He moolelo no ke kanaka mua loa
Kupopou
Synopsis: A story from our kupuna.
Eia mai kahi moolelo mai loko mai o ka Nupepa Kuokoa o ka makahiki 1896. Lawe ia mai mai loko mai o kahi kolamu i kapa ia ka "Huakai Pokole I Koolau." He moolelo keia no kahi i hana ia ai ke kanaka mua loa o Hawaii nei. E hoonanea i ka heluhelu. Penei ka mahele i lawe ia:
Hoea makou i lalo, a kamoe loa ka makou huakai no kahi o ka makou hana i nee ai mai Honolulu aku nei, oia hoi ke kula o Alele ma Kailua. I ko makou hoea ana ilaila, ua huli aku la ko'u alo nana aku la i ka pali o Mololani e ku mai ana, a hoomanao ae la au i ka moolelo a ke kakauolelo kaulana o Hawaii nei, oia o S. M. Kamakau, i hoike mai ai no kahi i hanaia ai o ke kanaka maka mua loa o Hawaii nei. A penei:
O Mokapu kahi anemoku, o Mololani kahi anekuahiwi. Mai Kualoa a Kaneohe, oia ke kii o na aina o ka honua nei i hoolalaia, a i hoohalikeia e ke kolu Akua. Aia ma ke alo hikina o Mololani, e huli ana i ka hikina a ka la, e pili ana i ka ae kai, he lepo ulaula ka lepo i huipuia me ka lepo hauliuli (haeleele). Malaila i hanaia ai ke kanaka mua. Ua kapaia kela wahi o Kahakahakea i ka wa kahiko, a o Pahonua i keia manawa. Malaila o Kane i kahakaha ai i ke ana o ke kanaka i ka lepo, ma ke ano o ua poe Akua nei i kahakaha ai i ke kii o ke kanaka i ka lepo.
Ma ka wa i pau ai ka kahakaha ana i ke kii lepo, olelo mai o Kanaloa, Aole e loaa ka oukou kanaka, aole o oukou mana; owau ka mea mana. Alaila, hana iho la ua Kanaloa nei i ke kii kanaka a like pu me ka Kane ma iaia, "Hooliloia kau lepo i kanaka." Eia nae, aole i loaa ke kanaka; aia no ke kii kanaka a Kanaloa ke waiho la ma Pahonua, ua lilo i pohaku.
Nolaila, olelo aku la o Kane i kona mau hoa Akua, ia Ku ame Lono: "E hoolohe olua i ka'u mau olelo e pane aku ai, oia ka olua e malama a e hoolohe."
Alaila, olelo aku la o Kane: "Hiki au e ola."
Pane o Ku ame Lono: "Oia."
Ia wa i lilo ai ka lepo i kanaka ola. I ka wa i loaa ai ke kanaka mua, ua lawe ua poe akua nei a i ka hale a lakou i hana ai, o Halekou ka inoa, a malaila ke kanaka makamua i noho ai, aole i loaa ka wahine. Aka, ua ike nae ua kanaka nei i kona aka, e hele pu ana me kona kino, ke puka iwaho, a ke komo iloko o ka hale, a ke holoholo i kahakai o Nuupia me Oneawa, aka, ua haohao nae oia i ka pili mau o ke aka iaia.
"I ka wa i loaa ai ua kanaka nei i ka hiamoe, a i ka hikilele ana mai e noho ana kekahi wahine maikai ma kona aoao, a manao iho la oia, oia ke aka e pili mau ana ma kona aoao, ua hoolilo mai ke akua i kona aka i wahine nana, nolaila, kapa aku la oia i kona o Keakahulilani.
(O ia ihola kahi moolelo o keia pule.)
This column is coordinated by the Hawaiian Language Department at the University of Hawai'i at Mānoa.
E ho'ouna 'ia mai nä leka iä mäua, 'o ia ho'i 'o Laiana Wong a me Kekeha Solis ma ka pahu leka uila ma lalo nei:
a i 'ole ia, ma ke kelepona:
» 956-2627 (Laiana)
» 956-2624 (Kekeha)
BACK TO TOP
He moolelo no ke kanaka mua loa
Kupopou
Synopsis: A story from our kupuna.
