StarBulletin.com

Ka Ho'oilina o Lunalilo


By

POSTED: Saturday, September 12, 2009

'O ka Mō'ī Lunalilo ka mō'ī 'eono o ke Aupuni Mō'ī Hawai'i mai ka MH 1873 a ka 1874. Ma mua o ka Māhele Nui o ka MH 1848, ua lilo iā ia nā 'āina he nui loa ma kona 'ao'ao he ali'i 'ōpio. 'O Kauikeaouli wale nō ka mea i 'oi aku ka nui o ka 'āina. 'O ka nui o nā 'āina i lilo iā Lunalilo, na kona makuahine mai, 'o Miriam Kekāuluohi, 'oiai he keiki hanauna 'o ia a Kamehameha I.

Ua lilo iā Lunalilo 241 'āpana 'āina ma mua o ka Māhele Nui. Ma hope o ka Māhele, ho'iho'i aku nei 'o ia 173 'āpana 'āina i ke Aupuni Mō'ī. Ua koe nō nā 'āina he nui iā ia ma hope, he 68 'āpana 'āina, a he 161,200 'eka ka huina nui. Ma ka 1850, ho'iho'i akula 'o Lunalilo i kekahi mau 'āpana hou aku i ke Aupuni e ho'oka'a ai i ka 'auhau 'āina, a laila, ua koe iā ia he 70,000 'eka a 'oi ka huina nui.

Ma ka palapala ho'oilina o Lunalilo, waiho 'o ia i kona mau 'āina no ke kūkulu 'ana i kekahi hale no ka mālama 'ana i nā po'e o ke koko Hawai'i i 'ilihune a ma'i paha, a me ka po'e mākule pū.

Ma mua o kona wā i hana ai ma ke 'ano he luna kānāwai, na Albert Judd i kākau i ka palapala ho'oilina o Lunalilo nāna a na nā luna kānāwai o ka 'Aha Ho'okolokolo Ki'eki'e i koho i nā kahu waiwai mua o ia Ho'oilina Waiwai. 'A'ole paha i mōakaaka ma ia palapala inā hiki ke kū'ai i 'āina hou aku a ho'olimalima paha i ka 'āina no ka 'ohi i ke kālā ho'omau no ka Ho'oilina Waiwai, no laila, nīnau 'ia nā Luna Kānāwai o ka 'Aha Ho'okolokolo, a he luna kānāwai nō 'o Judd ma ia manawa, a ho'oholo a'ela lākou 'a'ole hiki. No laila, kū'ai lilo akula nā kahu waiwai i nā 'āina a pau. Ua hā'awi 'ia ka 'āina kahi e kū nei 'o Home Lunalilo ma Maunalua ma hope mai.

Ua lilo 'eono o nā kahu waiwai mua i mau lālā o ka hui kipi nāna i ho'okahuli i ke Aupuni Mō'ī i ka 1893. 'O Sanford Dole, William O. Smith, a me Lorin Thurston kekahi o lākou.

Mai ka 161,200 a 'oi 'eka ua emi a hiki i ka 'elima wale nō 'eka a pāpā 'ia ho'i ka ho'olimalima 'ana i ka 'āina a me ke kū'ai 'ana i 'āina hou aku e like me ka hana a ke Kula Kamehameha e hana nei.

I kēia manawa, nui ka pilikia o ka Ho'oilina Waiwai o Lunalilo i ka mālama iā ia iho. Inā hiki ke kū'ai a ho'olimalima 'āina, a laila, he kōkua maoli nō paha a nui paha ka maika'i o ka mālama 'ia 'ana o ka po'e a ka Mō'ī i 'i'ini ai e kōkua. Akā, no ka manawa, he 'ohi a nonoi ka Ho'oilina Waiwai i ke kālā manawale'a no ka ho'omau 'ana iā Home Lunalilo. 'O ia ke kumu nui o ka ho'olaule'a ho'oulu kālā e ho'olaha 'ia nei ma luna a'e nei.

No laila, e nā Hawai'i, nā hoaloha, a me nā po'e aloha ali'i me nā kūpuna o kākou, e na'auao kākou a e kāko'o nō iā Home Lunalilo i kō ka 'i'ini o ko kākou ali'i.

 


E ho'ouna 'ia mai nā leka iā māua, 'o ia ho'i 'o Laiana Wong a me Kekeha Solis ma ka pahu leka uila ma lalo nei:

» .(JavaScript must be enabled to view this email address)
» .(JavaScript must be enabled to view this email address)
a i ‘ole ia, ma ke kelepona:
» 956-2627 (Laiana)
» 956-2624 (Kekeha)
This column is coordinated by the Hawaiian Language Department at the University of Hawai'i at Mānoa, supported by the Initiative for Achieving Native Hawaiian Academic Excellence.