StarBulletin.com

Ahana koko lele!


By

POSTED: Saturday, February 13, 2010

Synopsis: Hawaiians cannot stand to lose any more sayings due to neglect. In order to salvage those endangered traditional sayings, their appropriate usage must be revived and modeled for our children. It's really up to them.

Aloha mai nō kākou e nā hoa heluhelu o ka 'ōlelo 'ōiwi o nēia 'āina aloha. Eia hou mai kā 'oukou wahi mea kākau ke hāpai a'e nei i kahi nīnau no kākou a pau e no'ono'o ai. He nīnau ho'i ia no ka nalo li'ili'i 'ana o ua 'ōlelo nei e like me ka mea a kākou e 'ike nei. A i hewa ho'i iā wai? I hewa nō paha i ka mea iā ia ka mana e ho'omau ai a he nānā maka wale aku na'e ka hana.

I kēia wā e ho'ōla 'ia nei ka 'ōlelo Hawai'i, ke haku pū 'ia nei nā hua'ōlelo hou he nui a lehulehu e pono ai ke kama'ilio 'ia 'ana o nā 'ano kumuhana like 'ole o kēia au hou. A no ia mea ho'i, eia nō ke māhuahua nei ia mau hua'ōlelo hou 'oiai e nalowale aku nei nā hua'ōlelo kahiko no ke emi loa o ko lākou ho'opuka 'ia 'ana. A no ke aha lā ko lākou ho'opuka 'ole 'ia? 'O kekahi mau 'ōlelo 'ana i 'ike pinepine 'ia i loko o nā nūpepa kahiko, ua emi loa i ka ua mea 'o ka 'ike 'ole 'ia o ko lākou mana'o a i 'ole ia, 'o ka ho'omaopopo 'ole 'ia o ke 'ano kūpono o ka ho'ohana 'ana. 'O ka hua'ōlelo “'e'ole” kekahi la'ana maika'i. He kāka'ikahi wale nō ka po'e e hiki ke ho'opuka i ia 'ōlelo me ke kānalua 'ole iho.

'O kekahi mau 'ōlelo 'ana na'e, he mana'o Hawai'i kahiko ia i 'ike 'ole 'ia kona hoa like ma loko o ka 'ōlelo haole o kēia au, ka 'ōlelo ho'i o ka hapanui o kākou i hānai 'ia ai. A no ka pa'a loa o ka 'ōlelo haole i loko o ko kākou na'au, 'a'ohe wā e kupu ai ka mana'o e ho'opuka aku i ia 'ōlelo kū i ka mana'o Hawai'i. 'O ka hua'ōlelo kaikua'ana kekahi la'ana maika'i. 'O kahi keiki kāne a ke kaikua'ana o ka makuakāna o kekahi keiki kāne, 'o ia ke kaikua'ana o ia keiki kāne 'elua. I kēia mau lā na'e, ke kapa 'ia nei ua mau keiki lā a 'elua he hoahānau kekahi no kekahi, a he mea 'ole ke ka'ina hānau o nā mākua.

'O ka mea minamina nui na'e, 'o ia ka nalo 'ana o kekahi mau 'ōlelo i pa'a iā kākou i loko o ka wā e kamali'i ana a ua nānā 'ole 'ia na'e i kēia wā. 'O “ahana kōkō lele” kekahi la'ana maika'i. He 'ōlelo ho'ohenehene i ho'opuka pinepine 'ia e nā kamali'i o ko'u wā. A i kēia wā na'e, ua emi ka nui o nā keiki nāna e ho'omaopopo kona mana'o, a ua hapa hou mai ka nui o nā keiki i ma'a i ka hoopuka aku i ua 'ōlelo ho'ohenehene nei. 'Ehia ho'i mea aloha o kākou ka po'e e ho'oikaika nei i ka ho'ōla 'ōlelo Hawai'i?

I aha auane'i kā kākou mea e ho'ōla ai i kēia 'ano 'ōlelo 'ana? Aia kona ola i nā mea e ola ai ko kākou iwi. Na kākou ia e a'o aku i nā hanauna hou ma o ka ho'opuka nui aku ma ke 'ano kūpono. Malia o 'ike auane'i nā keiki i ka waiwai o ia 'ano 'ōlelo 'ana a e ho'opilipili mai lākou me ka mana'o ē he mea mio nō ia. Inā na'e kākou e nānā maka wale aku nō, he kūpono nō ko kākou 'ī 'ia mai, “Ahana kōkō lele!”

E ho'ouna 'ia mai nā leka iā māua, 'o ia ho'i 'o Laiana Wong a me Kekeha Solis ma ka pahu leka uila ma lalo nei:
» .(JavaScript must be enabled to view this email address)
» .(JavaScript must be enabled to view this email address)
a i ‘ole ia, ma ke kelepona:
» 956-2627 (Laiana)
» 956-2624 (Kekeha)
This column is coordinated by the Hawaiian Language Department at the University of Hawai'i at Mānoa, supported by the Initiative for Achieving Native Hawaiian Academic Excellence.