Starbulletin.com

Kauakukalahale

Kaluapi'ilahaina Cavaco
Kaleo Wong
Pömaika'i Kamakana



Note: Because most Web browsers are unable to display the kahako (horizontal line, or macron) used to add emphasis to a vowel in written Hawaiian, we have substituted the corresponding vowel with an umlaut (two dots, or dieresis). To view this text as it was meant to be read, you must have a Hawaiian-language font installed on your computer. You can obtain free versions of these fonts from the University of Hawaii-Hilo's Web site, http://www.olelo.hawaii.edu/eng/resources/fonts.html

Some newer Web browsers, (such as Netscape 7 and Internet Explorer 6 on certain operating systems) can display kahako without a Hawaiian-language font, using a specialized coding system called Unicode. To jump to a Unicode version of this column, click here.


Ha‘aheo anei nä ‘aumäkua?


Synopsis: Would our ancestors be proud of what is being taught to our children?


I këia lä, nani maoli ka waiwai o ka 'ölelo Hawai'i a me nä mea 'ike Hawai'i. Inä a'o kä käkou mau keiki i ka 'ölelo a me nä 'ike pili i këia 'äina, e a'o nö ma ke 'ano pono. Pëlä e ha'aheo ai ko käkou mau 'aumäkua. I këia mau lä a käkou e 'ike nei, aia ma nä kula kahi e pa'a ai ka nui o ka 'ike i nä mea Hawai'i. A he mea mahalo 'ia nö. Akä na'e, ua näwaliwali ke külana o nä papahana Hawai'i o ka 'Oihana Ho'o-na'auao, e la'a ka Papahana Kupuna, a me nä papa 'ölelo Hawai'i o nä kula ki'eki'e.

Aia nö kekahi mau kumu ke a'o nei me ka loa'a 'ole o ke kekelë. Pehea lä e pono ai? Kainö he koina ka loa'a 'ana o ke kekelë, eia kä, 'a'ole pëlä. I külana hemahema aha këia e hau'oli ai nä mäkua? A 'o ia külana hemahema kai 'ike 'ia ma nä papa 'ölelo Hawai'i o nä kula ki'eki'e mai 'ö a 'ö. Makehewa paha ka ho'ouna 'ana i ke keiki i ke kula.

He pilikia nui këlä. Wahi a ka lohe, 'o kekahi kumu 'ölelo Hawai'i i loa'a 'ole kona kekelë, aia ke a'o nei i ka papa 'ölelo Hawai'i ma ke kula ki'eki'e i ke ao. A, i ka pö, eia ke hele aku nei i ke kula nui o Hawai'i no ka ho'opa'a 'ana i nä ha'awina o ka papa 'ölelo Hawai'i 201. He pilikia a'e ho'i këia?

I hewa ho'i i ka 'Oihana Ho'o-na'auao no ka hai 'ana i ia 'ano kumu mäkaukau 'ole. Na käkou ia e ho'oponopono i këia pilikia. E ho'okumu 'ia paha he lula e koikoi ana i ke kekelë 'ölelo Hawai'i, 'o ia ka mea e pono ai ka lilo 'ana i kumu 'ölelo Hawai'i ma ka 'Oihana Ho'ona'auao.

'O ka Papahana Kupuna, 'o ia kekahi mähele hemahema. 'A'ole like ka mäkaukau o nä kumu o ia papahana. He mau mea mäkaukau a he mau mea häwäwä pü kekahi. 'A'ole këia papahana he mea hou. Ua ho'okumu 'ia ka Papahana Kupuna i ka makahiki 1980 ma muli o ka 'Aha 'elele hana kumu- känäwai o ka makahiki 1978. I laila i ho'oholo 'ia ai e lilo i koina no ka 'Oihana Ho'ona'auao ke a'o 'ana i nä mea pili i nä känaka maoli, akä i ia manawa, a i këia manawa nö ho'i, käka'ikahi nä kumu Hawai'i. A käka'ikahi ho'i nä kumu 'ike i nä mea Hawai'i.

Ma ka noi'i a Julie Kaomea i ka mäkaukau a me ka 'ole o nä kumu o ka Papahana Kupuna, ua 'ike 'o ia, 'o ka hapanui o nä kumu, 'a'ole i komo ma nä papa o ka Hälau 'Ike Hawai'i. Eia hou, 'o kekahi o nä puke e heluhelu 'ia nei, ua käkau 'ia i mea e ho'ona'auao ai i nä malihini.

Eia kekahi mau mea e ho'oponopono 'ia ai këia pilikia. E hana 'ia a 'o'ole'a ke koina no ka lilo 'ana i kumu. E kükulu 'ia he 'ahahui no ka po'e 'ike Hawai'i akamai. A na läkou ia e koho i nä känaka mäkaukau no ke a'o 'ana. 'O nä küpuna i koho 'ia e këia 'ahahui, e hele läkou a pau i kekahi mau häläwai ho'o-na'auao i mea e pa'a ai ka 'ike i ke a'o pono. A 'o nä kumu 'ölelo Hawai'i ma nä kula ki'eki'e, e koi 'ia ka palapala 'ölelo Hawai'i.

He mea nui ka ho'ona'auao 'ana i nä keiki, no laila, na käkou nö käkou e ho'oponopono i këia mau pilikia.




E ho'ouna 'ia mai nä leka iä mäua,
'o ia ho'i 'o Laiana Wong a me Kekeha Solis
ma ka pahu leka uila ma lalo nei:
>> kwong@hawaii.edu
>> rsolis@hawaii.edu

a i 'ole ia, ma ke kelepona:
>> 956-2627 (Laiana)
>> 956-2624 (Kekeha)



BACK TO TOP
|

Note: This version of the column is set in Unicode, which requires current Web-browser software (Netscape 7 or Internet Explorer 6 on most operating systems.) If the Hawaiian text below does not display properly, you may want to use the version coded for older browsers (above) instead.

