Kalani Akana
Note: Because most Web browsers are unable to display the kahako (horizontal line, or macron) used to add emphasis to a vowel in written Hawaiian, we have substituted the corresponding vowel with an umlaut (two dots, or dieresis). To view this text as it was meant to be read, you must have a Hawaiian-language font installed on your computer. You can obtain free versions of these fonts from the University of Hawaii-Hilo's Web site, http://www.olelo.hawaii.edu/eng/resources/fonts.html
Some newer Web browsers, (such as Netscape 7 and Internet Explorer 6 on certain operating systems) can display kahako without a Hawaiian-language font, using a specialized coding system called Unicode. To jump to a Unicode version of this column, click here.
He kumu
ke kupuna
Synopsis: The eulogy for the beloved Kupuna Kauahipaula continues from last week.He aha ka mea a Kupuna Kauahipaula i a'o mai ai iä käkou? Aia nö ia i këlä me këia kanaka, a 'o ka po'e ho'i i noho a kama'äina, ua mahalo läkou i kona 'ano Hawai'i. 'Ike 'o Kupuna i kona kuleana a ho'okö me ka ikaika. 'Ike 'o ia i kona külana akä noho ha'aha'a ia. Ahonui a hä'awipio 'ole. Inä hiki, ho'ohiki koke e like me käna i ho'ohiki ai no ka papahana 'o "Mänaleo." Mali'a paha, 'o ka manawa äna i noho ai ma ka haukapila ka manawa wale nö i hele 'ole ai 'o ia i ke kahua pa'i wikiö.
He nui wale kona mau mähele 'ike. 'O ka nala lauhala 'oe, ka ho'omäkaukau i'a 'oe, ka hana kö'ele palau 'oe, ka lä'au lapa'au 'oe, nä 'ano limu a me nä i'a like 'ole o ke kai; a ua hö'ike mai nö me ka hau'oli. 'O käna ka'akälai a'o ke a'o ma o ka hana. Ua a'o mai i ka 'ike ku'una mai kona mau mäkua a he mau mea kupanaha no käkou no ka mea 'a'ole i hänai 'ia ka hapanui o käkou pëlä. He hänai 'Amelika ko käkou; he hänai Hawai'i maoli nani kona. He mea nani ia 'o ka nohona 'öiwi nani nö kona 'ano i kula 'ia ai.
I ka manawa a ka Hälau Häloa i huaka'i ai i Nü Kaledonia, ua hü mai kona mana'o aloha e ho'omäkaukau i makana na ka po'e ho'okipa, a a'o 'o ia iä mäkou e hana i ka lei 'öpu'u kukui. He hana ma'alahi nö ia hana akä ua lilo ia mea li'ili'i i makana nui ma waena o nä 'öiwi, nä po'e Kanak, o laila. A no ka mea ho'i, ua pä ka na'au o ua po'e 'öiwi lä i ka no'ono'o 'olu'olu a piha mahalo. He mahalo aku nö a mahalo mai. He pïna'i ke aloha pau 'ole. 'O ka po'e 'eleu, he nänä i käna mau hana, no ka mea, 'a'ole 'o ia a'o ma ka 'ölelo wale nö. 'Ölelo 'o ia i nä manawa a pau, "E nänä ka maka. Ho'olohe ka pepeiao. Pa'a ka waha." 'O ia ka 'ölelo ho'oponopono ma'a mau a nä küpuna a pëlä pü käna.
E ha'o 'ia ana nö ka mikioi o kona hele wäwae 'ana no ka mea he kanaka 'o ia i maopopo le'a kona pahuhopu e kaukoe nei, a nïau kololani ho'i 'o ia i mua me ka nänä 'ole i nä mea palaualelo a me ka ho'olohe 'ole i ka namunamu a me ke küamuamu i lohe pinepine 'ia i ia mau lä. Iä ia, 'o ke aloha ka mea nui a 'o ke aloha ka pahuhopu no käkou a pau loa e külia ai. 'O ke aloha ka mea i 'oi a'e ma mua o nä mea a pau, pau pü me ka 'ölelo Hawai'i. Mea mai 'o ia, "He aha lä ka waiwai o ka 'ölelo Hawai'i "në" 'a'ole aloha? 'A'ohe waiwai!" Pololei nö.
'O kona helehelena, kona hi'ona Hawai'i, 'o ia ho'i kona mau maka 'älohilohi, ka mea a'u e ha'o nui ai me käna 'ae koke mai i ka leo e noi ana i kökua. 'Ae 'o ia me ka maka'u 'ole, ka wiwo 'ole, ka ho'oka'uka'ulua. Me ka ha'aha'a nö 'o ia e 'ölelo ai, "Ä, makemake au e hana "në" hiki." 'Ä, ua hiki nö. Ua hana nö. 'O ia ke kumu e awaiäulu pü nei käkou, 'o ia ho'i, nä mänaleo, nä kumu a me nä haumäna 'ölelo Hawai'i, e komo pü i ke kanikau kümäkena me nä mamo a Nunuha, nä Kauahipaula, a me nä mamo i hi'ipoi 'ia ma këlä me këia pünana leo, ma këlä me këia kaiapuni, ma këlä me këia 'ohana o Hawai'i nei a puni. No laila, na käkou ia e hä'awe a 'auamo like i ia kuleana äna i waiho maila, a na käkou ia e häpai e like me kona 'i'ini.
