Excuse my back, eh!
Laiana Wong
Synopsis: A language is not the sum of its lexicon and grammar. It is possible to speak Hawaiian in English and vice versa.
He mau makahiki aku nei, e mālama 'ia ana kahi huaka'i hō'eu'eu no ka ho'omana'o 'ana i ka piha ho'okahi haneli makahiki o ka ho'okahuli 'ia o ke Aupuni Mō'ī o Hawai'i. He nui a lehulehu ka po'e o ke kaka'i like 'ana mai uka mai o Mauna'ala a hiki i ka Haleali'i 'o 'Iolani, kahi e mālama 'ia ana he hana keaka ma luna o nā kīpaepae alapi'i o ka hale. Aia i mua o ua kīpaepae lā he wahi nui ākea i hele a pa'apū i nā po'e māka'ika'i. Ua laki nō au, no ka mea, ua hiki 'ē akula ko'u mau mākua hūnōai a ua ho'opa'a ihola i wahi malu no ko mākou 'ohana e noho pū ai. Iā mākou e kali ana 'o ka ho'omaka 'ana o ka hana keaka, eia a'e kekahi mau luahine Hawai'i 'elua ke nihi maila ka hele kīke'eke'e ma waena o nā kānaka a me nā hāli'i e waiho ana ma 'ō a ma 'ane'i o ka mau'u. 'O ko lāua pahuhopu, he wahi kōā ka'awale i mua pono o mākou. Hāli'i koke ihola lāua i ke kapa me ka noho mai i lalo. I ia manawa, huli maila kekahi o lāua a pane maila, "Excuse my back, eh!"
'O ka mea hoihoi o ia 'ōlelo, he kohu 'ōlelo haole ke lohe aku. He hua'ōlelo haole a he pilina 'ōlelo haole, 'a'ole na'e paha ia he loina 'ōlelo haole. I lohe aku ka hana, no'ono'o ihola au i loko o'u ē he loina 'ōlelo Hawai'i nō kā paha kēia i kupu mai ma muli o ke kuana'ike Hawai'i. 'O ia ho'i, he mea kūpono 'ole ka huli 'ana o ke kua i mua o kekahi kanaka. He hō'ailona ia no ka huhū a no ke aloha 'ole paha. A i kekahi manawa, he hō'ailona ia no ka 'au'a 'ana i ke kōkua. Aia kekahi 'ōlelo no'eau: "Huli kua nā 'ale o ka moana." 'O ka mana'o nui o kēia 'ōlelo no'eau, 'o ia ho'i, ua hele a huhū nā hoaaloha kekahi i kekahi a ua oki ko lāua kama'ilio 'ana. A no laila, i ka noho 'ana mai o ua mau wāhine nei i mua o mākou, 'a'ole hiki ke 'alo 'ia ka huli mai o ke kua, a no ka mea, ua pau loa ka po'e o laila i ka huli aku o ko mākou nānā 'ana i ke alapi'i, kahi e mālama 'ia ai ka hana keaka. A no kona 'ike i ka hopena o kāna hana, 'o ia kona mea i mihi mai ai e like me ka mea i hō'ike 'ia ma luna. A 'o ia nō paha ka pahuhopu o kāna 'ōlelo 'ana pēlā.
'Oko'a ke kuana'ike Hawai'i a 'oko'a ke kuana'ike haole. Inā 'o ke kuana'ike haole ke pili ma 'ane'i, e 'ōlelo ana paha 'o ia penei: "Excuse me. Am I blocking your view?" 'A'ole e hopohopo 'ia ka huli 'ana mai o ke kua. Akā ma ke kuhi 'ana o ua wahine Hawai'i nei i ka mea hewa, kuhi 'ia kona kua pono'ī. 'A'ole 'o ia i kuhi iā ia iho. 'O ka po'e i hānai 'ia i ka loina 'ōlelo haole, 'a'ole paha lākou e no'ono'o he hewa kēia na ke kua. Aia a 'ike 'ia kēia 'ano kuana'ike, a laila, hiki iā kākou ke holomua i ka ho'oikaika 'ana i ke 'ano Hawai'i o kā kākou 'ōlelo Hawai'i.
This column is coordinated by the Hawaiian Language Department at the University of Hawai'i at Mānoa.
E ho'ouna 'ia mai nä leka iä mäua, 'o ia ho'i 'o Laiana Wong a me Kekeha Solis ma ka pahu leka uila ma lalo nei:
a i 'ole ia, ma ke kelepona:
» 956-2627 (Laiana)
» 956-2624 (Kekeha)
BACK TO TOP
Excuse my back, eh!
Laiana Wong
Synopsis: A language is not the sum of its lexicon and grammar. It is possible to speak Hawaiian in English and vice versa.
