He mau mo'olelo
Kekeha Solis
Synopsis: A story from Tonga and Samoa.
Eia mai kekahi mo'olelo no Tonga mai, a me kekahi no Sāmoa mai, i pa'i 'ia ma nā nūpepa kahiko.
E noho ana kekahi 'ohana nona nā keikikāne he 'umi. Ho'oholo like iho lākou e kālai kēlā a me kēia o lākou i wa'a nui nona iho, a hele aku i Tonga e hana kālepa ai a ho'iho'i mai i nā waiwai nui. Loa'a ke ko'i a kēlā a me kēia o lākou a ho'omaka like ke kālai 'ana i nā wa'a o lākou. 'A'ole na'e i 'emo, haki ihola ke ko'i a kekahi o lākou a hele akula i kekahi o kona mau hoahānau e noi ai e hā'awi 'ia mai i ko'i. Hō'ole maila ka hoahānau mua, no ka mea, e kālai wa'a ana nō ho'i kēlā. Pēlā kā ia nei hele noi pākahi 'ana i nā hoahānau a pau me ka hō'ole mai o lākou lā a pau. No kēia loa'a 'ole o ke ko'i iā ia nei, pau 'ole kona wa'a i ke kālai 'ia. No laila, ho'oholo ihola kēia e ho'ololi 'o ia i kāna hana a e hele e mahi'ai. No laila, ho'omaka kēia e 'eli i luawai e loa'a ai ka wai no kāna mau mea kanu e kanu aku ai a pau, ho'omaka akula e mahi i ka 'āina a kanu i nā mea 'ai e pono ai ka noho 'ana, no ka mea, 'ī ihola ia, inā 'a'ole au e mahi'ai a ho'i mai ku'u mau hoahānau mai kā lākou hele 'ana e kālepa, e lako ana lākou lā a e 'ilihune a nele ana au a pilikia ko'u noho 'ana aku. No laila, 'oiai nā mākua e ola ana e pono ia'u e ho'omākaukau no kēia mua aku i 'ole au e pōloli.
Pau nā wa'a a nā kaikua'ana, e mālama ana i kā ia nei māla i mahi ai a hiki wale i ka hua 'ana o nā mea i kanu 'ia a 'ai kēia. I ia wā, ho'i maila nā kaikua'ana me nā waiwai nui mai Tonga mai. Iā lākou na'e ma Tonga, ho'omaka ihola ko lākou 'āina e wī, a i ko lākou ho'i 'ana mai, 'a'ole wahi mea hiki iā lākou ke kū'ai me kā lākou waiwai i ho'iho'i mai ai, no laila, pōloli ihola lākou, a nui loa ka pilikia.
' akula kekahi i kekahi, 'a'ole kākou e pilikia no ka mea, ua nui ka 'ai i ka hoahānau o kākou. Hele akula lākou nei e noi i ka hoahānau mahi'ai, hō'ole maila kēlā, me ka 'ōlelo mai, "Kainō ho'i i hō'ole mai 'oukou ia'u i ko'u noi 'ana aku iā 'oukou i kā 'oukou ko'i. Ho'okahi wale nō mea e loa'a ai 'o ka'u iā 'oukou, 'o ia ko 'oukou kū'ai mai me kā 'oukou waiwai o ka ho'i 'ana mai nei." Kū'ai maila nā hoahānau 'eiwa i kā lākou waiwai iā ia nei i kēlā a me kēia lā a hiki i ka pau loa 'ana o kā lākou waiwai iā ia nei. 'Ilihune ihola lākou lā a waiwai a'ela kēia. 'O ka po'e i hele e 'imi waiwai kai 'ilihune, a 'o ia nei ho'i ka mea i hele 'ole e 'imi waiwai ma ke kālepa kai waiwai.
He wī nui ke pāhola ana ma luna o ka 'āina 'o Sāmoa, aia 'o Sina e noho ana ma lalo o ka mālamalama e kuku ana i kona kapa, a ma kona 'ao'ao kāna wahi keiki e moe ana i loko o ka pōloli, ka mea nāna e hō'ano 'ē a'e i kona mau helehelena. I ke kau 'ana iho o ka mahina ma luna o nā lā'au hua 'ai, ua komo maila i loko o Sina nā ho'omana'o 'ana e noi aku i ka mahina no ka hā'awi 'ana mai i mau mea'ai hua me kēia mau 'ōlelo.
E ka mahina, no ke aha lā 'oe i iho 'ole mai ai i lalo nei no ke nahu 'ana aku iā 'oe?
Ma muli o kēia mau 'ōlelo, ua huhū ka mahina no ka 'ōlelo 'ia 'ana aku e 'ai iā ia, a 'o ka pane i loa'a mai. Ua lawe 'ia aku 'o Sina, ke keiki, ka papa a me ka hohoa a noho ana i loko o ka mahina a hō'ea i kēia wā.
I ka wā a ka mahina e piha ai, e hiki nō i nā po'e Sāmoa ke 'ike i nā helehelena o Sina, ke keiki, ka papa kuku kapa a me ka hohoa.
This column is coordinated by the Hawaiian Language Department at the University of Hawai'i at Mānoa.
E ho'ouna 'ia mai nä leka iä mäua, 'o ia ho'i 'o Laiana Wong a me Kekeha Solis ma ka pahu leka uila ma lalo nei:
a i 'ole ia, ma ke kelepona:
» 956-2627 (Laiana)
» 956-2624 (Kekeha)
BACK TO TOP
He mau mo'olelo
Kekeha Solis
Synopsis: A story from Tonga and Samoa.
Eia mai kekahi mo'olelo no Tonga mai, a me kekahi no Sämoa mai, i pa'i 'ia ma nä nüpepa kahiko.