E ho'ouna 'ia mai nä leka iä mäua,
'o ia ho'i 'o Laiana Wong a me Kekeha Solis
ma ka pahu leka uila ma lalo nei:
>> kwong@hawaii.edu
>> rsolis@hawaii.edu
a i 'ole ia, ma ke kelepona:
>> 956-2627 (Laiana)
>> 956-2624 (Kekeha)
BACK TO TOP |
Note: This version of the column is set in Unicode, which requires current Web-browser software (Netscape 7 or Internet Explorer 6 on most operating systems.) If the Hawaiian text below does not display properly, you may want to use the version coded for older browsers (above) instead.He kumu
ke kupuna
Synopsis: The eulogy for the beloved Kupuna Kauahipaula continues from last week.He aha ka mea a Kupuna Kauahipaula i a'o mai ai iā kākou? Aia nō ia i kēlā me kēia kanaka, a 'o ka po'e ho'i i noho a kama'āina, ua mahalo lākou i kona 'ano Hawai'i. 'Ike 'o Kupuna i kona kuleana a ho'okō me ka ikaika. 'Ike 'o ia i kona kūlana akā noho ha'aha'a ia. Ahonui a hā'awipio 'ole. Inā hiki, ho'ohiki koke e like me kāna i ho'ohiki ai no ka papahana 'o "Mānaleo." Mali'a paha, 'o ka manawa āna i noho ai ma ka haukapila ka manawa wale nō i hele 'ole ai 'o ia i ke kahua pa'i wikiō.
He nui wale kona mau māhele 'ike. 'O ka nala lauhala 'oe, ka ho'omākaukau i'a 'oe, ka hana kō'ele palau 'oe, ka lā'au lapa'au 'oe, nā 'ano limu a me nā i'a like 'ole o ke kai; a ua hō'ike mai nō me ka hau'oli. 'O kāna ka'akālai a'o ke a'o ma o ka hana. Ua a'o mai i ka 'ike ku'una mai kona mau mākua a he mau mea kupanaha no kākou no ka mea 'a'ole i hānai 'ia ka hapanui o kākou pēlā. He hānai 'Amelika ko kākou; he hānai Hawai'i maoli nani kona. He mea nani ia 'o ka nohona 'ōiwi nani nō kona 'ano i kula 'ia ai.
I ka manawa a ka Hālau Hāloa i huaka'i ai i Nū Kaledonia, ua hū mai kona mana'o aloha e ho'omākaukau i makana na ka po'e ho'okipa, a a'o 'o ia iā mākou e hana i ka lei 'ōpu'u kukui. He hana ma'alahi nō ia hana akā ua lilo ia mea li'ili'i i makana nui ma waena o nā 'ōiwi, nā po'e Kanak, o laila. A no ka mea ho'i, ua pā ka na'au o ua po'e 'ōiwi lā i ka no'ono'o 'olu'olu a piha mahalo. He mahalo aku nō a mahalo mai. He pīna'i ke aloha pau 'ole. 'O ka po'e 'eleu, he nānā i kāna mau hana, no ka mea, 'a'ole 'o ia a'o ma ka 'ōlelo wale nō. 'Ōlelo 'o ia i nā manawa a pau, "E nānā ka maka. Ho'olohe ka pepeiao. Pa'a ka waha." 'O ia ka 'ōlelo ho'oponopono ma'a mau a nā kūpuna a pēlā pū kāna.
E ha'o 'ia ana nō ka mikioi o kona hele wāwae 'ana no ka mea he kanaka 'o ia i maopopo le'a kona pahuhopu e kaukoe nei, a nīau kololani ho'i 'o ia i mua me ka nānā 'ole i nā mea palaualelo a me ka ho'olohe 'ole i ka namunamu a me ke kūamuamu i lohe pinepine 'ia i ia mau lā. Iā ia, 'o ke aloha ka mea nui a 'o ke aloha ka pahuhopu no kākou a pau loa e kūlia ai. 'O ke aloha ka mea i 'oi a'e ma mua o nā mea a pau, pau pū me ka 'ōlelo Hawai'i. Mea mai 'o ia, "He aha lā ka waiwai o ka 'ōlelo Hawai'i "nē" 'a'ole aloha? 'A'ohe waiwai!" Pololei nō.
'O kona helehelena, kona hi'ona Hawai'i, 'o ia ho'i kona mau maka 'ālohilohi, ka mea a'u e ha'o nui ai me kāna 'ae koke mai i ka leo e noi ana i kōkua. 'Ae 'o ia me ka maka'u 'ole, ka wiwo 'ole, ka ho'oka'uka'ulua. Me ka ha'aha'a nō 'o ia e 'ōlelo ai, "Ā, makemake au e hana "nē" hiki." 'Ā, ua hiki nō. Ua hana nō. 'O ia ke kumu e awaiāulu pū nei kākou, 'o ia ho'i, nā mānaleo, nā kumu a me nā haumāna 'ōlelo Hawai'i, e komo pū i ke kanikau kūmākena me nā mamo a Nunuha, nā Kauahipaula, a me nā mamo i hi'ipoi 'ia ma kēlā me kēia pūnana leo, ma kēlā me kēia kaiapuni, ma kēlā me kēia 'ohana o Hawai'i nei a puni. No laila, na kākou ia e hā'awe a 'auamo like i ia kuleana āna i waiho maila, a na kākou ia e hāpai e like me kona 'i'ini.
E ho'ouna 'ia mai nā leka iā māua,
'o ia ho'i 'o Laiana Wong a me Kekeha Solis
ma ka pahu leka uila ma lalo nei:
>> kwong@hawaii.edu
>> rsolis@hawaii.edu
a i 'ole ia, ma ke kelepona:
>> 956-2627 (Laiana)
>> 956-2624 (Kekeha)
This column is coordinated by the Hawaiian Language Department
at the University of Hawai'i at Mānoa, supported by UH
President Evan Dobelle's Initiative for Achieving Native Hawaiian
Academic Excellence.
