Kawika Winter
Note: Because most Web browsers are unable to display the kahako (horizontal line, or macron) used to add emphasis to a vowel in written Hawaiian, we have substituted the corresponding vowel with an umlaut (two dots, or dieresis). To view this text as it was meant to be read, you must have a Hawaiian-language font installed on your computer. You can obtain free versions of these fonts from the University of Hawaii-Hilo's Web site, http://www.olelo.hawaii.edu/eng/resources/fonts.html
Some newer Web browsers, (such as Netscape 7 and Internet Explorer 6 on certain operating systems) can display kahako without a Hawaiian-language font, using a specialized coding system called Unicode. To jump to a Unicode version of this column, click here.
Ka ‘Aha
Kuläia ‘Awa
Synopsis: Hawai'i's first ever 'Awa Festival, held at the Lyon Arboretum in Mänoa, will be a celebration of Hawaiian culture and language. The article also discusses 'awa.Hüi, 'Ano'ai me ke aloha käkou a pau loa!
He wahi kono këia i ka lehulehu e pi'i mai i uka i Haukulu, Mänoa, ma ka lä 4 o 'Okakopa. E launa pü käkou i ka malu o Akäka läua me Nälehua-oakäka, i ka pä aheahe o Kahaukani, i ka ua aloha 'o Tuahine, i ka hea honehone o 'Aihualama. E kükahekahe käkou i ka 'ölelo makuahine o nëia 'äina aloha i lohe 'ia a i ho'omau 'ia ho'i ka 'ölelo maoli o ka pae 'äina o Hawai'i nei. E kipa mai i Ka 'Aha Kuläia 'Awa a e ho'ohanohano nö ho'i käkou i nä mo'omëheuheu a ka po'e küpuna i waiho 'ia maila no käkou e hahai aku ai.
E lawe mai i ka 'ohana no ka ho'olohe 'ana aku i nä mele Hawai'i i hïmeni 'ia me nä leo nahenahe o Kämau, Kauha'a, Kilinahe, Kupa'äïna, a pau pü me Ernie Cruz Jr. E nänä mai ka maka, e ho'olohe mai ka pepeiao, a e hana nö ho'i ka lima. E a'o i ke kuku kapa, ke ku'i 'ai, ke kälai pöhaku, ke kälai papa, ka he'e hölua, ka 'ai lua, ia mea aku, ia mea aku. E ho'ä'o nö ho'i i nä 'ano 'Awa like 'ole o ka Päkïpika.
'O ka 'Awa ka lä'au o ka po'e Hawai'i. I ke au kahiko, ho'ohana 'ia ka 'Awa e nä po'e like 'ole mai nä Ali'i a nä maka'äinana, nä käne a nä wähine, a me nä papa kahuna like 'ole. 'O ka po'e ali'i, ua ho'ohana 'ia ka 'Awa no ka pono o ko läkou külana ali'i. I kekahi manawa, kono akula kahi ali'i i kona po'e hoaali'i e 'äkoakoa mai a e inu ho'i i ka 'Awa i mea e ho'onoenoe mai ai ka maka i ka 'ona o ka 'Awa. Ua kapa 'ia këlä he 'aha inu 'Awa a ka po'e ali'i. 'O ka po'e maka'äinana, he 'oko'a. Ho'ohana 'ia ka 'Awa i mea ho'omana a i mea hänai nö ho'i no ko läkou po'e 'aumakua a po'e 'unihipili paha. Inu 'ia ka 'Awa e ka po'e maka'äinana ma ka hopena o kahi lä nui o ka hana i lä'au no ka mäluhiluhi a mälo'elo'e paha o ke kino. Kainö, ua like akula ka inu 'Awa me ka 'ai 'ana i ke au kahiko, no laila ua mana'o 'ia, 'a'ole inu ka wahine me ke käne. 'A'ole kä. Ua ma'a nä wähine i ka inu 'Awa i ke au kahiko. 'O ka po'e kähuna, ua mälama a'ela kä läkou päpäi'awa i mea e 'ike ai i ka mea pono o ka hana 'ana aku. Ua häkilo nö ho'i läkou i loko o ka 'apu 'Awa no ka 'ike aku i ke au e hiki mai ana. Kapa 'ia këlä he hailona.
Ma muli o ko ka 'Awa pilina me ka ho'omana kahiko, ua ho'opäpä 'ia ka inu 'Awa e ka po'e mikionali. A e like nö me nä mëheuheu 'ë a'e a pau a ka po'e küpuna, 'a'ole i hahai 'ia. I këia mau lä, ke huli nei nä hanauna 'öpiopio i ke ala hele e pono ai ka lähui Hawai'i. No ka pono o käkou, pono nö e hahai aku i nä mo'omëheuheu a ka po'e küpuna. A inä, nänä pono aku ka maka, 'o ka 'Awa kekahi o nä lä'au e ulu nei ma ka 'ao'ao o ko ka po'e küpuna ala hele. Inä ua nalowale 'oe i loko o ka nähelehele, pono e huli aku i ka 'Awa. I ka loa'a 'ana o ia 'Awa, e nänä pono ma kona 'ao'ao. Aia ma laila ka mo'omëheuheu o ka po'e küpuna, ka mea e hahai aku ai.