Ha‘aheo anei nā ‘aumākua?


Synopsis: Would our ancestors be proud of what is being taught to our children?


I kēia lā, nani maoli ka waiwai o ka 'ōlelo Hawai'i a me nā mea 'ike Hawai'i. Inā a'o kā kākou mau keiki i ka 'ōlelo a me nā 'ike pili i kēia 'āina, e a'o nō ma ke 'ano pono. Pēlā e ha'aheo ai ko kākou mau 'aumākua. I kēia mau lā a kākou e 'ike nei, aia ma nā kula kahi e pa'a ai ka nui o ka 'ike i nā mea Hawai'i. A he mea mahalo 'ia nō. Akā na'e, ua nāwaliwali ke kūlana o nā papahana Hawai'i o ka 'Oihana Ho'o-na'auao, e la'a ka Papahana Kupuna, a me nā papa 'ōlelo Hawai'i o nā kula ki'eki'e.

Aia nō kekahi mau kumu ke a'o nei me ka loa'a 'ole o ke kekelē. Pehea lā e pono ai? Kainō he koina ka loa'a 'ana o ke kekelē, eia kā, 'a'ole pēlā. I kūlana hemahema aha kēia e hau'oli ai nā mākua? A 'o ia kūlana hemahema kai 'ike 'ia ma nā papa 'ōlelo Hawai'i o nā kula ki'eki'e mai 'ō a 'ō. Makehewa paha ka ho'ouna 'ana i ke keiki i ke kula.

He pilikia nui kēlā. Wahi a ka lohe, 'o kekahi kumu 'ōlelo Hawai'i i loa'a 'ole kona kekelē, aia ke a'o nei i ka papa 'ōlelo Hawai'i ma ke kula ki'eki'e i ke ao. A, i ka pō, eia ke hele aku nei i ke kula nui o Hawai'i no ka ho'opa'a 'ana i nā ha'awina o ka papa 'ōlelo Hawai'i 201. He pilikia a'e ho'i kēia?

I hewa ho'i i ka 'Oihana Ho'o-na'auao no ka hai 'ana i ia 'ano kumu mākaukau 'ole. Na kākou ia e ho'oponopono i kēia pilikia. E ho'okumu 'ia paha he lula e koikoi ana i ke kekelē 'ōlelo Hawai'i, 'o ia ka mea e pono ai ka lilo 'ana i kumu 'ōlelo Hawai'i ma ka 'Oihana Ho'ona'auao.

'O ka Papahana Kupuna, 'o ia kekahi māhele hemahema. 'A'ole like ka mākaukau o nā kumu o ia papahana. He mau mea mākaukau a he mau mea hāwāwā pū kekahi. 'A'ole kēia papahana he mea hou. Ua ho'okumu 'ia ka Papahana Kupuna i ka makahiki 1980 ma muli o ka 'Aha 'elele hana kumu- kānāwai o ka makahiki 1978. I laila i ho'oholo 'ia ai e lilo i koina no ka 'Oihana Ho'ona'auao ke a'o 'ana i nā mea pili i nā kānaka maoli, akā i ia manawa, a i kēia manawa nō ho'i, kāka'ikahi nā kumu Hawai'i. A kāka'ikahi ho'i nā kumu 'ike i nā mea Hawai'i.

Ma ka noi'i a Julie Kaomea i ka mākaukau a me ka 'ole o nā kumu o ka Papahana Kupuna, ua 'ike 'o ia, 'o ka hapanui o nā kumu, 'a'ole i komo ma nā papa o ka Hālau 'Ike Hawai'i. Eia hou, 'o kekahi o nā puke e heluhelu 'ia nei, ua kākau 'ia i mea e ho'ona'auao ai i nā malihini.

Eia kekahi mau mea e ho'oponopono 'ia ai kēia pilikia. E hana 'ia a 'o'ole'a ke koina no ka lilo 'ana i kumu. E kūkulu 'ia he 'ahahui no ka po'e 'ike Hawai'i akamai. A na lākou ia e koho i nā kānaka mākaukau no ke a'o 'ana. 'O nā kūpuna i koho 'ia e kēia 'ahahui, e hele lākou a pau i kekahi mau hālāwai ho'o-na'auao i mea e pa'a ai ka 'ike i ke a'o pono. A 'o nā kumu 'ōlelo Hawai'i ma nā kula ki'eki'e, e koi 'ia ka palapala 'ōlelo Hawai'i.

He mea nui ka ho'ona'auao 'ana i nā keiki, no laila, na kākou nō kākou e ho'oponopono i kēia mau pilikia.




E ho'ouna 'ia mai nā leka iā māua,
'o ia ho'i 'o Laiana Wong a me Kekeha Solis
ma ka pahu leka uila ma lalo nei:
>> kwong@hawaii.edu
>> rsolis@hawaii.edu

a i 'ole ia, ma ke kelepona:
>> 956-2627 (Laiana)
>> 956-2624 (Kekeha)

This column is coordinated by the Hawaiian Language Department
at the University of Hawai'i at Mānoa, supported by UH
President Evan Dobelle's Initiative for Achieving Native Hawaiian
Academic Excellence.



| | | PRINTER-FRIENDLY VERSION
E-mail to City Desk


Text Site Directory:
[News] [Business] [Features] [Sports] [Editorial] [Do It Electric!]
[Classified Ads] [Search] [Subscribe] [Info] [Letter to Editor]
[Feedback]
© 2003 Honolulu Star-Bulletin -- https://archives.starbulletin.com


-Advertisement-