‘A‘ole pau ka ‘ike i ka hālau ho‘okahi
Kamoa'elehua Walk
Synopsis: The author offers up an interpretation, as taught in his hālau, of the controversial chant performed by the Ānuenue football team prior to the start of their game against Kaimukī.
I ka pō Pō'aono o kēlā pule aku nei a o ia pule akula, 'o ko 'oukou mea kākau nei kekahi ma ke anaina e paipai ana i kā mākou kime pōpeku punahele. E kū'ē ana ko Kaimukī i ko Ānuenue. Ua hā'awi akula au i ko'u mau ho'ōho ho'opaipai ma hope o ke kime kama'āina o ia pō, 'o ia ho'i, Nā Koa o Ānuenue, 'oiai he mau keiki ka'u i hele i ia kula a puka. Ua lohi ko'u hiki 'ana aku i ka pā'ani, ua 'ane'ane pau ka lua o ka hapahā. Ia'u a noho ihola ma kahi o nā 'ohana kama'āina o ia kula, nānā ana au ma ke kahua pā'ani, a i loko o ka hamamumu o nā kānaka like 'ole e kamakama'ilio ana, pū'iwa ko'u pepeiao i ka lohe aku i ka mea e kūkala 'ia ana. He hau'oli ho'i kau! Auē, e kūkala 'ia ana nā hana ma ke kahua pā'ani a mākou e nānā like aku ai - a ma ka 'ōlelo Maoli o ka 'āina!
Hō'oi aku au i ko'u ho'olohe i ka mea kūkala, he wali maika'i kona leo, a nanea ke lohe aku. Lohe 'ia nō kekahi mau hua'ōlelo hou loa, akā ma ka nānā wale aku i nā hana ma ke kahua, maopopo iho nō ka mana'o. He keu kēia a ka maika'i 'o ke kūkala ma ka 'ōlelo Hawai'i! Ma hea hou aku e lohe 'ia ai kēlā? Ma kēlā wahi wale nō i kēia manawa. A pehea lā, ma nā kahua a pau paha ma kēia hope aku. E mau ke kūkala me ka wiwo 'ole.
Eia ho'i kekahi mea i pili i ia pā'ani kū'ē iā Kaimukī, a hala kekahi mau lā, lohe au ua ho'opi'i 'ia ke kime o Ānuenue no kekahi 'aiha'a i hana 'ia ma mua iho o ka ho'omaka 'ana o ia pā'ani, a 'oiai ua lohi au, 'a'ole au i 'ike i ka 'aiha'a. Akā, lohe au he oli ia no Moloka'i, 'o "Aia i Moloka'i Ku'u 'Iwa". A he hula i kama'āina ia'u. He haumāna au ma ka Hālau Hula 'o Kukunaokalā. 'O kā mākou kumu hula, 'o John Keānuenue Ka'imikaua. 'O kāna mau mele hula a me nā oli like 'ole a pau, no Moloka'i nō. 'O kekahi o nā hula i a'o mua 'ia i nā kāne, 'o ia 'o "Aia i Moloka'i Ku'u 'Iwa". Ua 'ae maila ke po'o a alaka'i o ka hālau e wehewehe aku au i ka mana'o o ia mele e like me ia i a'o 'ia mai ai iā mākou.
He mele ia e ho'omana'o ana i kekahi mau ipo no Moloka'i i ka wā kahiko. 'O ke kāne ,'o Kūpāokalani, e noho ana ma Kepuhi. 'O ka wahine, 'o Haumea, e noho ana ma Kalaupapa (ma mua kēia o ka wā i ho'ouna 'ia ai nā ma'i lepela i laila). No kēlā ka'awale, hū mai ke aloha o Kūpāokalani a pēia pū me kona ake e 'ike a hui pū me kāna ipo. Ho'oholo 'o ia e holo ma ka wa'a, me ka nānā 'ole i nā hō'ailona e hō'ike ana iā ia, he pono 'ole kāna huaka'i i kēlā lā. Ua hele nō na'e, a ma ka hopena, ua make 'o ia. A 'o ia ihola ka mana'o nui o ia mele hula ma kā mākou hālau, a pehea ho'i ma kā kekahi. 'A'ole pau ka 'ike i ka hālau ho'okahi.
This column is coordinated by the Hawaiian Language Department at the University of Hawai'i at Mānoa.
E ho'ouna 'ia mai nä leka iä mäua, 'o ia ho'i 'o Laiana Wong a me Kekeha Solis ma ka pahu leka uila ma lalo nei:
a i 'ole ia, ma ke kelepona:
» 956-2627 (Laiana)
» 956-2624 (Kekeha)
BACK TO TOP
‘A‘ole pau ka ‘ike i ka hälau ho‘okahi
Kamoa'elehua Walk
Synopsis: The author offers up an interpretation, as taught in his hälau, of the controversial chant performed by the Änuenue football team prior to the start of their game against Kaimukï.
