Starbulletin.com

Kauakukalahale

'Ano'ilani Ching,
Kanani Durant
and Këhau Wright



Note: Because most Web browsers are unable to display the kahako (horizontal line, or macron) used to add emphasis to a vowel in written Hawaiian, we have substituted the corresponding vowel with an umlaut (two dots, or dieresis). To view this text as it was meant to be read, you must have a Hawaiian-language font installed on your computer. You can obtain free versions of these fonts from the University of Hawaii-Hilo's Web site, http://www.olelo.hawaii.edu/eng/resources/fonts.html

Some newer Web browsers, (such as Netscape 7 and Internet Explorer 6 on certain operating systems) can display kahako without a Hawaiian-language font, using a specialized coding system called Unicode. To jump to a Unicode version of this column, click here.


‘O ka ‘ike a ka makua,
he hei ia na ke keiki


Synopsis: As English speakers learning Hawaiian, do we have a responsibility to change our way of thinking to reflect a more Hawaiian world view? There is so much we can learn from our küpuna, but we need to make an effort to do so.


E 'ölelo paha, 'a'ole paha. I waiwai aha ia e ili mai ai ma luna o käkou ma o ke a'o 'ana i kekahi 'ölelo e mähe loa aku nei? No ke aha e ho'omanawa-nui ai nä küpuna i ka mälama mau 'ana i ka 'ölelo Hawai'i? A no ke aha e 'imi na'auao ana he 'eono haneli po'e haumäna a 'oi i ka 'ölelo makuahine o nëia 'äina? He 'ölelo wale nö ia. He meheu nö paha ia no käkou e 'ike ai i ke ala o nä küpuna a käkou ho'i e hahai aku ai? A i 'ole ia, he mea nö paha ia e 'ike 'ia ai ka pilina o ke kanaka i kekahi lähui? Na käkou nö käkou, e nä makamaka heluhelu, e koho a'e i ka ha'ina o këia mau nïnau. I këia mau lä, 'eä, ua 'ane'ane e hala loa ka leo a me ka mana'o o nä küpuna. A he pono nö käkou e ho'omau i ka 'ölelo a me ka mana'o.

Ma ke kula nei, e komo wale aku paha kekahi po'e haumäna i ka papa 'ölelo Hawai'i me ka nui o ka make'e i ia mea he kaha. 'O kekahi na'e, komo wale aku nö i ka papa me ka 'imi aku i ka mana'o o nä küpuna. He mea maopopo, 'eä, he waiwai nö ko laila. Na wai e 'ole ka hilahila ua 'ike 'ole i ia mana'o? Na ka hilahila paha käkou e koikoi mai e noke i ka 'imi i ka mana'o o nä küpuna. Ua pili ka no'ono'o o nä küpuna i ke 'ano o ko läkou 'ölelo 'ana, a pëia pü ho'i me ko läkou noho 'ana. Akä, i këia mau lä, 'oko'a ka no'ono'o a me ka 'ölelo o nä haumäna, 'oko'a ho'i ko nä küpuna. Eia ihola kekahi mau la'ana: 'A'ole ho'ohana nui 'ia nä hunekuhi, 'o ia ho'i, nä hua'ölelo "aku", "mai", "a'e", a me "iho". Eia hou, he ho'ohawai'i 'ia nä 'ikeoma Haole. Penei ho'i: 'O 'oe ka mea pahü! He mea 'ano 'ë paha i ka no'ono'o Hawai'i ke kapa 'ana aku i kekahi kanaka i ka mea pahü. 'A'ole paha 'o ia e pahü ana! 'O ka ma'a loa o käkou haumäna i ka no'ono'o Haole, 'a'ole hiki ke 'alo a'e i ia 'ano 'ölelo 'ana. Pehea lä e pono ai?

Nani ke akamai o ko käkou po'e küpuna i ka haku 'ana i nä 'ölelo no'eau he nui a lehulehu. He mau 'ölelo maika'i nö ho'i ia no käkou e hö'ike ai i kekahi o ko käkou mau mana'o Haole, a 'o ka mea maika'i, 'a'ole ia he mea kü i ka no'ono'o Haole. Ma kahi o ka 'ölelo 'ana 'o Maui nö ka mea pahü, ua 'ölelo nä küpuna penei: Maui nö ka 'oi. He 'ölelo no'eau këia a he hö'ike 'ia nö ka mahalo o ka mea näna këia 'ölelo i ke külana o Maui, 'o ia ka 'oi.

Na ke au o ka manawa i hö'ike mai nei iä käkou, ua 'oko'a ka no'ono'o o nä haumäna a 'oko'a ho'i ka no'ono'o o nä küpuna. 'O ka moloä paha ke kumu e 'imi 'ole ai i ka 'ike o nä küpuna o ia au a me nä küpuna e koe nei i këia au. Ua manomano a lehulehu ka 'ikena a ka Hawai'i, e 'imi käkou a lilo käkou he waihona no ka na'auao. Mai noho wale. Ma ka hana ka 'ike.




E ho'ouna 'ia mai nä leka iä mäua,
'o ia ho'i 'o Laiana Wong a me Kekeha Solis
ma ka pahu leka uila ma lalo nei:
>> kwong@hawaii.edu
>> rsolis@hawaii.edu

a i 'ole ia, ma ke kelepona:
>> 956-2627 (Laiana)
>> 956-2624 (Kekeha)



BACK TO TOP
|

Note: This version of the column is set in Unicode, which requires current Web-browser software (Netscape 7 or Internet Explorer 6 on most operating systems.) If the Hawaiian text below does not display properly, you may want to use the version coded for older browsers (above) instead.

