Keoni Bunag
Note: Because most Web browsers are unable to display the kahako (horizontal line, or macron) used to add emphasis to a vowel in written Hawaiian, we have substituted the corresponding vowel with an umlaut (two dots, or dieresis). To view this text as it was meant to be read, you must have a Hawaiian-language font installed on your computer. You can obtain free versions of these fonts from the University of Hawaii-Hilo's Web site, http://www.olelo.hawaii.edu/eng/resources/fonts.html
Some newer Web browsers, (such as Netscape 7 and Internet Explorer 6 on certain operating systems) can display kahako without a Hawaiian-language font, using a specialized coding system called Unicode. To jump to a Unicode version of this column, click here.
Ke kuleana o
ka haumäna ‘öiwi
Synopsis: The responsibility of native Hawaiian students and their role in the University of Hawai'i at Mänoa.Eö e nä hoa makamaka o ka 'ölelo o ko käkou mau küpuna. He aha ke kuleana o nä haumäna 'öiwi ma ke Kula Nui o Hawai'i? 'A'ole paha he ha'ina pololei no këia nïnau, akä na'e, hiki ia'u ke waiho i kekahi mau mana'o no ia nïnau. 'O au kekahi haumäna 'öiwi ma ua Kula Nui nei a eia nö ko'u mana'o e pili ana i ko käkou kuleana ma 'ane'i. 'O ka haumäna nui a me ka haumäna iki ke komo pü ma këia nïnau.
Aia a maopopo ë he kuleana ko käkou, a laila, hiki ke ho'omaopopo i ke 'ano o ia kuleana. Ke kahe nei ke kuleana i loko o ko käkou koko. Ua ho'oili 'ia mai e ko käkou mau küpuna i ola ka 'ike Hawai'i. 'A'ole hiki ia'u ke ha'i aku i këlä me këia kuleana o käkou, akä nö na'e, he wahi mana'o ko'u ma laila. Kainö na käkou ia e oli a e hula i mua o nä maka hanohano o nëia Kula Nui, 'a'ole kä! He hö'ike këlä e hö'ike wale ai nö. I ka nui o ka manawa, ua pohihihi, ua 'o'ole'a, a ua ko'iko'i ke kuleana o käkou.
I kekahi manawa ua pohihihi ke alahele o ka ho'omaopopo 'ana i ko käkou kuleana. I ko'u mana'o, he mea mau nö ia. Ua puka au i këlä kau aku nei me ko'u B.A. 'O ia mau pohihihi nö na'e ko'u kuleana. Eia mai na'e ko'u mana'o e kökua ai i ka ho'omaopopo 'ana i ko käkou kuleana. 'O ka mea mua, e ho'omaopopo 'ia nä hanana o ka wä i hala. 'O ia ka wä e noho ana 'o ko käkou po'e küpuna. I ia wä, ua ho'oha'aha'a 'ia a ho'ohilahila 'ia ko käkou mau küpuna ma muli o ke 'ano o ka ho'ona'auao 'ana a ka po'e haole. Eia nö käkou ke ho'omanawanui nei i ia ha'awina ho'okahi. Pehea lä e holomua ai? Mali'a paha, 'o ka ha'ina o ia nïnau, aia i ka nänä pono 'ana i ka nïnau no ke kuleana o ka haumäna 'öiwi. Ma muli o nä hanana o ka wä i hala, ha'aha'a ko käkou külana i këia lä.
I ko'u mana'o, aia nö a pa'a nä mo'olelo o ka wä i hala, a laila, emi mai ka pohihihi o ko käkou kuleana. 'O ka mea nui, ka mälama i ia kuleana ke möakäka mai. Ua ho'oili 'ia mai e nä küpuna, 'a'ole hiki ke huli kua 'ia. Aia kekahi mea ho'omaopopo no ko käkou kuleana, he palapala ho'opi'i e kü'ë ana i ka ho'ohui 'ia 'ana o Hawai'i me 'Amelika i ka MH 1898. Nui nä küpuna o käkou i pülima i ia palapala, a 'o ia ihola ka mea e ho'omaopopo mai ana i ko käkou kuleana. Ma o ia palapala i hö'ike mai ai nä küpuna i ke ala e holomua ai. Na käkou ia e kaukoe aku ma luna o ia ala ho'okahi nö.
Ma ke Kula Nui i pa'a ai ia ha'awina, a he pömaika'i nö ia. 'A'ole na'e e hiki i nä po'e 'öiwi a pau ke hele i ke Kula Nui. No laila, 'a'ole käkou e ho'okano a ho'oki'eki'e. 'O ka pono, e ho'i i ko käkou wahi i hele mai ai a kökua i ko käkou po'e i pömaika'i pü ai läkou. He mea maopopo, 'o ke ala e hele nei ma o ke Kula Nui, 'a'ole ia 'o ke ala ho'okahi wale nö e hiki aku ai ka lähui i ke külana pono. He nui hou aku nä ala e hele ai, a na këlä me këia kanaka 'öiwi e koho i kona ala pono'ï, e like me kona ho'omaopopo 'ana i kona kuleana pono'ï. E ho'omaopopo 'ia ka 'ölelo kaulana a nä küpuna, 'o ia ho'i, "'A'ole pau ka 'ike i ka hälau ho'okahi."
