Starbulletin.com

Kauakukalahale

Küpopou



Note: Because most Web browsers are unable to display the kahako (horizontal line, or macron) used to add emphasis to a vowel in written Hawaiian, we have substituted the corresponding vowel with an umlaut (two dots, or dieresis). To view this text as it was meant to be read, you must have a Hawaiian-language font installed on your computer. You can obtain free versions of these fonts from the University of Hawaii-Hilo's Web site, http://www.olelo.hawaii.edu/eng/resources/fonts.html

Some newer Web browsers, (such as Netscape 7 and Internet Explorer 6 on certain operating systems) can display kahako without a Hawaiian-language font, using a specialized coding system called Unicode. To jump to a Unicode version of this column, click here.


Ka ‘anae Ku
O Waipi‘o



Synopsis: A story about how schools of 'anae began to run off Waipi'o.


Eia mai kahi mo'olelo i käkau 'ia e Geo. Po'oloa, a ua pa'i 'ia ma kahi nüpepa kahiko ma ka lä 11 o Nowemapa, 1926. Penei ka mo'olelo.

E noho ana ma Waipi'o, 'Ewa, 'o Kaihuokapalai, ke kupunakäne a me Malaekahana ke kaikuahine o Kaihuokapalai.

He ali'iwahine u'i 'o Malaekahana, ua ho'ohälike 'ia ka u'i nohea o nä päpälina, o këia kaikamahine, me ka 'öpu'u pua rose i mohala a'e.

Noho nui iho nei nä mo'opuna me ko läua kupunakäne, no kekahi manawa lö'ihi ma ko läkou 'äina, akä na'e i kekahi lä, hö'ea maila ka pilikia i loko o ko läkou noho 'ohana 'ana, 'o ia ka nele i ka i'a, a 'ï akula i ke kupunakäne:

"'Eä, he keu maoli ko käkou pilikia i ka i'a, ua nele loa ka hale nei i ka i'a, pehea lä e loa'a mai ai ka i'a iä käkou?"

A lohe ke kupunakäne i këlä mau 'ölelo a käna mo'opuna, kauoha akula 'o ia iä Kaihuokapalai, e ki'i i kekahi mau mea äna i kuhikuhi aku ai e lawe mai no ka möhai 'ana aku i ke akua.

Ua ho'okö akula ka mo'opuna i ke kauoha a kona kupunakäne, 'a'ole nö ho'i i lö'ihi, hö'ea ana nö 'o Kaihuokapalai i mua o kona kupunakäne, a waiho akula i nä mea a pau i kauoha 'ia mai ai iä ia e ki'i, a ka'a akula nä hana ma ka 'ao'ao o ke kupunakäne, me kona 'ike 'ole aku na'e i nä mea i hana 'ia.

Moe nui ihola ma këlä pö, a hiki i ke ao 'ana a'e ma ke kakahiaka o kekahi lä mai, kähea akula ke kupunakäne iä Kaihuokapalai, e hele mai i mua ona, a hä'awi akula he pöhaku kü'ula i hana 'ia a kohu kino käne, a e kau ana ho'i he päpale mahiole ma luna o kona po'o.

"'Auhea 'oe e Kaihuokapalai," i kama'ilio mai ai ke kupunakäne, "e mälama loa 'oe i këia pöhaku kü'ula, i nä manawa auane'i a pau äu e makemake ai i ka i'a e loa'a ana ia me ka häkälia 'ole."

No këlä kauoha a ke kupunakäne, lawe maila 'o Kaihuokapalai i ka pöhaku kü'ula a mälama; a he mea 'oia'i'o loa, ma ka lä mua nö o ka loa'a 'ana mai o këlä pöhaku kü'ula, ua kü ka 'anae ma Waipi'o, 'Ewa, O'ahu a'e nei, 'o ka mahina ia 'o Maraki.

Ua hiki i nä mea a pau ke 'ike aku i ke kü mai o ka 'anae, no laila ua holo akula nä känaka ma luna o nä wa'a e ho'opuni me ka 'upena, a i ka puni 'ana, huki nö ho'i i ka 'upena a hiki i ke kau 'ana i uka o ka 'äina; lawe a'ela 'o Kaihuokapalai he mau wahi i'a küpono nö na läkou, kauoha akula nö ho'i 'o ia i nä hoewa'a a me ka po'e huki 'upena, e lawe nö i mau i'a küpono na läkou, a 'o ke koena iho, e hä'awi i ka nui a me ka lehulehu o nä känaka o Waipi'o, mai nä wähine nä käne a hiki aku i nä kamali'i.

"E lawe 'oukou i ka i'a a 'ai, e hä'awi wale aku nö ho'i iä ha'i, 'a'ole e kü'ai, no ka mea he nele i'a ko käkou i këlä mau lä aku nei i hala, 'akahi na'e a ho'opau 'ia ko käkou pilikia," i ho'äkäka aku ai 'o Kaihuokapalai i kona mana'o i mua o nä känaka.

(e ho'omanawanui 'ia ka 'ono)




E ho'ouna 'ia mai nä leka iä mäua,
'o ia ho'i 'o Laiana Wong a me Kekeha Solis
ma ka pahu leka uila ma lalo nei:
>> kwong@hawaii.edu
>> rsolis@hawaii.edu

a i 'ole ia, ma ke kelepona:
>> 956-2627 (Laiana)
>> 956-2624 (Kekeha)



BACK TO TOP
|

Note: This version of the column is set in Unicode, which requires current Web-browser software (Netscape 7 or Internet Explorer 6 on most operating systems.) If the Hawaiian text below does not display properly, you may want to use the version coded for older browsers (above) instead.

