'e i ko lākou 'āina, pēlā nō ka nui o ko kākou aloha i ko kākou 'āina. No laila, ke hele kākou ma nā 'āina 'ē mai 'ō a 'ō, e mahalo a mālama aku kākou i kēlā mau 'āina. Mali'a o lilo kākou he kumu ho'ohālike no nā malihini e kipa mau mai ana i ko kākou 'āina aloha, 'o Hawai'i nei.
E ho'ouna 'ia mai nā leka iā māua,
'o ia ho'i 'o Laiana Wong a me Kekeha Solis
ma ka pahu leka uila ma lalo nei:
>> kwong@hawaii.edu
>> rsolis@hawaii.edu
a i 'ole ia, ma ke kelepona:
>> 956-2627 (Laiana)
>> 956-2624 (Kekeha)
This column is coordinated by the Hawaiian Language Department
at the University of Hawai'i at Mānoa, supported by UH
President Evan Dobelle's Initiative for Achieving Native Hawaiian
Academic Excellence.
