StarBulletin.com

He Pouhana Make'e Ali'i


By

POSTED: Saturday, May 30, 2009

Synopsis: Curtis Iaukea, crown lands commissioner in the kingdom, wrote about the creation of the so-called “Ceded Lands.” His great-great-granddaughter, Syndey Iaukea, Ph.D., researches his writings.

———

Ua ho'okohu 'ia 'o Curtis Iaukea ma nā kūlana like 'ole he nui ma ke Aupuni Mō'ī, he iwakālua ka nui, mai ka MH 1878 a hiki i ka ho'okahuli 'ia 'ana o ke Aupuni i ka 1893. 'O kekahi o kāna mau hana, he kāpena o ka Pū'ali Koa 'Ae Hana o ka 'Ohana Ali'i, he Kuhina Kūikawā no ke Aupuni Mō'ī i nā aupuni like 'ole, he 'ohi 'auhau, a he Komikina ho'i o nā 'Āina Kalaunu. He huaka'i 'o ia i nā 'āina like 'ole he nui ma kona 'ao'ao he kuhina o ke Aupuni a kākau 'o ia e pili ana i kona mau huaka'i 'ana.

'O Sydney Iaukea kāna mo'opuna wahine kualua i puka me kona palapala PhD ma ke Kulanui o Hawai'i ma Mānoa. Noi'i 'o ia i nā hana a kona kupuna. He aloha ali'i a aloha 'āina 'o Curtis Iaukea a hiki i kona make 'ana i ka 1940 a kākau 'o ia i kekahi puke no ka ho'okumu 'ia 'ana o ka Ho'oilina Waiwai o ka Mō'ī Wahine 'o Lili'uokalani.

Hō'ike 'o Curtis, i ka wā i kā'ili ai 'o 'Amelika i ka pae'āina nei i ka 1900 a kāhea akula i ia mea he “kelikoli”, ua ho'ohui pū ia aupuni i nā 'āina i 'ona 'ia e ka Mō'ī Wahine me nā 'āina o ke aupuni o ke Aupuni Mō'ī a kapa akula i ia mau mea 'o “Ka 'Āina o ka Lehulehu”. 'O ia ka mea i kapa 'ia ma hope 'o “Nā 'Āina i Ho'ohui 'ia”.

I ka 1909, ua ho'opi'i aku 'o Lili'uokalani i ke Aupuni Kelikoli me ka paio aku i kona mana'o 'a'ohe wahi ho'ohui 'ia o nā 'āina o nā ali'i me nā 'āina aupuni ma ke Kānāwai 'Āina Kalaunu o ka 1865. I ke kā'ili 'ana o 'Amelika i ia mau 'āina, ho'ohana 'ia ia mau mea no ke kūkulu 'ana i nā pu'ukaua 'Amelika, nā pāka aupuni, a me nā ululā'au ho'omalu 'ia. Ua kōkua nā 'ao'ao kālai'āina a pau 'ekolu o ia manawa, 'o ka 'Ao'ao Kemokalaka, Lepupalika, a me ka Home Lula, i ka 'ao'ao o Lili'uokalani, akā, hā'ule ka 'ao'ao o ka Mō'ī Wahine ma ka 'aha ho'okolokolo.

Ma ke kā'ili 'ana i nā 'āina o ke Aupuni a me nā ali'i, ho'ololi 'ia nā inoa a me nā mo'olelo o ia mau 'āina a ho'opili 'ia nā inoa a me nā mo'olelo o kekahi 'āina 'ē ma luna o ia mau mea. Ma ke a'o 'ole 'ana i ka lehulehu i nā inoa a me nā mo'olelo kumu o ka 'āina, ua hele a poina ka lehulehu i nā mea i hana 'ia ma mua o ka wā i loli ai. I kēia wā 'imi na'auao, hu'e hou 'ia kēia mau mo'olelo i ke ao mālamalama.

Hō'ike 'o Sydney Iaukea no ka holoi 'ia o ka mo'olelo o ka pae'āina nei e 'Amelika a nalo loa i mea e nānā 'ia ai kona 'ākena, 'o ka Moku'āina 'o Hawai'i, he aupuni kūpono. Na ka 'Aha'ōlelo o Wākinekona i ho'oholo i ke 'ano o ia mea he 'ōiwi Hawai'i ma ke Kānāwai 'Āina Ho'opulapula Hawai'i a ua minamina loa 'o Curtis Iaukea i ia mea. Na nā pua e koe nei e hu'e hou i ka 'oia'i'o i naue ka lehulehu ma kahi o ka 'oia'i'o.

———

E ho'ouna 'ia mai nā leka iā māua, 'o ia ho'i 'o Laiana Wong a me Kekeha Solis ma ka pahu leka uila ma lalo nei:

» .(JavaScript must be enabled to view this email address)
» .(JavaScript must be enabled to view this email address)
a i ‘ole ia, ma ke kelepona:
» 956-2627 (Laiana)
» 956-2624 (Kekeha)

This column is coordinated by the Hawaiian Language Department at the University of Hawai'i at Mānoa, supported by the Initiative for Achieving Native Hawaiian Academic Excellence.