Ehaeha Wale
Kekeha Solis
Synopsis: The domestic violence issues are discussed briefly and a column from an old Hawaiian language newspaper from 1891 that discusses domestic violence going on at the time and encourages men to not do such things.
'Auhea 'oukou e nā hoa makamaka mai ka lā puka mai i Ha'eha'e a i kona welo 'ana i ka mole 'olu o Lehua. He mau pule wale nō i ka'ahope a'e nei mai ka lā makahiki hou, a he mau hana māna'ona'o kai 'ike 'ia aku nei ma O'ahu nei.
'Ekolu hana māna'ona'o, a 'elua o ia mau hana, he pepehi ke kāne i ka wahine. 'O ka mua, aia ma Kalihi, ma ka lā 9 o Ianuali. Hou akula kekahi kāne i ka pahi i kāna wahine a make. A ma ka lā 16 o Ianuali, pepehi akula kekahi kāne i kāna ipo ma mua, a make ihola ia wahine ma ka haukapila.
A 'o ia ke kumu i holo ai ka mana'o o kou mea kākau e ho'okomo iho i kahi mo'olelo, nona ke po'omana'o e kau a'ela i luna, i pa'i 'ia ma loko o ka nūpepa Ka Leo O Ka Lahui i ka lā 2 o Iulai o ka makahiki 1891. A 'o ka mea 'āpiki, he 100 makahiki a 'oi, i hala ihola, a 'o ia pilikia ho'okahi nō ke waiho nei i mua o kākou. 'Eā, he aha ka mea e pepehi ai ke kāne i ka wahine i kēia mau lā? Ua ho'okumu 'ia he mau 'ahahui mokomoko, a ma loko o ia lina mokomoko e pau ai ka inaina a piula ai ho'i paha, hiki 'ole ke pepehi i ka 'elelū. A i kēia manawa, e heluhelu mai i ka mo'olelo i pa'i 'ia ma Ka Leo. Penei ka mo'olelo:
E na hoa'loha o ka i'o, ke koko, ka iwi ou e Hawaii ponoi e, welina oukou.
He mea ehaeha no makou ka ike ia ana o na kane e hoeha ana i ka lakou mau wahine, oiai, o ka wahine, he paepae ia nou, e ke kane, a o kou hoeha ana i ka wahine, ua lilo ia i mea no makou e ehaeha ai. Nolaila, ke ao aku nei ka Leo ia kakou Hawaii, e like me kona rula paa, he kiai oia no keia lahui ma na ano a pau, nolaila, eia ka leo o ke ola, a hoolohe ia mai.
Ua lawa kona eha ia oe ma ka leo aole me ka lima, oiai he iwi aoao wale no oia nou, aole hoi he iwi kuamoo.
Nolaila, he mea pono ia kakou na kane ke akahele, a e uumi i ka inaina, oiai o oe e ka Hawaii ka lahui oluolu loa malalo iho o ka la i lilo hoi i mea kamailio nui ia a puni ke ao.
Nolaila, he mea pono ia kakou e hoomanao i keia mele a ko kakou Lani Moi i hala aku:
E nihi e ka hele mai hoopa.
Mai pulale i ka ike a ka maka
Hookahi no makamaka o ke aloha
A hea mai o Kalani e kipa.
'O ia ihola ia mo'olelo nūpepa. A he mau lālani mele kūpono nō ia a ka mea kākau o ia au kahiko i koho ai i hopena. He mea pono iā kākou ke a'o i nā keiki a kākou i ka hana pono ma o ka 'ōlelo a ma o ka hana nō ho'i kekahi.
This column is coordinated by the Hawaiian Language Department at the University of Hawai'i at Mānoa.
E ho'ouna 'ia mai nä leka iä mäua, 'o ia ho'i 'o Laiana Wong a me Kekeha Solis ma ka pahu leka uila ma lalo nei:
a i 'ole ia, ma ke kelepona:
» 956-2627 (Laiana)
» 956-2624 (Kekeha)
BACK TO TOP
Ehaeha Wale
Kekeha Solis
Synopsis: The domestic violence issues are discussed briefly and a column from an old Hawaiian language newspaper from 1891 that discusses domestic violence going on at the time and encourages men to not do such things.
