---

Ka ‘ōlelo haole wale nō?!

Kekeha Solis

Synopsis: Instead of English only, or English as a second official language, as some foreign governments have considered, it should be any or all languages but English.

Aloha nō 'o Barack Obama. I ka pule nei i hala, ua hāpai 'o ia i kahi mana'o kūpono, a 'o kona ho'ohalahala 'ia a'ela nō ia e kahi po'e kānaka no'ono'o hāiki. 'O ka 'ōlelo a ua moho pelekikena nei, 'o ia ho'i, e a'o ka po'e keiki o 'Amelika i 'ōlelo 'ē a i mau 'ōlelo 'ē paha, 'a'ole 'o ka 'ōlelo haole wale nō. A he keu ia a ka mana'o maika'i. Eia na'e, i ka laha 'ana o ia 'ōlelo āna a puni 'o 'Amelika, nui loa a'ela nā kānaka e kūkahalakē ana me ka 'ï 'ana, "'O ka 'ōlelo haole wale nō ka mea e pono ai ko 'Amelika." Na ka po'e Lepupalika a me ka po'e make'e kūlana i 'ōlelo pēlā. No Kaipāpa'u paha lākou, a he mau mamo paha na Wa'awa'aikina'aupō. No ke aha lā lākou e mana'o ana, ua lawa ho'okahi wale nō 'ōlelo, me he mea lā, 'o ka 'ōlelo haole ka 'oi. Kainō a ua kama'ilio 'ē 'ia, a holo ka mana'o, he mea maika'i ka ho'omaopopo 'ana a me ke kama'ilio 'ana, i mau 'ōlelo, a maika'i ke a'o 'ia, 'oi 'ōpiopio.

'O kekahi mea minamina na'e, ma kekahi mau 'āina 'ē, he mana'o ko ke aupuni e lilo ka 'ōlelo haole i 'ōlelo kūhelu no ia aupuni. Ke 'ole e kuhihewa kou mea kākau, 'o ia nō 'o Iāpana a me Kōlea. Ua puni wale ia mau aupuni iā 'Amelika a me ka mana'o, he mea nui ka 'ōlelo haole. I ka lohe 'ana i ia mea minamina, kaumaha ihola ko'u na'au, no ka mea, ua 'ike 'ia ka mana o ka 'ōlelo haole, me he ma'i 'a'ai lā ia e ho'omāilo ana i ka 'ōlelo 'ōiwi o nā lāhui like 'ole, a nalowale, a 'ane'ane paha e nalowale. Pēlā ma Hawai'i nei, a ma 'Amelika kekahi, nā 'ōlelo like 'ole a nā Kānaka Maoli o ia 'āina.

Kā! E ho'opoina nā aupuni o nā 'āina 'ē i ka mana'o, he mea nui ka 'ōlelo haole, i mea e lilo ai ka 'ōlelo haole i mea 'ole a puni ka honua. Akā, 'a'ole paha no nā aupuni wale nō ka hewa. 'O nā kānaka nō ho'i o ia mau aupuni kai puni i ia 'ōlelo namu. A no laila, he pono nō ho'i i nā kānaka ke ho'opoina a e kāpae i ka 'ōlelo haole, a 'o kā lākou 'ōlelo pono'ï, ka 'ōlelo ho'i o ko lākou lāhui, ka 'ōlelo makuahine ho'i, kā lākou e ho'opuka ai. Mai a'o iki i ka 'ōlelo haole, e a'o na'e i nā 'ōlelo o nā 'āina 'ē, ka 'ōlelo Pākē, ka 'ōlelo Pilipino, ka 'ōlelo Paniolo, ka 'ōlelo Kelemania, ka 'ōlelo Hawai'i paha. Inā e hana nā kānaka a pau o ka honua pēlā, e kū auane'i 'o 'Amelika i ka pilikia, a e 'ike auane'i i ka waiwai o ke a'o 'ana i ka 'ōlelo 'ē.

'O kekahi kanaka i mahalo 'ia e kēia mea kākau, 'o ia 'o Ngugi wa Thiongo. He kanaka i hō'ike i kona kū'ē i ka 'ōlelo haole. Ua pa'a kona mana'o, e kākau no'ono'o hana ma ka 'ōlelo Gikuyu, kāna 'ōlelo makuahine ho'i. 'O kahi pilikia, ma Hawai'i nei, 'o ka 'ōlelo haole ka 'ōlelo kūhelu ['eā, 'o ka 'ōlelo Hawai'i kekahi 'ōlelo kūhelu, 'a'ole na'e i like kona kūlana me ka 'ōlelo haole]. Akā maika'i paha ke kāpae 'ia ka 'ōlelo haole, e 'ōlelo i ka 'ōlelo Hawai'i, ka 'ōlelo pa'i 'ai paha, a e a'o paha i kekahi 'ōlelo 'āina 'ē.