E ho'ouna 'ia mai nä leka iä mäua,
'o ia ho'i 'o Laiana Wong a me Kekeha Solis
ma ka pahu leka uila ma lalo nei:
>> kwong@hawaii.edu
>> rsolis@hawaii.edu
a i 'ole ia, ma ke kelepona:
>> 956-2627 (Laiana)
>> 956-2624 (Kekeha)
BACK TO TOP |
Note: This version of the column is set in Unicode, which requires current Web-browser software (Netscape 7 or Internet Explorer 6 on most operating systems.) If the Hawaiian text below does not display properly, you may want to use the version coded for older browsers (above) instead.Ke kuleana o
ka haumāna ‘ōiwi
Synopsis: The responsibility of native Hawaiian students and their role in the University of Hawai'i at Mānoa.Eō e nā hoa makamaka o ka 'ōlelo o ko kākou mau kūpuna. He aha ke kuleana o nā haumāna 'ōiwi ma ke Kula Nui o Hawai'i? 'A'ole paha he ha'ina pololei no kēia nīnau, akā na'e, hiki ia'u ke waiho i kekahi mau mana'o no ia nīnau. 'O au kekahi haumāna 'ōiwi ma ua Kula Nui nei a eia nō ko'u mana'o e pili ana i ko kākou kuleana ma 'ane'i. 'O ka haumāna nui a me ka haumāna iki ke komo pū ma kēia nīnau.
Aia a maopopo ē he kuleana ko kākou, a laila, hiki ke ho'omaopopo i ke 'ano o ia kuleana. Ke kahe nei ke kuleana i loko o ko kākou koko. Ua ho'oili 'ia mai e ko kākou mau kūpuna i ola ka 'ike Hawai'i. 'A'ole hiki ia'u ke ha'i aku i kēlā me kēia kuleana o kākou, akā nō na'e, he wahi mana'o ko'u ma laila. Kainō na kākou ia e oli a e hula i mua o nā maka hanohano o nēia Kula Nui, 'a'ole kā! He hō'ike kēlā e hō'ike wale ai nō. I ka nui o ka manawa, ua pohihihi, ua 'o'ole'a, a ua ko'iko'i ke kuleana o kākou.
I kekahi manawa ua pohihihi ke alahele o ka ho'omaopopo 'ana i ko kākou kuleana. I ko'u mana'o, he mea mau nō ia. Ua puka au i kēlā kau aku nei me ko'u B.A. 'O ia mau pohihihi nō na'e ko'u kuleana. Eia mai na'e ko'u mana'o e kōkua ai i ka ho'omaopopo 'ana i ko kākou kuleana. 'O ka mea mua, e ho'omaopopo 'ia nā hanana o ka wā i hala. 'O ia ka wā e noho ana 'o ko kākou po'e kūpuna. I ia wā, ua ho'oha'aha'a 'ia a ho'ohilahila 'ia ko kākou mau kūpuna ma muli o ke 'ano o ka ho'ona'auao 'ana a ka po'e haole. Eia nō kākou ke ho'omanawanui nei i ia ha'awina ho'okahi. Pehea lā e holomua ai? Mali'a paha, 'o ka ha'ina o ia nīnau, aia i ka nānā pono 'ana i ka nīnau no ke kuleana o ka haumāna 'ōiwi. Ma muli o nā hanana o ka wā i hala, ha'aha'a ko kākou kūlana i kēia lā.
I ko'u mana'o, aia nō a pa'a nā mo'olelo o ka wā i hala, a laila, emi mai ka pohihihi o ko kākou kuleana. 'O ka mea nui, ka mālama i ia kuleana ke mōakāka mai. Ua ho'oili 'ia mai e nā kūpuna, 'a'ole hiki ke huli kua 'ia. Aia kekahi mea ho'omaopopo no ko kākou kuleana, he palapala ho'opi'i e kū'ē ana i ka ho'ohui 'ia 'ana o Hawai'i me 'Amelika i ka MH 1898. Nui nā kūpuna o kākou i pūlima i ia palapala, a 'o ia ihola ka mea e ho'omaopopo mai ana i ko kākou kuleana. Ma o ia palapala i hō'ike mai ai nā kūpuna i ke ala e holomua ai. Na kākou ia e kaukoe aku ma luna o ia ala ho'okahi nō.
Ma ke Kula Nui i pa'a ai ia ha'awina, a he pōmaika'i nō ia. 'A'ole na'e e hiki i nā po'e 'ōiwi a pau ke hele i ke Kula Nui. No laila, 'a'ole kākou e ho'okano a ho'oki'eki'e. 'O ka pono, e ho'i i ko kākou wahi i hele mai ai a kōkua i ko kākou po'e i pōmaika'i pū ai lākou. He mea maopopo, 'o ke ala e hele nei ma o ke Kula Nui, 'a'ole ia 'o ke ala ho'okahi wale nō e hiki aku ai ka lāhui i ke kūlana pono. He nui hou aku nā ala e hele ai, a na kēlā me kēia kanaka 'ōiwi e koho i kona ala pono'ī, e like me kona ho'omaopopo 'ana i kona kuleana pono'ī. E ho'omaopopo 'ia ka 'ōlelo kaulana a nā kūpuna, 'o ia ho'i, "'A'ole pau ka 'ike i ka hālau ho'okahi."
E ho'ouna 'ia mai nā leka iā māua,
'o ia ho'i 'o Laiana Wong a me Kekeha Solis
ma ka pahu leka uila ma lalo nei:
>> kwong@hawaii.edu
>> rsolis@hawaii.edu
a i 'ole ia, ma ke kelepona:
>> 956-2627 (Laiana)
>> 956-2624 (Kekeha)
This column is coordinated by the Hawaiian Language Department
at the University of Hawai'i at Mānoa, supported by UH
President Evan Dobelle's Initiative for Achieving Native Hawaiian
Academic Excellence.