Eia mai kahi moolelo mai loko mai o ka Nupepa Kuokoa o ka makahiki 1896. Lawe ia mai mai loko mai o kahi kolamu i kapa ia ka "Huakai Pokole I Koolau." He moolelo keia no kahi i hana ia ai ke kanaka mua loa o Hawaii nei. E hoonanea i ka heluhelu. Penei ka mahele i lawe ia:
Hoea makou i lalo, a kamoe loa ka makou huakai no kahi o ka makou hana i nee ai mai Honolulu aku nei, oia hoi ke kula o Alele ma Kailua. I ko makou hoea ana ilaila, ua huli aku la ko'u alo nana aku la i ka pali o Mololani e ku mai ana, a hoomanao ae la au i ka moolelo a ke kakauolelo kaulana o Hawaii nei, oia o S. M. Kamakau, i hoike mai ai no kahi i hanaia ai o ke kanaka maka mua loa o Hawaii nei. A penei:
O Mokapu kahi anemoku, o Mololani kahi anekuahiwi. Mai Kualoa a Kaneohe, oia ke kii o na aina o ka honua nei i hoolalaia, a i hoohalikeia e ke kolu Akua. Aia ma ke alo hikina o Mololani, e huli ana i ka hikina a ka la, e pili ana i ka ae kai, he lepo ulaula ka lepo i huipuia me ka lepo hauliuli (haeleele). Malaila i hanaia ai ke kanaka mua. Ua kapaia kela wahi o Kahakahakea i ka wa kahiko, a o Pahonua i keia manawa. Malaila o Kane i kahakaha ai i ke ana o ke kanaka i ka lepo, ma ke ano o ua poe Akua nei i kahakaha ai i ke kii o ke kanaka i ka lepo.
Ma ka wa i pau ai ka kahakaha ana i ke kii lepo, olelo mai o Kanaloa, Aole e loaa ka oukou kanaka, aole o oukou mana; owau ka mea mana. Alaila, hana iho la ua Kanaloa nei i ke kii kanaka a like pu me ka Kane ma iaia, "Hooliloia kau lepo i kanaka." Eia nae, aole i loaa ke kanaka; aia no ke kii kanaka a Kanaloa ke waiho la ma Pahonua, ua lilo i pohaku.
Nolaila, olelo aku la o Kane i kona mau hoa Akua, ia Ku ame Lono: "E hoolohe olua i ka'u mau olelo e pane aku ai, oia ka olua e malama a e hoolohe."
Alaila, olelo aku la o Kane: "Hiki au e ola."
Pane o Ku ame Lono: "Oia."
Ia wa i lilo ai ka lepo i kanaka ola. I ka wa i loaa ai ke kanaka mua, ua lawe ua poe akua nei a i ka hale a lakou i hana ai, o Halekou ka inoa, a malaila ke kanaka makamua i noho ai, aole i loaa ka wahine. Aka, ua ike nae ua kanaka nei i kona aka, e hele pu ana me kona kino, ke puka iwaho, a ke komo iloko o ka hale, a ke holoholo i kahakai o Nuupia me Oneawa, aka, ua haohao nae oia i ka pili mau o ke aka iaia.
"I ka wa i loaa ai ua kanaka nei i ka hiamoe, a i ka hikilele ana mai e noho ana kekahi wahine maikai ma kona aoao, a manao iho la oia, oia ke aka e pili mau ana ma kona aoao, ua hoolilo mai ke akua i kona aka i wahine nana, nolaila, kapa aku la oia i kona o Keakahulilani.
(O ia ihola kahi moolelo o keia pule.)
This column is coordinated by the Hawaiian Language Department at the University of Hawai'i at Mānoa.
E ho'ouna 'ia mai nā leka iā māua, 'o ia ho'i 'o Laiana Wong a me Kekeha Solis ma ka pahu leka uila ma lalo nei:
a i 'ole ia, ma ke kelepona:
» 956-2627 (Laiana)
» 956-2624 (Kekeha)
Note: Because most Web browsers are unable to display the kahako (horizontal line, or macron) used to add emphasis to a vowel in written Hawaiian, we have substituted the corresponding vowel with an umlaut (two dots, or dieresis). To view this text as it was meant to be read, you must have a Hawaiian-language font installed on your computer. You can obtain free versions of these fonts from the University of Hawaii-Hilo's Web site, http://www.olelo.hawaii.edu/eng/resources/fonts.html
Some newer Web browsers, (such as Netscape 7 and Internet Explorer 6 on certain operating systems) can display kahako without a Hawaiian-language font, using a specialized coding system called Unicode. To jump to a Unicode version of this column, click here.
|