E ho'ouna 'ia mai nä leka iä mäua,
'o ia ho'i 'o Laiana Wong a me Kekeha Solis
ma ka pahu leka uila ma lalo nei:
>> kwong@hawaii.edu
>> rsolis@hawaii.edu
a i 'ole ia, ma ke kelepona:
>> 956-2627 (Laiana)
>> 956-2624 (Kekeha)
BACK TO TOP |
Note: This version of the column is set in Unicode, which requires current Web-browser software (Netscape 7 or Internet Explorer 6 on most operating systems.) If the Hawaiian text below does not display properly, you may want to use the version coded for older browsers (above) instead.Ka ‘Aha
Kulāia ‘Awa
Synopsis: Hawai'i's first ever 'Awa Festival, held at the Lyon Arboretum in Mānoa, will be a celebration of Hawaiian culture and language. The article also discusses 'awa.Hūi, 'Ano'ai me ke aloha kākou a pau loa!
He wahi kono kēia i ka lehulehu e pi'i mai i uka i Haukulu, Mānoa, ma ka lā 4 o 'Okakopa. E launa pū kākou i ka malu o Akāka lāua me Nālehua-oakāka, i ka pā aheahe o Kahaukani, i ka ua aloha 'o Tuahine, i ka hea honehone o 'Aihualama. E kūkahekahe kākou i ka 'ōlelo makuahine o nēia 'āina aloha i lohe 'ia a i ho'omau 'ia ho'i ka 'ōlelo maoli o ka pae 'āina o Hawai'i nei. E kipa mai i Ka 'Aha Kulāia 'Awa a e ho'ohanohano nō ho'i kākou i nā mo'omēheuheu a ka po'e kūpuna i waiho 'ia maila no kākou e hahai aku ai.
E lawe mai i ka 'ohana no ka ho'olohe 'ana aku i nā mele Hawai'i i hīmeni 'ia me nā leo nahenahe o Kāmau, Kauha'a, Kilinahe, Kupa'āīna, a pau pū me Ernie Cruz Jr. E nānā mai ka maka, e ho'olohe mai ka pepeiao, a e hana nō ho'i ka lima. E a'o i ke kuku kapa, ke ku'i 'ai, ke kālai pōhaku, ke kālai papa, ka he'e hōlua, ka 'ai lua, ia mea aku, ia mea aku. E ho'ā'o nō ho'i i nā 'ano 'Awa like 'ole o ka Pākīpika.
'O ka 'Awa ka lā'au o ka po'e Hawai'i. I ke au kahiko, ho'ohana 'ia ka 'Awa e nā po'e like 'ole mai nā Ali'i a nā maka'āinana, nā kāne a nā wāhine, a me nā papa kahuna like 'ole. 'O ka po'e ali'i, ua ho'ohana 'ia ka 'Awa no ka pono o ko lākou kūlana ali'i. I kekahi manawa, kono akula kahi ali'i i kona po'e hoaali'i e 'ākoakoa mai a e inu ho'i i ka 'Awa i mea e ho'onoenoe mai ai ka maka i ka 'ona o ka 'Awa. Ua kapa 'ia kēlā he 'aha inu 'Awa a ka po'e ali'i. 'O ka po'e maka'āinana, he 'oko'a. Ho'ohana 'ia ka 'Awa i mea ho'omana a i mea hānai nō ho'i no ko lākou po'e 'aumakua a po'e 'unihipili paha. Inu 'ia ka 'Awa e ka po'e maka'āinana ma ka hopena o kahi lā nui o ka hana i lā'au no ka māluhiluhi a mālo'elo'e paha o ke kino. Kainō, ua like akula ka inu 'Awa me ka 'ai 'ana i ke au kahiko, no laila ua mana'o 'ia, 'a'ole inu ka wahine me ke kāne. 'A'ole kā. Ua ma'a nā wāhine i ka inu 'Awa i ke au kahiko. 'O ka po'e kāhuna, ua mālama a'ela kā lākou pāpāi'awa i mea e 'ike ai i ka mea pono o ka hana 'ana aku. Ua hākilo nō ho'i lākou i loko o ka 'apu 'Awa no ka 'ike aku i ke au e hiki mai ana. Kapa 'ia kēlā he hailona.
Ma muli o ko ka 'Awa pilina me ka ho'omana kahiko, ua ho'opāpā 'ia ka inu 'Awa e ka po'e mikionali. A e like nō me nā mēheuheu 'ē a'e a pau a ka po'e kūpuna, 'a'ole i hahai 'ia. I kēia mau lā, ke huli nei nā hanauna 'ōpiopio i ke ala hele e pono ai ka lāhui Hawai'i. No ka pono o kākou, pono nō e hahai aku i nā mo'omēheuheu a ka po'e kūpuna. A inā, nānā pono aku ka maka, 'o ka 'Awa kekahi o nā lā'au e ulu nei ma ka 'ao'ao o ko ka po'e kūpuna ala hele. Inā ua nalowale 'oe i loko o ka nāhelehele, pono e huli aku i ka 'Awa. I ka loa'a 'ana o ia 'Awa, e nānā pono ma kona 'ao'ao. Aia ma laila ka mo'omēheuheu o ka po'e kūpuna, ka mea e hahai aku ai.
E ho'ouna 'ia mai nā leka iā māua,
'o ia ho'i 'o Laiana Wong a me Kekeha Solis
ma ka pahu leka uila ma lalo nei:
>> kwong@hawaii.edu
>> rsolis@hawaii.edu
a i 'ole ia, ma ke kelepona:
>> 956-2627 (Laiana)
>> 956-2624 (Kekeha)
This column is coordinated by the Hawaiian Language Department
at the University of Hawai'i at Mānoa, supported by UH
President Evan Dobelle's Initiative for Achieving Native Hawaiian
Academic Excellence.