E noho ana kekahi 'ohana nona nä keikikäne he 'umi. Ho'oholo like iho läkou e kälai këlä a me këia o läkou i wa'a nui nona iho, a hele aku i Tonga e hana kälepa ai a ho'iho'i mai i nä waiwai nui. Loa'a ke ko'i a këlä a me këia o läkou a ho'omaka like ke kälai 'ana i nä wa'a o läkou. 'A'ole na'e i 'emo, haki ihola ke ko'i a kekahi o läkou a hele akula i kekahi o kona mau hoahänau e noi ai e hä'awi 'ia mai i ko'i. Hö'ole maila ka hoahänau mua, no ka mea, e kälai wa'a ana nö ho'i këlä. Pëlä kä ia nei hele noi päkahi 'ana i nä hoahänau a pau me ka hö'ole mai o läkou lä a pau. No këia loa'a 'ole o ke ko'i iä ia nei, pau 'ole kona wa'a i ke kälai 'ia. No laila, ho'oholo ihola këia e ho'ololi 'o ia i käna hana a e hele e mahi'ai. No laila, ho'omaka këia e 'eli i luawai e loa'a ai ka wai no käna mau mea kanu e kanu aku ai a pau, ho'omaka akula e mahi i ka 'äina a kanu i nä mea 'ai e pono ai ka noho 'ana, no ka mea, 'ï ihola ia, inä 'a'ole au e mahi'ai a ho'i mai ku'u mau hoahänau mai kä läkou hele 'ana e kälepa, e lako ana läkou lä a e 'ilihune a nele ana au a pilikia ko'u noho 'ana aku. No laila, 'oiai nä mäkua e ola ana e pono ia'u e ho'omäkaukau no këia mua aku i 'ole au e pöloli.
Pau nä wa'a a nä kaikua'ana, e mälama ana i kä ia nei mäla i mahi ai a hiki wale i ka hua 'ana o nä mea i kanu 'ia a 'ai këia. I ia wä, ho'i maila nä kaikua'ana me nä waiwai nui mai Tonga mai. Iä läkou na'e ma Tonga, ho'omaka ihola ko läkou 'äina e wï, a i ko läkou ho'i 'ana mai, 'a'ole wahi mea hiki iä läkou ke kü'ai me kä läkou waiwai i ho'iho'i mai ai, no laila, pöloli ihola läkou, a nui loa ka pilikia.
' akula kekahi i kekahi, 'a'ole käkou e pilikia no ka mea, ua nui ka 'ai i ka hoahänau o käkou. Hele akula läkou nei e noi i ka hoahänau mahi'ai, hö'ole maila këlä, me ka 'ölelo mai, "Kainö ho'i i hö'ole mai 'oukou ia'u i ko'u noi 'ana aku iä 'oukou i kä 'oukou ko'i. Ho'okahi wale nö mea e loa'a ai 'o ka'u iä 'oukou, 'o ia ko 'oukou kü'ai mai me kä 'oukou waiwai o ka ho'i 'ana mai nei." Kü'ai maila nä hoahänau 'eiwa i kä läkou waiwai iä ia nei i këlä a me këia lä a hiki i ka pau loa 'ana o kä läkou waiwai iä ia nei. 'Ilihune ihola läkou lä a waiwai a'ela këia. 'O ka po'e i hele e 'imi waiwai kai 'ilihune, a 'o ia nei ho'i ka mea i hele 'ole e 'imi waiwai ma ke kälepa kai waiwai.
He wï nui ke pähola ana ma luna o ka 'äina 'o Sämoa, aia 'o Sina e noho ana ma lalo o ka mälamalama e kuku ana i kona kapa, a ma kona 'ao'ao käna wahi keiki e moe ana i loko o ka pöloli, ka mea näna e hö'ano 'ë a'e i kona mau helehelena. I ke kau 'ana iho o ka mahina ma luna o nä lä'au hua 'ai, ua komo maila i loko o Sina nä ho'omana'o 'ana e noi aku i ka mahina no ka hä'awi 'ana mai i mau mea'ai hua me këia mau 'ölelo.
E ka mahina, no ke aha lä 'oe i iho 'ole mai ai i lalo nei no ke nahu 'ana aku iä 'oe?
Ma muli o këia mau 'ölelo, ua huhü ka mahina no ka 'ölelo 'ia 'ana aku e 'ai iä ia, a 'o ka pane i loa'a mai. Ua lawe 'ia aku 'o Sina, ke keiki, ka papa a me ka hohoa a noho ana i loko o ka mahina a hö'ea i këia wä.
I ka wä a ka mahina e piha ai, e hiki nö i nä po'e Sämoa ke 'ike i nä helehelena o Sina, ke keiki, ka papa kuku kapa a me ka hohoa.
This column is coordinated by the Hawaiian Language Department at the University of Hawai'i at Mānoa.
E ho'ouna 'ia mai nā leka iā māua, 'o ia ho'i 'o Laiana Wong a me Kekeha Solis ma ka pahu leka uila ma lalo nei:
a i 'ole ia, ma ke kelepona:
» 956-2627 (Laiana)
» 956-2624 (Kekeha)
Note: Because most Web browsers are unable to display the kahako (horizontal line, or macron) used to add emphasis to a vowel in written Hawaiian, we have substituted the corresponding vowel with an umlaut (two dots, or dieresis). To view this text as it was meant to be read, you must have a Hawaiian-language font installed on your computer. You can obtain free versions of these fonts from the University of Hawaii-Hilo's Web site, http://www.olelo.hawaii.edu/eng/resources/fonts.html
Some newer Web browsers, (such as Netscape 7 and Internet Explorer 6 on certain operating systems) can display kahako without a Hawaiian-language font, using a specialized coding system called Unicode. To jump to a Unicode version of this column, click here.
|