E ola ka 'ōlelo Hawai'i
Kekeha Solis
Kealiimahiai Burgess's letter was great, but the Department of Education needs to go even further than just offering Hawaiian language class in high school.
He mahalo iā 'oe e Kealiimahiai Burgess no kāu leka i ka luna ho'oponopono e 'ō;lelo ana, "He pono ke a'o 'ia ka 'ō;lelo Hawai'i ma nā kula ki'eki'e a pau." Kainō;, aia nō; ka 'ō;lelo Hawai'i ke a'o 'ia nei ma ka nui o nā kula ki'eki'e ma Hawai'i nei. I ka wā e hele ana ko 'oukou mea kākau i ke kula ki'eki'e 'o Makinalē;, i ka makahiki 1986, he mau 'ō;lelo ke a'o 'ia ana 'o ka 'ō;lelo Kepanï, ka 'ō;lelo Pākē;, ka 'ō;lelo Palani, a me ka 'ō;lelo Paniolo. Akā 'a'ole 'o ka 'ō;lelo Hawai'i, a pē;lā pü nō; me ka nui o nā kula ki'eki'e i ia mau lā. He mau kula helu wale nō; kai pō;maika'i i ia wā. Akā ma hope mai, ma ka makahiki 2000, aia nō; ka papa 'ō;lelo Hawai'i ma ke kula ki'eki'e 'o Makinalē;, a no laila, kuhi ihola kē;ia, pē;lā ka hana ma nā kula ki'eki'e a pau. Auē;, he kuhihewa paha ia. Ua launa pü me ke ali'i nui o O'ahu nei, 'o Kakuhihewa.
He mau mana'o maika'i ko Burgess ma kāna leka, a 'o ka mea e kama'ilio 'ia ana ma kē;ia kolamu nei, 'o ia ho'i, "He pono ke a'o 'ia ka 'ō;lelo Hawai'i ma nā kula ki'eki'e a pau." He keu ia a ka mana'o maika'i, ke ho'okō; 'ia. Akā, 'a'ole paha e lawa ia hana, 'o ia wale nō;. Pololei nō; ka 'ō;lelo a Burgess, ua māhuahua nō; ka po'e 'ō;lelo Hawai'i. Ua ho'okumu 'ia nā kula kaiapuni 'ō;lelo Hawai'i i wahi e a'o 'ia ai nā keiki ma o ka 'ō;lelo Hawai'i, a ua nui a'ela nā papa 'ō;lelo Hawai'i ma nā kula nui o Hawai'i nei. Akā, ua hiki mai ka manawa e holomua hou ai ka hana, a ke mana'o nei ko 'oukou mea kākau, na ke aupuni a me ka 'Oihana Ho'ona'auao paha ka hana e pono ai ka 'ō;lelo Hawai'i a me nā kānaka Hawai'i. 'O kekahi, he pono ke ho'olako pono 'ia nā kula kaiapuni. E ho'oka'awale 'ia kahi ha'awina kālā nui i kē;lā me kē;ia makahiki no ka pono o ia mau kula ma kē;ia pae 'āina nei. A hiki i kē;ia manawa, 'a'ole i lawa. (A he mahalo nui ho'i kē;ia i nā kumu kula kaiapuni a puni 'o Hawai'i nei no kā lākou hana a me ka ho'omanawa nui 'ana ma ia 'oihana. Ma muli o ka lawa 'ole o nā ha'awina a me ke kāko'o, ua 'oi aku ka pa'akikï o ka hana a ia mau kumu ma mua o nā kumu kula aupuni.)
E hana nō; ho'i nā luna kau kānāwai i kānāwai hou no nā kula aupuni, nā kula 'ō;lelo haole ho'i. 'Eā, ma nā kula kaiapuni 'ō;lelo Hawai'i, a'o 'ia ka 'ō;lelo haole ma ka papa 5, ke 'ole e kuhihewa ko 'oukou mea kākau. A no laila, pehea ma nā kula aupuni 'ō;lelo haole? 'A'ole ka 'ō;lelo Hawai'i he koina ma ke kula. Eia na'e 'o ka 'ō;lelo Hawai'i kekahi o nā 'ō;lelo kühelu o ka moku'āina 'o Hawai'i. A no laila, e kau paha kahi kānāwai e 'ō;lelo ana, he pono ke a'o 'ia ka 'ō;lelo Hawai'i i nā haumāna a pau o nā kula ha'aha'a o Hawai'i nei ke hiki aku i ka papa 5. He hana küpono ia, 'oiai, 'o ia mau 'ō;lelo 'elua, ka 'ō;lelo Hawai'i a me ka 'ō;lelo haole, nā 'ō;lelo kühelu o Hawai'i nei, a 'o Hawai'i nō; kē;ia. A 'o ia mau mea 'elua kekahi mau mea e māhuahua ai nā kānaka 'ō;lelo Hawai'i ma nei pae 'āina.
This column is coordinated by the Hawaiian Language Department at the University of Hawai'i at Mānoa.
E ho'ouna 'ia mai nä leka iä mäua, 'o ia ho'i 'o Laiana Wong a me Kekeha Solis ma ka pahu leka uila ma lalo nei:
a i 'ole ia, ma ke kelepona:
» 956-2627 (Laiana)
» 956-2624 (Kekeha)
BACK TO TOP
E ola ka 'ölelo Hawai'i
Kekeha Solis
Kealiimahiai Burgess's letter was great, but the Department of Education needs to go even further than just offering Hawaiian language class in high school.
