Nā Niu Hua 'Ole o Pōka'i
Kauakūkalahale / Laiana Wong
Synopsis: An excerpt from the story of Kawelo, a Kaua'i chief who is banished from his home and comes to O'ahu to live.
ALOHA mai kākou e nā hoa makamaka o ka 'ōlelo Hawai'i. Eia mai kahi 'īna'i e 'ono ai kā kākou pā'ina heluhelu. He wahi 'āpana li'ili'i mai loko mai o ka mo'olelo o Kawelo, he ali'i no Kaua'i nāna i hola mai i O'ahu nei ma muli o kona wailana 'ia e kona 'ohana pono'ī iho nō.
'O kona ikaika launa 'ole mai i ia mea he hoe, ke kaupē a'e i ka hoe a kō mai, pākākā kahi wa'a ona ma luna o nā 'ale o ke kai a hala mai ka lae o Ka'ena. E nehe ana nō ho'i ka 'ili'ili o ka papakū o ka moana. 'A'ohe nō a he wā, hiki akula kēia i ke kapakai ma waho a'e o Mauna Lahilahi i Wai'anae, kahi i hui ai me kekahi po'e lawai'a.
Nīnau maila ua po'e lawai'a nei, "Mai hea mai he wa'a?" Pane akula kēia, "Mai Kaua'i mai." I kona nīnau 'ia mai na'e no kona wā i ha'alele ai iā Kaua'i, hō'ike akula 'o Kawelo 'o ia kakahiaka nō kona wā i hola mai ai. 'A'ole na'e i kahikole ka lā i ia wā, a no laila, ho'opōhala akula kēlā po'e lawai'a i ka 'ī 'ana aku, "'A'ole e loa'a ia holo i ka wa'a pe'a, a oki loa aku ho'i ka hoe pū kahi!" A lohe 'o Kawelo i kēia 'ōlelo, pi'i a'ela kona kai.
Ma mua na'e o kona lele kāmoko aku ma luna o ua po'e lawai'a lā, pane maila kekahi, "Alia e ho'opau wale i kou ikaika iā mākou, aia ko mākou po'e ikaika ke kali maila ma uka." Ho'okahi nō māpuna hoe, e pae ana ko ia nei wa'a ma Wai'anae, kahi e kū maila 'elua kānaka nunui, a 'ōlelo kīko'olā maila kahi o lāua, "'A'ole e pae kou wa'a i Wai'anae nei, aia a hina nā niu o Pōka'ī." Nīnau akula 'o Kawelo, 'Auhea ia mau niu o Pōka'ī?" A pane maila lāua a i 'elua, "'O māua nō ho'i e kū aku nei i mua ou."
A lohe 'o Kawelo, 'ōlelo akula ia penei, "He keu hā 'olua a nā kumu niu a ke kūpaianaha nui wale. I 'ike 'ia ka niu i ka hua i luna. 'O ka hua makani pūahiohio wale nō kā 'olua e hō'ike mai nei. Pehea ke 'ano e kula'i ai au i kā 'olua mau niu? Pūkahi paha, a pūlua paha?" Pane kūamuamu maila kekahi kanaka, "He keu kā 'oe a ke kanaka ha'akoi nui wale e nei po'o nui heu 'ole."
Mai ka lani nō a ka honua, lele akula 'o Kawelo mai ka wa'a aku a ma luna o ke one. Pohā ana kahi 'u'ina ikaika a 'ike 'ia ua kanaka ikaika nei o Wai'anae, e ka'anini ana kona kino i ke one a e kākā ana nā wāwae. I ka 'ike 'ana o kekahi kanaka i ke kapalili 'ana o ke kino o kona kōko'olua i ke one, pane maila ia, "He lele pōā kā ho'i ke 'ano o kāu hana i kēlā kanaka o māua. Me a'u mai 'oe e hana ai i kou ikaika, e kēnā wahi po'o nui. E kiola 'ia mai kāu 'eha i mea e 'olo'oloka'a 'ia aku e ka pulu niu o Wai'anae!" I loa a nō a pau kēia mau hua'ōlelo i ka lua'i i waho, he pohā 'ana ka mea i lohe 'ia, a 'ike 'ia ua kanaka nei e kaka'a ana i luna o ke one a waiho ana nō ho'i i loko o ke kai.
This column is coordinated by the Hawaiian Language Department at the University of Hawai'i at Mānoa.
E ho'ouna 'ia mai nä leka iä mäua, 'o ia ho'i 'o Laiana Wong a me Kekeha Solis ma ka pahu leka uila ma lalo nei:
a i 'ole ia, ma ke kelepona:
» 956-2627 (Laiana)
» 956-2624 (Kekeha)
BACK TO TOP
Nä Niu Hua 'Ole o Pöka'i
Kauakükalahale / Laiana Wong
Synopsis: An excerpt from the story of Kawelo, a Kaua'i chief who is banished from his home and comes to O'ahu to live.