I ka pö Pö'aono o këlä pule aku nei a o ia pule akula, 'o ko 'oukou mea käkau nei kekahi ma ke anaina e paipai ana i kä mäkou kime pöpeku punahele. E kü'ë ana ko Kaimukï i ko Änuenue. Ua hä'awi akula au i ko'u mau ho'öho ho'opaipai ma hope o ke kime kama'äina o ia pö, 'o ia ho'i, Nä Koa o Änuenue, 'oiai he mau keiki ka'u i hele i ia kula a puka. Ua lohi ko'u hiki 'ana aku i ka pä'ani, ua 'ane'ane pau ka lua o ka hapahä. Ia'u a noho ihola ma kahi o nä 'ohana kama'äina o ia kula, nänä ana au ma ke kahua pä'ani, a i loko o ka hamamumu o nä känaka like 'ole e kamakama'ilio ana, pü'iwa ko'u pepeiao i ka lohe aku i ka mea e kükala 'ia ana. He hau'oli ho'i kau! Auë, e kükala 'ia ana nä hana ma ke kahua pä'ani a mäkou e nänä like aku ai - a ma ka 'ölelo Maoli o ka 'äina!
Hö'oi aku au i ko'u ho'olohe i ka mea kükala, he wali maika'i kona leo, a nanea ke lohe aku. Lohe 'ia nö kekahi mau hua'ölelo hou loa, akä ma ka nänä wale aku i nä hana ma ke kahua, maopopo iho nö ka mana'o. He keu këia a ka maika'i 'o ke kükala ma ka 'ölelo Hawai'i! Ma hea hou aku e lohe 'ia ai këlä? Ma këlä wahi wale nö i këia manawa. A pehea lä, ma nä kahua a pau paha ma këia hope aku. E mau ke kükala me ka wiwo 'ole.
Eia ho'i kekahi mea i pili i ia pä'ani kü'ë iä Kaimukï, a hala kekahi mau lä, lohe au ua ho'opi'i 'ia ke kime o Änuenue no kekahi 'aiha'a i hana 'ia ma mua iho o ka ho'omaka 'ana o ia pä'ani, a 'oiai ua lohi au, 'a'ole au i 'ike i ka 'aiha'a. Akä, lohe au he oli ia no Moloka'i, 'o "Aia i Moloka'i Ku'u 'Iwa". A he hula i kama'äina ia'u. He haumäna au ma ka Hälau Hula 'o Kukunaokalä. 'O kä mäkou kumu hula, 'o John Keänuenue Ka'imikaua. 'O käna mau mele hula a me nä oli like 'ole a pau, no Moloka'i nö. 'O kekahi o nä hula i a'o mua 'ia i nä käne, 'o ia 'o "Aia i Moloka'i Ku'u 'Iwa". Ua 'ae maila ke po'o a alaka'i o ka hälau e wehewehe aku au i ka mana'o o ia mele e like me ia i a'o 'ia mai ai iä mäkou.
He mele ia e ho'omana'o ana i kekahi mau ipo no Moloka'i i ka wä kahiko. 'O ke käne ,'o Küpäokalani, e noho ana ma Kepuhi. 'O ka wahine, 'o Haumea, e noho ana ma Kalaupapa (ma mua këia o ka wä i ho'ouna 'ia ai nä ma'i lepela i laila). No këlä ka'awale, hü mai ke aloha o Küpäokalani a pëia pü me kona ake e 'ike a hui pü me käna ipo. Ho'oholo 'o ia e holo ma ka wa'a, me ka nänä 'ole i nä hö'ailona e hö'ike ana iä ia, he pono 'ole käna huaka'i i këlä lä. Ua hele nö na'e, a ma ka hopena, ua make 'o ia. A 'o ia ihola ka mana'o nui o ia mele hula ma kä mäkou hälau, a pehea ho'i ma kä kekahi. 'A'ole pau ka 'ike i ka hälau ho'okahi.
This column is coordinated by the Hawaiian Language Department at the University of Hawai'i at Mānoa.
E ho'ouna 'ia mai nā leka iā māua, 'o ia ho'i 'o Laiana Wong a me Kekeha Solis ma ka pahu leka uila ma lalo nei:
a i 'ole ia, ma ke kelepona:
» 956-2627 (Laiana)
» 956-2624 (Kekeha)
Note: Because most Web browsers are unable to display the kahako (horizontal line, or macron) used to add emphasis to a vowel in written Hawaiian, we have substituted the corresponding vowel with an umlaut (two dots, or dieresis). To view this text as it was meant to be read, you must have a Hawaiian-language font installed on your computer. You can obtain free versions of these fonts from the University of Hawaii-Hilo's Web site, http://www.olelo.hawaii.edu/eng/resources/fonts.html
Some newer Web browsers, (such as Netscape 7 and Internet Explorer 6 on certain operating systems) can display kahako without a Hawaiian-language font, using a specialized coding system called Unicode. To jump to a Unicode version of this column, click here.
|