E lohe 'ia nā leo
Kūpopou
Synopsis: There seems to be so many stories and voices of our kūpuna that have been silenced and/or hardly heard, or maybe never heard. We need to share those stories through Kauakūkalahale or through video, etc.
He nui nō paha nā mo'olelo o ke au i hala, kahi i 'ike 'ia ai ka ho'ohoka 'ia a me ka ho'opilikia 'ia ho'i o ko kākou po'e kūpuna. I ka nui paha o ka manawa, ua ho'onalonalo 'ia ia mau mo'olelo, i 'ole e laha aku i ka nui manu. I kekahi lā, e pa'i 'ia paha ka mo'olelo a Mary Kaleikoa i ha'i ai e pili ana i ka hana a Damona i kona kupunakāne. Akā i kēia Lāpule, e pa'i 'ia kahi mo'olelo mai ka nūpepa Ka Hoku o Hawaii i ka makahiki 1916. He mo'olelo kēia e 'ike 'ia ai ka ho'ohoka 'ia o ka Hawai'i a e holo ai ho'i ia 'ōlelo kahiko, 'o ia ho'i, "iā kākou ka puapua." 'O ke po'omana'o o nei mo'olelo, 'o ia, 'o "Ka Nīnau Kahu Waiwai O Kamehameha." 'Akahi nō a loa'a mai kēia mo'olelo ma nā lā i ka'ahope a'e nei, a he mea kēia e 'ike 'ia ai ka hana 'u'umi i ka holomua o ka Hawai'i. Penei ka mo'olelo.
I kēia mau lā, ke 'ike maopopo loa 'ia nei ka ho'ā'o 'ole 'ia e hāpai i kekahi Keiki Hawai'i o ka 'āina ma ke kūlana Kahu Waiwai no ke Kula Kamehameha, a 'o ke kula ho'i a ke Ali'i wahine Pauahi i waiho iho ai i ka waiwai o nā Kamehameha, i mea e ho'ona'auao ai i nā Kaikamāhine me nā Keikikāne o ka Lāhui o nā Kamehameha.
'A'ole loa mākou i 'ike i kekahi kumu kūpono ma ka 'ao'ao o nā Kahuwaiwai mua e 'āke'ake'a nei i ka ho'okohu 'ia o kekahi 'Ōiwi Hawai'i i ho'ona'auao 'ia ma kēlā Kula o Kamehameha, a i ho'ouna loa 'ia aku ho'i i nā 'āina 'ē, e ho'omāhuahua loa 'ia aku ai kona na'auao, 'o ia ho'i 'o Chas. E. King. 'A'ole loa he kumu kūpono ma ka 'ao'ao o kēia mau Kahuwaiwai mua e 'āke'ake'a nei i ka po'e i 'oi loa aku ke kuleana i ka waiwai o ke Ali'i Hawai'i a koe wale nō paha ka makemake 'ole maoli nō o kēia mau Kahuwaiwai mua, e noho pū aku i waena o lākou kekahi 'Ōiwi Hawai'i o ka 'āina, a i 'ole ia, ma muli nō paha o ka makemake 'ole e holo a'e kahi pōmaika'i i ka Hawai'i, 'oiai, he loa'a ki'eki'e paha ka uku komisina e uku 'ia nei i kēia mau Kahuwaiwai i kēlā a me kēia makahiki, a ua makemake 'ole maoli nō lākou e holo kēia pōmaika'i i kekahi 'Ōiwi Hawai'i kūpono o ka 'āina.
A 'o ia a'ela ka mo'olelo. Ua lohe 'ia a heluhelu 'ia paha ma mua? 'A'ole i maopopo iki i ko 'oukou mea kākau ma mua, ua 'āke'ake'a nā Kahuwaiwai o ke Kula Kamehameha i ke kau 'ana o kekahi 'Ōiwi Hawai'i ma ka papa Kahuwaiwai o ia kula. 'A'ole i maopopo ma mua, akā, 'a'ole nō i pū'iwa iki ka no'ono'o i ka ho'omaopopo 'ana mai. 'Eā, he nui lehulehu nā mo'olelo i ho'onalonalo 'ia. A inā he mo'olelo kāu, e ho'ouna mai paha iā Kauakūkalahale, a e pa'i 'ia nō. A 'a'ole ma Kauakūkalahale wale nō e ho'olaha 'ia ai ka mo'olelo, e hana paha i wikiō, a i puke paha a i mea 'ē a'e paha. 'O ka mea nui, 'o ia ka lohe nui 'ia 'ana o kahi mo'olelo i ho'o nalonalo 'ia.
This column is coordinated by the Hawaiian Language Department at the University of Hawai'i at Mānoa.
E ho'ouna 'ia mai nä leka iä mäua, 'o ia ho'i 'o Laiana Wong a me Kekeha Solis ma ka pahu leka uila ma lalo nei:
a i 'ole ia, ma ke kelepona:
» 956-2627 (Laiana)
» 956-2624 (Kekeha)
BACK TO TOP
E lohe 'ia nä leo
Küpopou
Synopsis: There seems to be so many stories and voices of our küpuna that have been silenced and/or hardly heard, or maybe never heard. We need to share those stories through Kauakükalahale or through video, etc.