He mahalo iä 'oe e Kealiimahiai Burgess no käu leka i ka luna ho'oponopono e 'ölelo ana, "He pono ke a'o 'ia ka 'ölelo Hawai'i ma nä kula ki'eki'e a pau." Kainö, aia nö ka 'ölelo Hawai'i ke a'o 'ia nei ma ka nui o nä kula ki'eki'e ma Hawai'i nei. I ka wä e hele ana ko 'oukou mea käkau i ke kula ki'eki'e 'o Makinalë, i ka makahiki 1986, he mau 'ölelo ke a'o 'ia ana 'o ka 'ölelo Kepanï, ka 'ölelo Päkë, ka 'ölelo Palani, a me ka 'ölelo Paniolo. Akä 'a'ole 'o ka 'ölelo Hawai'i, a pëlä pü nö me ka nui o nä kula ki'eki'e i ia mau lä. He mau kula helu wale nö kai pömaika'i i ia wä. Akä ma hope mai, ma ka makahiki 2000, aia nö ka papa 'ölelo Hawai'i ma ke kula ki'eki'e 'o Makinalë, a no laila, kuhi ihola këia, pëlä ka hana ma nä kula ki'eki'e a pau. Auë, he kuhihewa paha ia. Ua launa pü me ke ali'i nui o O'ahu nei, 'o Kakuhihewa.
He mau mana'o maika'i ko Burgess ma käna leka, a 'o ka mea e kama'ilio 'ia ana ma këia kolamu nei, 'o ia ho'i, "He pono ke a'o 'ia ka 'ölelo Hawai'i ma nä kula ki'eki'e a pau." He keu ia a ka mana'o maika'i, ke ho'okö 'ia. Akä, 'a'ole paha e lawa ia hana, 'o ia wale nö. Pololei nö ka 'ölelo a Burgess, ua mähuahua nö ka po'e 'ölelo Hawai'i. Ua ho'okumu 'ia nä kula kaiapuni 'ölelo Hawai'i i wahi e a'o 'ia ai nä keiki ma o ka 'ölelo Hawai'i, a ua nui a'ela nä papa 'ölelo Hawai'i ma nä kula nui o Hawai'i nei. Akä, ua hiki mai ka manawa e holomua hou ai ka hana, a ke mana'o nei ko 'oukou mea käkau, na ke aupuni a me ka 'Oihana Ho'ona'auao paha ka hana e pono ai ka 'ölelo Hawai'i a me nä känaka Hawai'i. 'O kekahi, he pono ke ho'olako pono 'ia nä kula kaiapuni. E ho'oka'awale 'ia kahi ha'awina kälä nui i këlä me këia makahiki no ka pono o ia mau kula ma këia pae 'äina nei. A hiki i këia manawa, 'a'ole i lawa. (A he mahalo nui ho'i këia i nä kumu kula kaiapuni a puni 'o Hawai'i nei no kä läkou hana a me ka ho'omanawa nui 'ana ma ia 'oihana. Ma muli o ka lawa 'ole o nä ha'awina a me ke käko'o, ua 'oi aku ka pa'akikï o ka hana a ia mau kumu ma mua o nä kumu kula aupuni.)
E hana nö ho'i nä luna kau känäwai i känäwai hou no nä kula aupuni, nä kula 'ölelo haole ho'i. 'Eä, ma nä kula kaiapuni 'ölelo Hawai'i, a'o 'ia ka 'ölelo haole ma ka papa 5, ke 'ole e kuhihewa ko 'oukou mea käkau. A no laila, pehea ma nä kula aupuni 'ölelo haole? 'A'ole ka 'ölelo Hawai'i he koina ma ke kula. Eia na'e 'o ka 'ölelo Hawai'i kekahi o nä 'ölelo kühelu o ka moku'äina 'o Hawai'i. A no laila, e kau paha kahi känäwai e 'ölelo ana, he pono ke a'o 'ia ka 'ölelo Hawai'i i nä haumäna a pau o nä kula ha'aha'a o Hawai'i nei ke hiki aku i ka papa 5. He hana küpono ia, 'oiai, 'o ia mau 'ölelo 'elua, ka 'ölelo Hawai'i a me ka 'ölelo haole, nä 'ölelo kühelu o Hawai'i nei, a 'o Hawai'i nö këia. A 'o ia mau mea 'elua kekahi mau mea e mähuahua ai nä känaka 'ölelo Hawai'i ma nei pae 'äina.
This column is coordinated by the Hawaiian Language Department at the University of Hawai'i at Mānoa.
E ho'ouna 'ia mai nā leka iā māua, 'o ia ho'i 'o Laiana Wong a me Kekeha Solis ma ka pahu leka uila ma lalo nei:
a i 'ole ia, ma ke kelepona:
» 956-2627 (Laiana)
» 956-2624 (Kekeha)
Note: Because most Web browsers are unable to display the kahako (horizontal line, or macron) used to add emphasis to a vowel in written Hawaiian, we have substituted the corresponding vowel with an umlaut (two dots, or dieresis). To view this text as it was meant to be read, you must have a Hawaiian-language font installed on your computer. You can obtain free versions of these fonts from the University of Hawaii-Hilo's Web site, http://www.olelo.hawaii.edu/eng/resources/fonts.html
Some newer Web browsers, (such as Netscape 7 and Internet Explorer 6 on certain operating systems) can display kahako without a Hawaiian-language font, using a specialized coding system called Unicode. To jump to a Unicode version of this column, click here.
|