‘O ka ‘ike a ka makua,
he hei ia na ke keiki


Synopsis: As English speakers learning Hawaiian, do we have a responsibility to change our way of thinking to reflect a more Hawaiian world view? There is so much we can learn from our kūpuna, but we need to make an effort to do so.


E 'ōlelo paha, 'a'ole paha. I waiwai aha ia e ili mai ai ma luna o kākou ma o ke a'o 'ana i kekahi 'ōlelo e māhe loa aku nei? No ke aha e ho'omanawa-nui ai nā kūpuna i ka mālama mau 'ana i ka 'ōlelo Hawai'i? A no ke aha e 'imi na'auao ana he 'eono haneli po'e haumāna a 'oi i ka 'ōlelo makuahine o nēia 'āina? He 'ōlelo wale nō ia. He meheu nō paha ia no kākou e 'ike ai i ke ala o nā kūpuna a kākou ho'i e hahai aku ai? A i 'ole ia, he mea nō paha ia e 'ike 'ia ai ka pilina o ke kanaka i kekahi lāhui? Na kākou nō kākou, e nā makamaka heluhelu, e koho a'e i ka ha'ina o kēia mau nīnau. I kēia mau lā, 'eā, ua 'ane'ane e hala loa ka leo a me ka mana'o o nā kūpuna. A he pono nō kākou e ho'omau i ka 'ōlelo a me ka mana'o.

Ma ke kula nei, e komo wale aku paha kekahi po'e haumāna i ka papa 'ōlelo Hawai'i me ka nui o ka make'e i ia mea he kaha. 'O kekahi na'e, komo wale aku nō i ka papa me ka 'imi aku i ka mana'o o nā kūpuna. He mea maopopo, 'eā, he waiwai nō ko laila. Na wai e 'ole ka hilahila ua 'ike 'ole i ia mana'o? Na ka hilahila paha kākou e koikoi mai e noke i ka 'imi i ka mana'o o nā kūpuna. Ua pili ka no'ono'o o nā kūpuna i ke 'ano o ko lākou 'ōlelo 'ana, a pēia pū ho'i me ko lākou noho 'ana. Akā, i kēia mau lā, 'oko'a ka no'ono'o a me ka 'ōlelo o nā haumāna, 'oko'a ho'i ko nā kūpuna. Eia ihola kekahi mau la'ana: 'A'ole ho'ohana nui 'ia nā hunekuhi, 'o ia ho'i, nā hua'ōlelo "aku", "mai", "a'e", a me "iho". Eia hou, he ho'ohawai'i 'ia nā 'ikeoma Haole. Penei ho'i: 'O 'oe ka mea pahū! He mea 'ano 'ē paha i ka no'ono'o Hawai'i ke kapa 'ana aku i kekahi kanaka i ka mea pahū. 'A'ole paha 'o ia e pahū ana! 'O ka ma'a loa o kākou haumāna i ka no'ono'o Haole, 'a'ole hiki ke 'alo a'e i ia 'ano 'ōlelo 'ana. Pehea lā e pono ai?

Nani ke akamai o ko kākou po'e kūpuna i ka haku 'ana i nā 'ōlelo no'eau he nui a lehulehu. He mau 'ōlelo maika'i nō ho'i ia no kākou e hō'ike ai i kekahi o ko kākou mau mana'o Haole, a 'o ka mea maika'i, 'a'ole ia he mea kū i ka no'ono'o Haole. Ma kahi o ka 'ōlelo 'ana 'o Maui nō ka mea pahū, ua 'ōlelo nā kūpuna penei: Maui nō ka 'oi. He 'ōlelo no'eau kēia a he hō'ike 'ia nō ka mahalo o ka mea nāna kēia 'ōlelo i ke kūlana o Maui, 'o ia ka 'oi.

Na ke au o ka manawa i hō'ike mai nei iā kākou, ua 'oko'a ka no'ono'o o nā haumāna a 'oko'a ho'i ka no'ono'o o nā kūpuna. 'O ka moloā paha ke kumu e 'imi 'ole ai i ka 'ike o nā kūpuna o ia au a me nā kūpuna e koe nei i kēia au. Ua manomano a lehulehu ka 'ikena a ka Hawai'i, e 'imi kākou a lilo kākou he waihona no ka na'auao. Mai noho wale. Ma ka hana ka 'ike.




E ho'ouna 'ia mai nā leka iā māua,
'o ia ho'i 'o Laiana Wong a me Kekeha Solis
ma ka pahu leka uila ma lalo nei:
>> kwong@hawaii.edu
>> rsolis@hawaii.edu

a i 'ole ia, ma ke kelepona:
>> 956-2627 (Laiana)
>> 956-2624 (Kekeha)

This column is coordinated by the Hawaiian Language Department
at the University of Hawai'i at Mānoa, supported by UH
President Evan Dobelle's Initiative for Achieving Native Hawaiian
Academic Excellence.



| | | PRINTER-FRIENDLY VERSION
E-mail to City Desk


Text Site Directory:
[News] [Business] [Features] [Sports] [Editorial] [Do It Electric!]
[Classified Ads] [Search] [Subscribe] [Info] [Letter to Editor]
[Feedback]
© 2003 Honolulu Star-Bulletin -- https://archives.starbulletin.com


-Advertisement-