He mau makahiki aku nei, e mälama 'ia ana kahi huaka'i hö'eu'eu no ka ho'omana'o 'ana i ka piha ho'okahi haneli makahiki o ka ho'okahuli 'ia o ke Aupuni Mö'ï o Hawai'i. He nui a lehulehu ka po'e o ke kaka'i like 'ana mai uka mai o Mauna'ala a hiki i ka Haleali'i 'o 'Iolani, kahi e mälama 'ia ana he hana keaka ma luna o nä kïpaepae alapi'i o ka hale. Aia i mua o ua kïpaepae lä he wahi nui äkea i hele a pa'apü i nä po'e mäka'ika'i. Ua laki nö au, no ka mea, ua hiki 'ë akula ko'u mau mäkua hünöai a ua ho'opa'a ihola i wahi malu no ko mäkou 'ohana e noho pü ai. Iä mäkou e kali ana 'o ka ho'omaka 'ana o ka hana keaka, eia a'e kekahi mau luahine Hawai'i 'elua ke nihi maila ka hele kïke'eke'e ma waena o nä känaka a me nä häli'i e waiho ana ma 'ö a ma 'ane'i o ka mau'u. 'O ko läua pahuhopu, he wahi köä ka'awale i mua pono o mäkou. Häli'i koke ihola läua i ke kapa me ka noho mai i lalo. I ia manawa, huli maila kekahi o läua a pane maila, "Excuse my back, eh!"
'O ka mea hoihoi o ia 'ölelo, he kohu 'ölelo haole ke lohe aku. He hua'ölelo haole a he pilina 'ölelo haole, 'a'ole na'e paha ia he loina 'ölelo haole. I lohe aku ka hana, no'ono'o ihola au i loko o'u ë he loina 'ölelo Hawai'i nö kä paha këia i kupu mai ma muli o ke kuana'ike Hawai'i. 'O ia ho'i, he mea küpono 'ole ka huli 'ana o ke kua i mua o kekahi kanaka. He hö'ailona ia no ka huhü a no ke aloha 'ole paha. A i kekahi manawa, he hö'ailona ia no ka 'au'a 'ana i ke kökua. Aia kekahi 'ölelo no'eau: "Huli kua nä 'ale o ka moana." 'O ka mana'o nui o këia 'ölelo no'eau, 'o ia ho'i, ua hele a huhü nä hoaaloha kekahi i kekahi a ua oki ko läua kama'ilio 'ana. A no laila, i ka noho 'ana mai o ua mau wähine nei i mua o mäkou, 'a'ole hiki ke 'alo 'ia ka huli mai o ke kua, a no ka mea, ua pau loa ka po'e o laila i ka huli aku o ko mäkou nänä 'ana i ke alapi'i, kahi e mälama 'ia ai ka hana keaka. A no kona 'ike i ka hopena o käna hana, 'o ia kona mea i mihi mai ai e like me ka mea i hö'ike 'ia ma luna. A 'o ia nö paha ka pahuhopu o käna 'ölelo 'ana pëlä.
'Oko'a ke kuana'ike Hawai'i a 'oko'a ke kuana'ike haole. Inä 'o ke kuana'ike haole ke pili ma 'ane'i, e 'ölelo ana paha 'o ia penei: "Excuse me. Am I blocking your view?" 'A'ole e hopohopo 'ia ka huli 'ana mai o ke kua. Akä ma ke kuhi 'ana o ua wahine Hawai'i nei i ka mea hewa, kuhi 'ia kona kua pono'ï. 'A'ole 'o ia i kuhi iä ia iho. 'O ka po'e i hänai 'ia i ka loina 'ölelo haole, 'a'ole paha läkou e no'ono'o he hewa këia na ke kua. Aia a 'ike 'ia këia 'ano kuana'ike, a laila, hiki iä käkou ke holomua i ka ho'oikaika 'ana i ke 'ano Hawai'i o kä käkou 'ölelo Hawai'i.
This column is coordinated by the Hawaiian Language Department at the University of Hawai'i at Mānoa.
E ho'ouna 'ia mai nā leka iā māua, 'o ia ho'i 'o Laiana Wong a me Kekeha Solis ma ka pahu leka uila ma lalo nei:
a i 'ole ia, ma ke kelepona:
» 956-2627 (Laiana)
» 956-2624 (Kekeha)
Note: Because most Web browsers are unable to display the kahako (horizontal line, or macron) used to add emphasis to a vowel in written Hawaiian, we have substituted the corresponding vowel with an umlaut (two dots, or dieresis). To view this text as it was meant to be read, you must have a Hawaiian-language font installed on your computer. You can obtain free versions of these fonts from the University of Hawaii-Hilo's Web site, http://www.olelo.hawaii.edu/eng/resources/fonts.html
Some newer Web browsers, (such as Netscape 7 and Internet Explorer 6 on certain operating systems) can display kahako without a Hawaiian-language font, using a specialized coding system called Unicode. To jump to a Unicode version of this column, click here.
|