StarBulletin.com

Ua Pa‘a ko ke Kanaka Maoli ‘Āina


By

POSTED: Saturday, March 14, 2009

Synopsis: The Constitution clarifies who owns land in Hawai‘i.

 


‘A‘ohe nō paha kumuhana ho‘oluhi mana‘o nui loa o ka pae‘āina nei i kēia wā e like me ka ‘ona ‘āina ‘ana. Lilo i ka ‘Amelika ka ho‘onohonoho ‘āina ‘ana me ka ho‘olohe ‘ole ho‘i i ke kānāwai o ia ‘āina, ke Aupuni Mō‘ī, a me ke kānāwai kau ma luna o nā ‘āina like ‘ole. ‘O nā maka‘āinana o ke Aupuni Mō‘ī ka i ho‘onele ‘ia.

Ma ke Kumu Kānāwai o ka MH 1840, ho‘ākāka ‘ia ke kuleana ‘āina. ‘O ka Mō‘ī ke po‘o o ke aupuni, akā, māhele ‘ia ka ‘ona ‘āina ‘ana ma waena o ke aupuni, nā konohiki, a me nā maka‘āinana ‘ōiwi. He konohiki nō ho‘i ka Mō‘ī a nāna ho‘onohonoho i ka ‘āina.

Kūkulu ‘ia ke Komikina Kuleana ‘Āina i ka MH 1845 no ka ho‘okolokolo ‘ana i nā nīnau no ka māhele ‘āina ‘ana mai ka wā iā Kamehameha I a hiki i ka 1845. I ka 1848, kūkulu ‘ia ka ‘oihana Māhele Nui no ka ho‘oponopono ‘ana i ka nui o kēlā me kēia māhele ‘āina e māhelehele ai ma waena o ke aupuni, nā konohiki a me nā maka‘āinana ‘ōiwi. Ua pa‘a ke kuleana ‘ona ‘āina o kēlā me kēia kanaka ‘ōiwi ma ke Kumu Kānāwai, no laila, ‘a‘ohe wahi nele o ke kanaka ‘ōiwi i ka ‘āina ma ka Māhele Nui.

Hā‘awi ‘ia nā konohiki a pau, me ka Mō‘ī pū, ko lākou mau ‘āpana ‘āina me ka ili pū aku o ia mau kuleana ‘āina i luna o kā lākou mau mamo a ho‘oilina no ka wā mau loa a he kuleana hemo ‘ole kēia ma ke Kumu Kānāwai. I ka wā o ka Māhele Nui, helu ‘ia 253 po‘e konohiki. No laila, he mea nui loa ka hana mo‘okū‘auhau i kēia lā i hiki i nā ‘ōiwi o kēia wā ke hō‘oia‘i‘o i ko lākou mau ‘āpana ‘āina inā he mamo kekahi na kekahi konohiki o ia wā. Māhelehele like ‘ia ke koena o ka ‘āina ma waena o ke aupuni a me nā maka‘āinana ‘ōiwi a pau loa.

Ma ke kānāwai pili i nā lāhui ‘ē o ka 1850, ‘ae ‘ia ka po‘e lāhui ‘ē i ka palapala ‘alolio kekahi. Ma ke Kānāwai Kuleana o ka 1850, ‘ae ‘ia nā maka‘āinana ‘ōiwi e māhele aku i ‘āpana ‘āina no lākou he hapahā ‘eka ka nui mai nā ‘āpana mai o nā konohiki a i ‘ole ke aupuni.

Ho‘omaopopo ‘ia a hiki i kēia wā, i ka MH 1893, ua ‘ona ‘ia ma kahi o 1.2 miliona ‘eka ‘āina e ka po‘e ‘ōiwi he konohiki a maka‘āinana paha, a ka‘a ma kahi o 1.3 miliona ‘eka i ke aupuni. He 4.2 miliona ‘eka ka huina ‘eka o ka pae‘āina nei, no laila, aia ka hapa nui o ka ‘āina ma lalo o ka po‘e kānaka ‘ōiwi Hawai‘i.

Ua hō‘oia ‘ia e ka ‘Aha ‘Uao Pa‘a o Hague i ka 2001 he ‘āina kū‘oko‘a ke Aupuni Mō‘ī o Hawai‘i a ‘a‘ohe wahi hō‘ike o ‘Amelika i ka hui ‘ana o ia mau ‘āina ‘elua a lilo i ho‘okahi a hiki i kēia manawa, no ka mea, ‘a‘ohe nō ku‘ikahi ho‘ohui ‘āina.

I ka wā o ka noho koa ‘ana o ka ‘Amelika ma ka pae‘āina nei, na lākou e ho‘okō i nā kānāwai o ke Aupuni Mō‘ī e pono ai ke kānāwai o ka noho koa ‘ana a penei e piha hou ai nā kūlana luna aupuni o ke Aupuni Mō‘ī. ‘A‘ohe loli o ke kūlana o nā kuleana ‘āina i nā kānaka ‘ōiwi o ke Aupuni Mō‘ī mai ka MH 1893 mai. No laila, he home nō ko kēlā me kēia kanaka ‘ōiwi e ho‘i ai a noho.

 


E ho'ouna 'ia mai nā leka iā māua, 'o ia ho'i 'o Laiana Wong a me Kekeha Solis ma ka pahu leka uila ma lalo nei:

>> .(JavaScript must be enabled to view this email address)
>> .(JavaScript must be enabled to view this email address)

 


This column is coordinated by the Hawaiian Language Department at the University of Hawai'i at Mānoa, supported by the Initiative for Achieving Native Hawaiian Academic Excellence.