Synopsis: The supervision of schools and the protection of natural resources are among the duties of the konohiki in the Hawaiian Kingdom.

He hana ko'iko'i maoli nō ka hana a ke konohiki mai ka wā kahiko mai. 'O ka 'ohi 'ana i ka 'auhau, ka ho'onohonoho 'ana i nā 'āina mahi 'ai, ke kai lawai'a, a me ka hō'ākoakoa 'ana ho'i i nā limahana no ke kūkulu 'ana i ka heiau, ka loko i'a, a i 'ole ka ho'oma'ema'e 'ana i ka 'auwai o ka lo'i kalo, ‘o ia kekahi o nā kuleana o ke konohiki.

Eia ho'i kekahi kuleana hoihoi o ke konohiki i ka wā o ka Mō'ī Kauikeaouli, 'o ia ho'i ke kuleana ma luna o nā kula ma ko lākou mau 'āina. Na lākou nō ho'i ka mālama 'ana i nā kumu ma ko lākou a'o 'ana i nā maka'āinana. Wahi a Kamakau, “ 'O ka waiwai o nā ali'i e waiho ana ma ka 'āina, e hā'awi aku nā konohiki i uku no ke a'o 'ana o nā kumu i ke kula a me ke a'o palapala 'ana. A 'o nā konohiki hana 'ole pēlā a ke'ake'a paha i ke a'o 'ana a ke kumu, ua hemo ia konohiki.”

Na ke konohiki e hā'awi aku i 'āina kūpono no ke kūkulu 'ana i ke kula. No ke konohiki nō ke kuleana o ka ho'okō 'ana i ke kānāwai a ka Mō'ī no ka hele 'ana o kēlā keiki kēia keiki i piha iā ia 'ehā mau makahiki i ke kula.

Eia kekahi kuleana o ke konohiki, 'o ia ho'i ka ho'okapu 'ana i ka i'a o ke kai a me ka lā'au o ke kuahiwi. I ka wā kahiko, na ke konohiki nō i ho'okapu i ka i'a. Ho'olaha nā konohiki ma nā nūpepa 'ōlelo Hawai'i i kā lākou mau i'a i ho'okapu ai, a i nā lā'au a lākou i ho'okapu ai ma ko lākou mau 'āina. 'O ka i'a i ho'okapu nui 'ia, 'o ia ka uhu. 'A'ole i hiki i nā hoa'āina ke lawe aku i ka i'a kapu. Hewa nō a pilikia.

Eia na'e, ua 'olu'olu maoli nō kekahi o nā konohiki a 'ae nō ho'i lākou i nā hoa'āina e lawe i ka i'a i ho'okapu 'ia i mea'ai na lākou. 'O Ka'ilikole ke konohiki o Ka'elepulu, O'ahu i ka makahiki 1876. Ua ho'olaha akula 'o ia ma ka nūpepa i kona ho'okapu 'ana i ka uhu i ke kai o 'Ālau. 'O ia ke kai o Ka'elepulu. 'O kāna 'ōlelo nō ho'i, “Ua kapu nō nā i'a a pau ma lalo o ka i'a ho'omalu, ke ki'i a lawe i mea kū'ai aku, koe ke ki'i 'ana a lawe i mea'ai nona iho, inā he hoa'āina ia.”

I ka makahiki 1842, ho'olaha akula 'o Kauikeaouli i kekahi mau 'ōlelo a'o e pili ana i ke kapu o ke konohiki. Eia kāna mau 'ōlelo i pa'i 'ia ma ka nūpepa, “inā mana'o nā konohiki e kapu i ka he'e, e noa nā i'a 'ē a'e a pau na kona mau hoa'āina; 'a'ole pono iā lākou ke kapu i ka limu a i ka pāpa'i ma uka; a inā kapu i ka uhu, 'o ia wale nō, a noa nā i'a 'ē a'e na kona mau hoa'āina, 'a'ole pono i ke konohiki ke kapu i kēlā mea kēia mea e 'ālunu wale ai.”

I kēia mau lā, 'o nā konohiki, 'o ia nā luna aupuni Moku'āina. E aho paha e kūkulu hou i nā konohiki e like nō me ka wā ma mua. Malia paha 'oi aku ko lākou akamai ma ka ho'oponopono 'ana i ka 'āina a me ke aupuni.

E ho'ouna 'ia mai nā leka iā māua, 'o ia ho'i 'o Laiana Wong a me Kekeha Solis ma ka pahu leka uila ma lalo nei:

» .(JavaScript must be enabled to view this email address)
» .(JavaScript must be enabled to view this email address)

a i ‘ole ia, ma ke kelepona:
» 956-2627 (Laiana)
» 956-2624 (Kekeha)

This column is coordinated by the Hawaiian Language Department at the University of Hawai'i at Mānoa, supported by the Initiative for Achieving Native Hawaiian Academic Excellence.