ALOHA mai käkou e nä hoa makamaka o ka 'ölelo Hawai'i. Eia mai kahi 'ïna'i e 'ono ai kä käkou pä'ina heluhelu. He wahi 'äpana li'ili'i mai loko mai o ka mo'olelo o Kawelo, he ali'i no Kaua'i näna i hola mai i O'ahu nei ma muli o kona wailana 'ia e kona 'ohana pono'ï iho nö.
'O kona ikaika launa 'ole mai i ia mea he hoe, ke kaupë a'e i ka hoe a kö mai, päkäkä kahi wa'a ona ma luna o nä 'ale o ke kai a hala mai ka lae o Ka'ena. E nehe ana nö ho'i ka 'ili'ili o ka papakü o ka moana. 'A'ohe nö a he wä, hiki akula këia i ke kapakai ma waho a'e o Mauna Lahilahi i Wai'anae, kahi i hui ai me kekahi po'e lawai'a.
Nïnau maila ua po'e lawai'a nei, "Mai hea mai he wa'a?" Pane akula këia, "Mai Kaua'i mai." I kona nïnau 'ia mai na'e no kona wä i ha'alele ai iä Kaua'i, hö'ike akula 'o Kawelo 'o ia kakahiaka nö kona wä i hola mai ai. 'A'ole na'e i kahikole ka lä i ia wä, a no laila, ho'opöhala akula këlä po'e lawai'a i ka 'ï 'ana aku, "'A'ole e loa'a ia holo i ka wa'a pe'a, a oki loa aku ho'i ka hoe pü kahi!" A lohe 'o Kawelo i këia 'ölelo, pi'i a'ela kona kai.
Ma mua na'e o kona lele kämoko aku ma luna o ua po'e lawai'a lä, pane maila kekahi, "Alia e ho'opau wale i kou ikaika iä mäkou, aia ko mäkou po'e ikaika ke kali maila ma uka." Ho'okahi nö mäpuna hoe, e pae ana ko ia nei wa'a ma Wai'anae, kahi e kü maila 'elua känaka nunui, a 'ölelo kïko'olä maila kahi o läua, "'A'ole e pae kou wa'a i Wai'anae nei, aia a hina nä niu o Pöka'ï." Nïnau akula 'o Kawelo, 'Auhea ia mau niu o Pöka'ï?" A pane maila läua a i 'elua, "'O mäua nö ho'i e kü aku nei i mua ou."
A lohe 'o Kawelo, 'ölelo akula ia penei, "He keu hä 'olua a nä kumu niu a ke küpaianaha nui wale. I 'ike 'ia ka niu i ka hua i luna. 'O ka hua makani püahiohio wale nö kä 'olua e hö'ike mai nei. Pehea ke 'ano e kula'i ai au i kä 'olua mau niu? Pükahi paha, a pülua paha?" Pane küamuamu maila kekahi kanaka, "He keu kä 'oe a ke kanaka ha'akoi nui wale e nei po'o nui heu 'ole."
Mai ka lani nö a ka honua, lele akula 'o Kawelo mai ka wa'a aku a ma luna o ke one. Pohä ana kahi 'u'ina ikaika a 'ike 'ia ua kanaka ikaika nei o Wai'anae, e ka'anini ana kona kino i ke one a e käkä ana nä wäwae. I ka 'ike 'ana o kekahi kanaka i ke kapalili 'ana o ke kino o kona köko'olua i ke one, pane maila ia, "He lele pöä kä ho'i ke 'ano o käu hana i këlä kanaka o mäua. Me a'u mai 'oe e hana ai i kou ikaika, e kënä wahi po'o nui. E kiola 'ia mai käu 'eha i mea e 'olo'oloka'a 'ia aku e ka pulu niu o Wai'anae!" I loa a nö a pau këia mau hua'ölelo i ka lua'i i waho, he pohä 'ana ka mea i lohe 'ia, a 'ike 'ia ua kanaka nei e kaka'a ana i luna o ke one a waiho ana nö ho'i i loko o ke kai.
This column is coordinated by the Hawaiian Language Department at the University of Hawai'i at Mānoa.
E ho'ouna 'ia mai nā leka iā māua, 'o ia ho'i 'o Laiana Wong a me Kekeha Solis ma ka pahu leka uila ma lalo nei:
a i 'ole ia, ma ke kelepona:
» 956-2627 (Laiana)
» 956-2624 (Kekeha)
Note: Because most Web browsers are unable to display the kahako (horizontal line, or macron) used to add emphasis to a vowel in written Hawaiian, we have substituted the corresponding vowel with an umlaut (two dots, or dieresis). To view this text as it was meant to be read, you must have a Hawaiian-language font installed on your computer. You can obtain free versions of these fonts from the University of Hawaii-Hilo's Web site, http://www.olelo.hawaii.edu/eng/resources/fonts.html
Some newer Web browsers, (such as Netscape 7 and Internet Explorer 6 on certain operating systems) can display kahako without a Hawaiian-language font, using a specialized coding system called Unicode. To jump to a Unicode version of this column, click here.
|