Kekeha Solis
Note: Because most Web browsers are unable to display the kahako (horizontal line, or macron) used to add emphasis to a vowel in written Hawaiian, we have substituted the corresponding vowel with an umlaut (two dots, or dieresis). To view this text as it was meant to be read, you must have a Hawaiian-language font installed on your computer. You can obtain free versions of these fonts from the University of Hawaii-Hilo's Web site, http://www.olelo.hawaii.edu/eng/resources/fonts.html
Some newer Web browsers, (such as Netscape 7 and Internet Explorer 6 on certain operating systems) can display kahako without a Hawaiian-language font, using a specialized coding system called Unicode. To jump to a Unicode version of this column, click here.
Ka Lau O
Ka ‘Ilima
Synopsis: The continuation of last week's story.
(Ho'omau 'ia)
Eia nö 'o Wa'awa'a ke 'öku'u nei me ke ake nui o ka mana'o e hö'ike aku i kona kaikuahine i käna mea e 'ike aku nei.E nä makamaka heluhelu, ua lohe paha 'oukou i ka 'ölelo a nä küpuna, 'o ia ho'i, "Pau 'ole nö ka 'umeke i ke kahi, pau 'ole nö ka lemu i ka häleu." No Wa'awa'a, he mea ma'a mau iä ia nei ke kahi pono 'ana i ka 'umeke, 'o ka pïhoihoi na'e o ka mana'o ka mea i 'ula mau ai ka pali ma këia ho'i 'ana aku ona i kauhale.
A kü a'ela ua Wa'awa'a nei, 'o kona holo akula nö ia. 'O ka wikiwiki o ka holo, kani a'ela ka pola o ka malo. I ke kani 'ana o ka pola, lohe mai nei 'o Hanalë, a lele a'ela ka hauli. Kü koke a'ela 'o ia ala a i nänä mai ko ia ala hana, 'ike maila 'o ia i kona kaiko'eke i ka holo wikiwiki.
Mana'o ihola 'o Hanalë i loko ona, ua 'ike mai paha këlä i ka hei o nä makau a ka lawai'a. No laila, änehe a'ela ua 'o Hanalë e alualu i ke kaiko'eke, hilikau na'e ka wäwae i ka lohe 'ana i ke kani hone a "Maunaloa lä kïkala nui," e hea mai ana, "E ho'iho'i mai 'oe i ku'u aloha i Ka'awaloa nei." A "kü mai Hailama, pa'a i ka hoe, i mua a i hope e kulana nei." He 'imo 'ana na ka maka, ua hele a "heha Waipi'o i ka noe." Änehe a'ela 'o Hanalë e ho'i no kauhale.
Iä ia e ho'i mai ana, lilo loa akula kona no'ono'o i käna mea e ha'i aku ai i käna wahine.
I ka hiki 'ana mai i ka hale, 'ike maila 'o Hanalë iä 'I'iwi läua 'o Wa'awa'a i ke kama'ilio. Kohu mea lä, ua "maika'i Kaua'i, hemolele i ka mälie." A no laila, noho ihola 'o ia, a ku'u ka nae me ka ho'olohe pono 'ana i kä Wa'awa'a mau mea e ha'i ana iä 'I'iwi. I ia manawa, hö'ike akula kahi Wa'awa'a i ke kaikuahine, no kona wä i pöpilikia ai a i kona hele 'ana a ka wahi mehameha, ki'o.
I ka lohe 'ana o Hanalë i këia mau 'ölelo, ulu a'ela ka mana'o i loko ona e ha'i aku i ke Ali'i, iä Kamehameha, i ka 'ölelo a kona kaiko'eke, 'o ia ho'i, ua hele 'o ia a ka waha o Kamehameha, ki'o. A ho'omau akula 'o Wa'awa'a i ka 'ölelo, "'O ka lau o ka 'ilima, 'o ia ka häleu o ko'u 'ökole no ka mea..."
Iä ia ala nö a lohe i ia 'ölelo, holo ka wäwae o Hanalë no kahi o ke Ali'i me ka mana'o e hö'ike iä ia i nä 'ölelo a ua kaiko'eke nei ona, i mea e make ai 'o Wa'awa'a i ke Ali'i.
I ka lohe 'ana, kauoha koke akula 'o Kamehameha i käna po'e känaka, "E lawe mai i ua kanaka lä i o'u nei, e make ana 'o ia ia'u."
A i ka lawe 'ia 'ana i mua o ke Ali'i, nïnau mai nei ke Ali'i, "Ua pololei ka'u mea i lohe mai nei, 'o ia ho'i, ua ki'o 'oe i ko'u waha? A 'o ko'u lima, 'o ia ka häleu o kou 'ökole?"
Pane akula ua Wa'awa'a nei, "'A'ole au i 'ölelo pëlä. 'O ka'u mea i 'ölelo aku nei, ua hele au a ka wahi mehameha, ki'o.
"A 'o ku'u lima, 'o ia ka häleu?"
"'A'ole ka häleu 'o ka lima o ke Ali'i, 'o ka lau o ka 'ilima, 'o ia ka häleu." Kohu mea lä, ua like nö a like, ka wahi mehemeha, ka waha o Kamehameha, ka lau o ka 'ilima, me ka lima o ke Ali'i.
No ia kuhi hewa o Hanalë, 'o ia kai make. A 'o Wa'awa'a ho'i, ua ola nö.
