Starbulletin.com

Kauakukalahale

By Laiana Wong

Küpopou



Note: Because most Web browsers are unable to display the kahako (horizontal line, or macron) used to add emphasis to a vowel in written Hawaiian, we have substituted the corresponding vowel with an umlaut (two dots, or dieresis). To view this text as it was meant to be read, you must have a Hawaiian-language font installed on your computer. You can obtain free versions of these fonts from the University of Hawaii-Hilo's Web site, http://www.olelo.hawaii.edu/eng/resources/fonts.html

Some newer Web browsers, (such as Netscape 7 and Internet Explorer 6 on certain operating systems) can display kahako without a Hawaiian-language font, using a specialized coding system called Unicode. To jump to a Unicode version of this column, click here.


Ka Nane



Synopsis: Knowledge of nane are still with some of our küpuna today. The writer introduces a new nane and the L. H. offers an old one.


A HUA A PANE

E nä hoa makamaka heluhelu o Kauakükalahale ë, aloha mai käkou.

He poe na'auao maoli nö nä küpuna 'öiwi o ke au kahiko o nëia 'äina aloha. 'O ka nane kekahi o nä hana no'eau a nä küpuna näna i ho'okuläiwi i ka pae 'äina o Hawai'i nei. 'Ike 'ia i ka mo'olelo no Kapalana ka ho'ohana 'ia 'ana o nä nane i loko o kahi mea i kapa 'ia ka "ho'opäpä." 'O ka ho'opäpä, he mea pä'ani këia no ka po'e mäkaukau i ia mea he nane. 'A'ohe nö i maopopo ia'u nä loina o ia hana. Ma waho a'e o ka mo'olelo no Kalapana, a me kekahi mau mea i loko o ka waihona palapala kahiko ma ka Hale Hö'ike'ike o Bihopa, 'a'ohe la'ana o ia mea he ho'opäpä. Ua moeähala nö paha këia 'ike me nä küpuna o ke au kahiko, aloha nö. Akä nö na'e, aia nö ke ola nei kekahi o ko käkou mau hulu küpuna i maopopo nä nane kahiko, a he waiwai maoli nö läkou. I mea e ho'omau aku ai i ko kahiko hana kuluma a ka waiwai launa 'ole, eia mai kahi nane hou. ...

A hua a pane!
Ke hehi ma kuahiwi,
Ke hehi ma kahakai,
'Uï ka leo.

Me ke aloha pumehana,

Käwika Winter
Wai'alae, O'ahu

He au hou nö këia e ka'a aku nei, a mahalo nui 'ia nä mea hou e like ho'i me ke kanikau 'ano hou o këlä pule aku nei a i ia pule aku, a me kahi nane e kau a'ela ma luna. He nane wähi püniu nö paha ia, (a 'o ka nähähä auane'i paha ka hopena o kahi püniu). A i wahi e päna'i aku ai i ka nane hou, eia mai nö kahi nane "kahiko" i 'ike 'ia ma kekahi nüpepa 'ölelo Hawai'i o ka wä kahiko, a i 'ike le'a 'ia ai ho'i ka na'auao o nä küpuna.

L. H.

HE NANE

Ku'u i'a pili mau me ke kanaka, 'a'ole wä e ka'awale ai; 'a'ole au e loa'a iä 'oukou me ka hau'oli, me ka 'eha'eha au e loa'a ai. He aha ka inoa o ku'u i'a?

L. K. P. Ka Ehukai o Palemano

'Eä, e nä hoa puni nane, he nani nö ka 'ike 'ia 'ana o ka nane ma loko o ka nüpepa, 'oiai, he mea mau nö ia i nä küpuna o käkou, 'o ia ho'i, ka pane'e 'ana aku i ka nane i mua o ka lehu-lehu ma o ka nüpepa. I ia mau lä, he makana ke lilo i ka mea mua näna e ho'ouna i ka hä'ina pololei me kona wehewehe 'ana i ke ke'ena pa'i palapala. A 'oiai, he mau mea wähi püniu nö paha nä nane e kau a'ela ma luna, a no laila, 'o ka mea näna ka hä'ina pololei mua loa e hiki mai ana i ke ke'ena o ka Lunaho'oponopono me kona wehe-wehe 'ana, e lilo nö ka makana iä ia, he 'eke köpa'a, i mea e ikaika hou ai ke kino. Auë! 'O ke 'eke köpa'a kekahi 'ano makana o ke au i hala, ke loa'a pono ka hä'ina o kahi nane, a i këia mau lä, he puke ke makana 'ia, a 'o ka makana no nä nane päkahi o luna, he puke 'ölelo Hawai'i hou ia i kapa 'ia 'o "Ke Aupuni Mö'ï".

L. H.




E ho'ouna 'ia mai nä leka iä mäua,
'o ia ho'i 'o Laiana Wong a me Kekeha Solis
ma ka pahu leka uila ma lalo nei:
>> kwong@hawaii.edu
>> rsolis@hawaii.edu

a i 'ole ia, ma ke kelepona:
>> 956-2627 (Laiana)
>> 956-2624 (Kekeha)



BACK TO TOP
|

Note: This version of the column is set in Unicode, which requires current Web-browser software (Netscape 7 or Internet Explorer 6 on most operating systems.) If the Hawaiian text below does not display properly, you may want to use the version coded for older browsers (above) instead.