Ka ‘anae Ku
O Waipi‘o



Synopsis: A story about how schools of 'anae began to run off Waipi'o.


Eia mai kahi mo'olelo i kākau 'ia e Geo. Po'oloa, a ua pa'i 'ia ma kahi nūpepa kahiko ma ka lā 11 o Nowemapa, 1926. Penei ka mo'olelo.

E noho ana ma Waipi'o, 'Ewa, 'o Kaihuokapalai, ke kupunakāne a me Malaekahana ke kaikuahine o Kaihuokapalai.

He ali'iwahine u'i 'o Malaekahana, ua ho'ohālike 'ia ka u'i nohea o nā pāpālina, o kēia kaikamahine, me ka 'ōpu'u pua rose i mohala a'e.

Noho nui iho nei nā mo'opuna me ko lāua kupunakāne, no kekahi manawa lō'ihi ma ko lākou 'āina, akā na'e i kekahi lā, hō'ea maila ka pilikia i loko o ko lākou noho 'ohana 'ana, 'o ia ka nele i ka i'a, a 'ī akula i ke kupunakāne:

"'Eā, he keu maoli ko kākou pilikia i ka i'a, ua nele loa ka hale nei i ka i'a, pehea lā e loa'a mai ai ka i'a iā kākou?"

A lohe ke kupunakāne i kēlā mau 'ōlelo a kāna mo'opuna, kauoha akula 'o ia iā Kaihuokapalai, e ki'i i kekahi mau mea āna i kuhikuhi aku ai e lawe mai no ka mōhai 'ana aku i ke akua.

Ua ho'okō akula ka mo'opuna i ke kauoha a kona kupunakāne, 'a'ole nō ho'i i lō'ihi, hō'ea ana nō 'o Kaihuokapalai i mua o kona kupunakāne, a waiho akula i nā mea a pau i kauoha 'ia mai ai iā ia e ki'i, a ka'a akula nā hana ma ka 'ao'ao o ke kupunakāne, me kona 'ike 'ole aku na'e i nā mea i hana 'ia.

Moe nui ihola ma kēlā pō, a hiki i ke ao 'ana a'e ma ke kakahiaka o kekahi lā mai, kāhea akula ke kupunakāne iā Kaihuokapalai, e hele mai i mua ona, a hā'awi akula he pōhaku kū'ula i hana 'ia a kohu kino kāne, a e kau ana ho'i he pāpale mahiole ma luna o kona po'o.

"'Auhea 'oe e Kaihuokapalai," i kama'ilio mai ai ke kupunakāne, "e mālama loa 'oe i kēia pōhaku kū'ula, i nā manawa auane'i a pau āu e makemake ai i ka i'a e loa'a ana ia me ka hākālia 'ole."

No kēlā kauoha a ke kupunakāne, lawe maila 'o Kaihuokapalai i ka pōhaku kū'ula a mālama; a he mea 'oia'i'o loa, ma ka lā mua nō o ka loa'a 'ana mai o kēlā pōhaku kū'ula, ua kū ka 'anae ma Waipi'o, 'Ewa, O'ahu a'e nei, 'o ka mahina ia 'o Maraki.

Ua hiki i nā mea a pau ke 'ike aku i ke kū mai o ka 'anae, no laila ua holo akula nā kānaka ma luna o nā wa'a e ho'opuni me ka 'upena, a i ka puni 'ana, huki nō ho'i i ka 'upena a hiki i ke kau 'ana i uka o ka 'āina; lawe a'ela 'o Kaihuokapalai he mau wahi i'a kūpono nō na lākou, kauoha akula nō ho'i 'o ia i nā hoewa'a a me ka po'e huki 'upena, e lawe nō i mau i'a kūpono na lākou, a 'o ke koena iho, e hā'awi i ka nui a me ka lehulehu o nā kānaka o Waipi'o, mai nā wāhine nā kāne a hiki aku i nā kamali'i.

"E lawe 'oukou i ka i'a a 'ai, e hā'awi wale aku nō ho'i iā ha'i, 'a'ole e kū'ai, no ka mea he nele i'a ko kākou i kēlā mau lā aku nei i hala, 'akahi na'e a ho'opau 'ia ko kākou pilikia," i ho'ākāka aku ai 'o Kaihuokapalai i kona mana'o i mua o nā kānaka.

(e ho'omanawanui 'ia ka 'ono)




E ho'ouna 'ia mai nā leka iā māua,
'o ia ho'i 'o Laiana Wong a me Kekeha Solis
ma ka pahu leka uila ma lalo nei:
>> kwong@hawaii.edu
>> rsolis@hawaii.edu

a i 'ole ia, ma ke kelepona:
>> 956-2627 (Laiana)
>> 956-2624 (Kekeha)

This column is coordinated by the Hawaiian Language Department
at the University of Hawai'i at Mānoa, supported by UH
President Evan Dobelle's Initiative for Achieving Native Hawaiian
Academic Excellence.

--Advertisements--
--Advertisements--


| | | PRINTER-FRIENDLY VERSION
E-mail to City Desk

BACK TO TOP


Text Site Directory:
[News] [Business] [Features] [Sports] [Editorial] [Do It Electric!]
[Classified Ads] [Search] [Subscribe] [Info] [Letter to Editor]
[Feedback]
© 2003 Honolulu Star-Bulletin -- https://archives.starbulletin.com


-Advertisement-