E ho'ouna 'ia mai nä leka iä mäua,
'o ia ho'i 'o Laiana Wong a me Kekeha Solis
ma ka pahu leka uila ma lalo nei:
>> kwong@hawaii.edu
>> rsolis@hawaii.edu
a i 'ole ia, ma ke kelepona:
>> 956-2627 (Laiana)
>> 956-2624 (Kekeha)
BACK TO TOP |
Note: This version of the column is set in Unicode, which requires current Web-browser software (Netscape 7 or Internet Explorer 6 on most operating systems.) If the Hawaiian text below does not display properly, you may want to use the version coded for older browsers (above) instead.Ka Lau O
Ka ‘Ilima
Synopsis: The continuation of last week's story.
(Ho'omau 'ia)
Eia nō 'o Wa'awa'a ke 'ōku'u nei me ke ake nui o ka mana'o e hō'ike aku i kona kaikuahine i kāna mea e 'ike aku nei.E nā makamaka heluhelu, ua lohe paha 'oukou i ka 'ōlelo a nā kūpuna, 'o ia ho'i, "Pau 'ole nō ka 'umeke i ke kahi, pau 'ole nō ka lemu i ka hāleu." No Wa'awa'a, he mea ma'a mau iā ia nei ke kahi pono 'ana i ka 'umeke, 'o ka pīhoihoi na'e o ka mana'o ka mea i 'ula mau ai ka pali ma kēia ho'i 'ana aku ona i kauhale.
A kū a'ela ua Wa'awa'a nei, 'o kona holo akula nō ia. 'O ka wikiwiki o ka holo, kani a'ela ka pola o ka malo. I ke kani 'ana o ka pola, lohe mai nei 'o Hanalē, a lele a'ela ka hauli. Kū koke a'ela 'o ia ala a i nānā mai ko ia ala hana, 'ike maila 'o ia i kona kaiko'eke i ka holo wikiwiki.
Mana'o ihola 'o Hanalē i loko ona, ua 'ike mai paha kēlā i ka hei o nā makau a ka lawai'a. No laila, ānehe a'ela ua 'o Hanalē e alualu i ke kaiko'eke, hilikau na'e ka wāwae i ka lohe 'ana i ke kani hone a "Maunaloa lā kīkala nui," e hea mai ana, "E ho'iho'i mai 'oe i ku'u aloha i Ka'awaloa nei." A "kū mai Hailama, pa'a i ka hoe, i mua a i hope e kulana nei." He 'imo 'ana na ka maka, ua hele a "heha Waipi'o i ka noe." Ānehe a'ela 'o Hanalē e ho'i no kauhale.
Iā ia e ho'i mai ana, lilo loa akula kona no'ono'o i kāna mea e ha'i aku ai i kāna wahine.
I ka hiki 'ana mai i ka hale, 'ike maila 'o Hanalē iā 'I'iwi lāua 'o Wa'awa'a i ke kama'ilio. Kohu mea lā, ua "maika'i Kaua'i, hemolele i ka mālie." A no laila, noho ihola 'o ia, a ku'u ka nae me ka ho'olohe pono 'ana i kā Wa'awa'a mau mea e ha'i ana iā 'I'iwi. I ia manawa, hō'ike akula kahi Wa'awa'a i ke kaikuahine, no kona wā i pōpilikia ai a i kona hele 'ana a ka wahi mehameha, ki'o.
I ka lohe 'ana o Hanalē i kēia mau 'ōlelo, ulu a'ela ka mana'o i loko ona e ha'i aku i ke Ali'i, iā Kamehameha, i ka 'ōlelo a kona kaiko'eke, 'o ia ho'i, ua hele 'o ia a ka waha o Kamehameha, ki'o. A ho'omau akula 'o Wa'awa'a i ka 'ōlelo, "'O ka lau o ka 'ilima, 'o ia ka hāleu o ko'u 'ōkole no ka mea..."
Iā ia ala nō a lohe i ia 'ōlelo, holo ka wāwae o Hanalē no kahi o ke Ali'i me ka mana'o e hō'ike iā ia i nā 'ōlelo a ua kaiko'eke nei ona, i mea e make ai 'o Wa'awa'a i ke Ali'i.
I ka lohe 'ana, kauoha koke akula 'o Kamehameha i kāna po'e kānaka, "E lawe mai i ua kanaka lā i o'u nei, e make ana 'o ia ia'u."
A i ka lawe 'ia 'ana i mua o ke Ali'i, nīnau mai nei ke Ali'i, "Ua pololei ka'u mea i lohe mai nei, 'o ia ho'i, ua ki'o 'oe i ko'u waha? A 'o ko'u lima, 'o ia ka hāleu o kou 'ōkole?"
Pane akula ua Wa'awa'a nei, "'A'ole au i 'ōlelo pēlā. 'O ka'u mea i 'ōlelo aku nei, ua hele au a ka wahi mehameha, ki'o.
"A 'o ku'u lima, 'o ia ka hāleu?"
"'A'ole ka hāleu 'o ka lima o ke Ali'i, 'o ka lau o ka 'ilima, 'o ia ka hāleu." Kohu mea lā, ua like nō a like, ka wahi mehemeha, ka waha o Kamehameha, ka lau o ka 'ilima, me ka lima o ke Ali'i.
No ia kuhi hewa o Hanalē, 'o ia kai make. A 'o Wa'awa'a ho'i, ua ola nō.
E ho'ouna 'ia mai nā leka iā māua,
'o ia ho'i 'o Laiana Wong a me Kekeha Solis
ma ka pahu leka uila ma lalo nei:
>> kwong@hawaii.edu
>> rsolis@hawaii.edu
a i 'ole ia, ma ke kelepona:
>> 956-2627 (Laiana)
>> 956-2624 (Kekeha)
This column is coordinated by the Hawaiian Language Department
at the University of Hawai'i at Mānoa, supported by UH
President Evan Dobelle's Initiative for Achieving Native Hawaiian
Academic Excellence.