He nui nö paha nä mo'olelo o ke au i hala, kahi i 'ike 'ia ai ka ho'ohoka 'ia a me ka ho'opilikia 'ia ho'i o ko käkou po'e küpuna. I ka nui paha o ka manawa, ua ho'onalonalo 'ia ia mau mo'olelo, i 'ole e laha aku i ka nui manu. I kekahi lä, e pa'i 'ia paha ka mo'olelo a Mary Kaleikoa i ha'i ai e pili ana i ka hana a Damona i kona kupunakäne. Akä i këia Läpule, e pa'i 'ia kahi mo'olelo mai ka nüpepa Ka Hoku o Hawaii i ka makahiki 1916. He mo'olelo këia e 'ike 'ia ai ka ho'ohoka 'ia o ka Hawai'i a e holo ai ho'i ia 'ölelo kahiko, 'o ia ho'i, "iä käkou ka puapua." 'O ke po'omana'o o nei mo'olelo, 'o ia, 'o "Ka Nïnau Kahu Waiwai O Kamehameha." 'Akahi nö a loa'a mai këia mo'olelo ma nä lä i ka'ahope a'e nei, a he mea këia e 'ike 'ia ai ka hana 'u'umi i ka holomua o ka Hawai'i. Penei ka mo'olelo.
I këia mau lä, ke 'ike maopopo loa 'ia nei ka ho'ä'o 'ole 'ia e häpai i kekahi Keiki Hawai'i o ka 'äina ma ke külana Kahu Waiwai no ke Kula Kamehameha, a 'o ke kula ho'i a ke Ali'i wahine Pauahi i waiho iho ai i ka waiwai o nä Kamehameha, i mea e ho'ona'auao ai i nä Kaikamähine me nä Keikikäne o ka Lähui o nä Kamehameha.
'A'ole loa mäkou i 'ike i kekahi kumu küpono ma ka 'ao'ao o nä Kahuwaiwai mua e 'äke'ake'a nei i ka ho'okohu 'ia o kekahi 'Öiwi Hawai'i i ho'ona'auao 'ia ma këlä Kula o Kamehameha, a i ho'ouna loa 'ia aku ho'i i nä 'äina 'ë, e ho'omähuahua loa 'ia aku ai kona na'auao, 'o ia ho'i 'o Chas. E. King. 'A'ole loa he kumu küpono ma ka 'ao'ao o këia mau Kahuwaiwai mua e 'äke'ake'a nei i ka po'e i 'oi loa aku ke kuleana i ka waiwai o ke Ali'i Hawai'i a koe wale nö paha ka makemake 'ole maoli nö o këia mau Kahuwaiwai mua, e noho pü aku i waena o läkou kekahi 'Öiwi Hawai'i o ka 'äina, a i 'ole ia, ma muli nö paha o ka makemake 'ole e holo a'e kahi pömaika'i i ka Hawai'i, 'oiai, he loa'a ki'eki'e paha ka uku komisina e uku 'ia nei i këia mau Kahuwaiwai i këlä a me këia makahiki, a ua makemake 'ole maoli nö läkou e holo këia pömaika'i i kekahi 'Öiwi Hawai'i küpono o ka 'äina.
A 'o ia a'ela ka mo'olelo. Ua lohe 'ia a heluhelu 'ia paha ma mua? 'A'ole i maopopo iki i ko 'oukou mea käkau ma mua, ua 'äke'ake'a nä Kahuwaiwai o ke Kula Kamehameha i ke kau 'ana o kekahi 'Öiwi Hawai'i ma ka papa Kahuwaiwai o ia kula. 'A'ole i maopopo ma mua, akä, 'a'ole nö i pü'iwa iki ka no'ono'o i ka ho'omaopopo 'ana mai. 'Eä, he nui lehulehu nä mo'olelo i ho'onalonalo 'ia. A inä he mo'olelo käu, e ho'ouna mai paha iä Kauakükalahale, a e pa'i 'ia nö. A 'a'ole ma Kauakükalahale wale nö e ho'olaha 'ia ai ka mo'olelo, e hana paha i wikiö, a i puke paha a i mea 'ë a'e paha. 'O ka mea nui, 'o ia ka lohe nui 'ia 'ana o kahi mo'olelo i ho'o nalonalo 'ia.
This column is coordinated by the Hawaiian Language Department at the University of Hawai'i at Mānoa.
E ho'ouna 'ia mai nā leka iā māua, 'o ia ho'i 'o Laiana Wong a me Kekeha Solis ma ka pahu leka uila ma lalo nei:
a i 'ole ia, ma ke kelepona:
» 956-2627 (Laiana)
» 956-2624 (Kekeha)
Note: Because most Web browsers are unable to display the kahako (horizontal line, or macron) used to add emphasis to a vowel in written Hawaiian, we have substituted the corresponding vowel with an umlaut (two dots, or dieresis). To view this text as it was meant to be read, you must have a Hawaiian-language font installed on your computer. You can obtain free versions of these fonts from the University of Hawaii-Hilo's Web site, http://www.olelo.hawaii.edu/eng/resources/fonts.html
Some newer Web browsers, (such as Netscape 7 and Internet Explorer 6 on certain operating systems) can display kahako without a Hawaiian-language font, using a specialized coding system called Unicode. To jump to a Unicode version of this column, click here.
|