Ka Nane



Synopsis: Knowledge of nane are still with some of our kūpuna today. The writer introduces a new nane and the L. H. offers an old one.


A HUA A PANE

E nā hoa makamaka heluhelu o Kauakūkalahale ē, aloha mai kākou.

He poe na'auao maoli nō nā kūpuna 'ōiwi o ke au kahiko o nēia 'āina aloha. 'O ka nane kekahi o nā hana no'eau a nā kūpuna nāna i ho'okulāiwi i ka pae 'āina o Hawai'i nei. 'Ike 'ia i ka mo'olelo no Kapalana ka ho'ohana 'ia 'ana o nā nane i loko o kahi mea i kapa 'ia ka "ho'opāpā." 'O ka ho'opāpā, he mea pā'ani kēia no ka po'e mākaukau i ia mea he nane. 'A'ohe nō i maopopo ia'u nā loina o ia hana. Ma waho a'e o ka mo'olelo no Kalapana, a me kekahi mau mea i loko o ka waihona palapala kahiko ma ka Hale Hō'ike'ike o Bihopa, 'a'ohe la'ana o ia mea he ho'opāpā. Ua moeāhala nō paha kēia 'ike me nā kūpuna o ke au kahiko, aloha nō. Akā nō na'e, aia nō ke ola nei kekahi o ko kākou mau hulu kūpuna i maopopo nā nane kahiko, a he waiwai maoli nō lākou. I mea e ho'omau aku ai i ko kahiko hana kuluma a ka waiwai launa 'ole, eia mai kahi nane hou. ...

A hua a pane!
Ke hehi ma kuahiwi,
Ke hehi ma kahakai,
'Uī ka leo.

Me ke aloha pumehana,

Kāwika Winter
Wai'alae, O'ahu

He au hou nō kēia e ka'a aku nei, a mahalo nui 'ia nā mea hou e like ho'i me ke kanikau 'ano hou o kēlā pule aku nei a i ia pule aku, a me kahi nane e kau a'ela ma luna. He nane wāhi pūniu nō paha ia, (a 'o ka nāhāhā auane'i paha ka hopena o kahi pūniu). A i wahi e pāna'i aku ai i ka nane hou, eia mai nō kahi nane "kahiko" i 'ike 'ia ma kekahi nūpepa 'ōlelo Hawai'i o ka wā kahiko, a i 'ike le'a 'ia ai ho'i ka na'auao o nā kūpuna.

L. H.

HE NANE

Ku'u i'a pili mau me ke kanaka, 'a'ole wā e ka'awale ai; 'a'ole au e loa'a iā 'oukou me ka hau'oli, me ka 'eha'eha au e loa'a ai. He aha ka inoa o ku'u i'a?

L. K. P. Ka Ehukai o Palemano

'Eā, e nā hoa puni nane, he nani nō ka 'ike 'ia 'ana o ka nane ma loko o ka nūpepa, 'oiai, he mea mau nō ia i nā kūpuna o kākou, 'o ia ho'i, ka pane'e 'ana aku i ka nane i mua o ka lehu-lehu ma o ka nūpepa. I ia mau lā, he makana ke lilo i ka mea mua nāna e ho'ouna i ka hā'ina pololei me kona wehewehe 'ana i ke ke'ena pa'i palapala. A 'oiai, he mau mea wāhi pūniu nō paha nā nane e kau a'ela ma luna, a no laila, 'o ka mea nāna ka hā'ina pololei mua loa e hiki mai ana i ke ke'ena o ka Lunaho'oponopono me kona wehe-wehe 'ana, e lilo nō ka makana iā ia, he 'eke kōpa'a, i mea e ikaika hou ai ke kino. Auē! 'O ke 'eke kōpa'a kekahi 'ano makana o ke au i hala, ke loa'a pono ka hā'ina o kahi nane, a i kēia mau lā, he puke ke makana 'ia, a 'o ka makana no nā nane pākahi o luna, he puke 'ōlelo Hawai'i hou ia i kapa 'ia 'o "Ke Aupuni Mō'ī".

L. H.




E ho'ouna 'ia mai nā leka iā māua,
'o ia ho'i 'o Laiana Wong a me Kekeha Solis
ma ka pahu leka uila ma lalo nei:
>> kwong@hawaii.edu
>> rsolis@hawaii.edu

a i 'ole ia, ma ke kelepona:
>> 956-2627 (Laiana)
>> 956-2624 (Kekeha)

This column is coordinated by the Hawaiian Language Department
at the University of Hawai'i at Mānoa, supported by UH
President Evan Dobelle's Initiative for Achieving Native Hawaiian
Academic Excellence.



| | | PRINTER-FRIENDLY VERSION
E-mail to City Desk


Text Site Directory:
[News] [Business] [Features] [Sports] [Editorial] [Do It Electric!]
[Classified Ads] [Search] [Subscribe] [Info] [Letter to Editor]
[Feedback]
© 2002 Honolulu Star-Bulletin -- https://archives.starbulletin.com


-Advertisement-