'Auhea 'oukou e nä hoa makamaka mai ka lä puka mai i Ha'eha'e a i kona welo 'ana i ka mole 'olu o Lehua. He mau pule wale nö i ka'ahope a'e nei mai ka lä makahiki hou, a he mau hana mäna'ona'o kai 'ike 'ia aku nei ma O'ahu nei.
'Ekolu hana mäna'ona'o, a 'elua o ia mau hana, he pepehi ke käne i ka wahine. 'O ka mua, aia ma Kalihi, ma ka lä 9 o Ianuali. Hou akula kekahi käne i ka pahi i käna wahine a make. A ma ka lä 16 o Ianuali, pepehi akula kekahi käne i käna ipo ma mua, a make ihola ia wahine ma ka haukapila.
A 'o ia ke kumu i holo ai ka mana'o o kou mea käkau e ho'okomo iho i kahi mo'olelo, nona ke po'omana'o e kau a'ela i luna, i pa'i 'ia ma loko o ka nüpepa Ka Leo O Ka Lahui i ka lä 2 o Iulai o ka makahiki 1891. A 'o ka mea 'äpiki, he 100 makahiki a 'oi, i hala ihola, a 'o ia pilikia ho'okahi nö ke waiho nei i mua o käkou. 'Eä, he aha ka mea e pepehi ai ke käne i ka wahine i këia mau lä? Ua ho'okumu 'ia he mau 'ahahui mokomoko, a ma loko o ia lina mokomoko e pau ai ka inaina a piula ai ho'i paha, hiki 'ole ke pepehi i ka 'elelü. A i këia manawa, e heluhelu mai i ka mo'olelo i pa'i 'ia ma Ka Leo. Penei ka mo'olelo:
E na hoa'loha o ka i'o, ke koko, ka iwi ou e Hawaii ponoi e, welina oukou.
He mea ehaeha no makou ka ike ia ana o na kane e hoeha ana i ka lakou mau wahine, oiai, o ka wahine, he paepae ia nou, e ke kane, a o kou hoeha ana i ka wahine, ua lilo ia i mea no makou e ehaeha ai. Nolaila, ke ao aku nei ka Leo ia kakou Hawaii, e like me kona rula paa, he kiai oia no keia lahui ma na ano a pau, nolaila, eia ka leo o ke ola, a hoolohe ia mai.
Ua lawa kona eha ia oe ma ka leo aole me ka lima, oiai he iwi aoao wale no oia nou, aole hoi he iwi kuamoo.
Nolaila, he mea pono ia kakou na kane ke akahele, a e uumi i ka inaina, oiai o oe e ka Hawaii ka lahui oluolu loa malalo iho o ka la i lilo hoi i mea kamailio nui ia a puni ke ao.
Nolaila, he mea pono ia kakou e hoomanao i keia mele a ko kakou Lani Moi i hala aku:
E nihi e ka hele mai hoopa.
Mai pulale i ka ike a ka maka
Hookahi no makamaka o ke aloha
A hea mai o Kalani e kipa.
'O ia ihola ia mo'olelo nüpepa. A he mau lälani mele küpono nö ia a ka mea käkau o ia au kahiko i koho ai i hopena. He mea pono iä käkou ke a'o i nä keiki a käkou i ka hana pono ma o ka 'ölelo a ma o ka hana nö ho'i kekahi.
This column is coordinated by the Hawaiian Language Department at the University of Hawai'i at Mānoa.
E ho'ouna 'ia mai nā leka iā māua, 'o ia ho'i 'o Laiana Wong a me Kekeha Solis ma ka pahu leka uila ma lalo nei:
a i 'ole ia, ma ke kelepona:
» 956-2627 (Laiana)
» 956-2624 (Kekeha)
Note: Because most Web browsers are unable to display the kahako (horizontal line, or macron) used to add emphasis to a vowel in written Hawaiian, we have substituted the corresponding vowel with an umlaut (two dots, or dieresis). To view this text as it was meant to be read, you must have a Hawaiian-language font installed on your computer. You can obtain free versions of these fonts from the University of Hawaii-Hilo's Web site, http://www.olelo.hawaii.edu/eng/resources/fonts.html
Some newer Web browsers, (such as Netscape 7 and Internet Explorer 6 on certain operating systems) can display kahako without a Hawaiian-language font, using a specialized coding system called Unicode. To jump to a Unicode version of this column, click here.
|