E ho'ouna 'ia mai nā leka iā māua, 'o ia ho'i 'o Laiana Wong a me Kekeha Solis ma ka pahu leka uila ma lalo nei:

Ka ‘ölelo haole wale nö?!

Synopsis: Instead of English only, or English as a second official language, as some foreign governments have considered, it should be any or all languages but English.

Aloha nö 'o Barack Obama. I ka pule nei i hala, ua häpai 'o ia i kahi mana'o küpono, a 'o kona ho'ohalahala 'ia a'ela nö ia e kahi po'e känaka no'ono'o häiki. 'O ka 'ölelo a ua moho pelekikena nei, 'o ia ho'i, e a'o ka po'e keiki o 'Amelika i 'ölelo 'ë a i mau 'ölelo 'ë paha, 'a'ole 'o ka 'ölelo haole wale nö. A he keu ia a ka mana'o maika'i. Eia na'e, i ka laha 'ana o ia 'ölelo äna a puni 'o 'Amelika, nui loa a'ela nä känaka e kükahalakë ana me ka 'ï 'ana, "'O ka 'ölelo haole wale nö ka mea e pono ai ko 'Amelika." Na ka po'e Lepupalika a me ka po'e make'e külana i 'ölelo pëlä. No Kaipäpa'u paha läkou, a he mau mamo paha na Wa'awa'aikina'aupö. No ke aha lä läkou e mana'o ana, ua lawa ho'okahi wale nö 'ölelo, me he mea lä, 'o ka 'ölelo haole ka 'oi. Kainö a ua kama'ilio 'ë 'ia, a holo ka mana'o, he mea maika'i ka ho'omaopopo 'ana a me ke kama'ilio 'ana, i mau 'ölelo, a maika'i ke a'o 'ia, 'oi 'öpiopio.

'O kekahi mea minamina na'e, ma kekahi mau 'äina 'ë, he mana'o ko ke aupuni e lilo ka 'ölelo haole i 'ölelo kühelu no ia aupuni. Ke 'ole e kuhihewa kou mea käkau, 'o ia nö 'o Iäpana a me Kölea. Ua puni wale ia mau aupuni iä 'Amelika a me ka mana'o, he mea nui ka 'ölelo haole. I ka lohe 'ana i ia mea minamina, kaumaha ihola ko'u na'au, no ka mea, ua 'ike 'ia ka mana o ka 'ölelo haole, me he ma'i 'a'ai lä ia e ho'omäilo ana i ka 'ölelo 'öiwi o nä lähui like 'ole, a nalowale, a 'ane'ane paha e nalowale. Pëlä ma Hawai'i nei, a ma 'Amelika kekahi, nä 'ölelo like 'ole a nä Känaka Maoli o ia 'äina.

Kä! E ho'opoina nä aupuni o nä 'äina 'ë i ka mana'o, he mea nui ka 'ölelo haole, i mea e lilo ai ka 'ölelo haole i mea 'ole a puni ka honua. Akä, 'a'ole paha no nä aupuni wale nö ka hewa. 'O nä känaka nö ho'i o ia mau aupuni kai puni i ia 'ölelo namu. A no laila, he pono nö ho'i i nä känaka ke ho'opoina a e käpae i ka 'ölelo haole, a 'o kä läkou 'ölelo pono'ï, ka 'ölelo ho'i o ko läkou lähui, ka 'ölelo makuahine ho'i, kä läkou e ho'opuka ai. Mai a'o iki i ka 'ölelo haole, e a'o na'e i nä 'ölelo o nä 'äina 'ë, ka 'ölelo Päkë, ka 'ölelo Pilipino, ka 'ölelo Paniolo, ka 'ölelo Kelemania, ka 'ölelo Hawai'i paha. Inä e hana nä känaka a pau o ka honua pëlä, e kü auane'i 'o 'Amelika i ka pilikia, a e 'ike auane'i i ka waiwai o ke a'o 'ana i ka 'ölelo 'ë.

'O kekahi kanaka i mahalo 'ia e këia mea käkau, 'o ia 'o Ngugi wa Thiongo. He kanaka i hö'ike i kona kü'ë i ka 'ölelo haole. Ua pa'a kona mana'o, e käkau no'ono'o hana ma ka 'ölelo Gikuyu, käna 'ölelo makuahine ho'i. 'O kahi pilikia, ma Hawai'i nei, 'o ka 'ölelo haole ka 'ölelo kühelu ['eä, 'o ka 'ölelo Hawai'i kekahi 'ölelo kühelu, 'a'ole na'e i like kona külana me ka 'ölelo haole]. Akä maika'i paha ke käpae 'ia ka 'ölelo haole, e 'ölelo i ka 'ölelo Hawai'i, ka 'ölelo pa'i 'ai paha, a e a'o paha i kekahi 'ölelo 'äina 'ë.

E ho'ouna 'ia mai nä leka iä mäua, 'o ia ho'i 'o Laiana Wong a me Kekeha Solis ma ka pahu leka uila ma lalo nei: