Paepae o He'eia
Kauakūkalahale / Kūkini Suwa
Synopsis: Cultural values and customary practices are being perpetuated at the fishpond at He'eia by a group of young Hawaiians who believe that it is their responsibility to educate future generations about this ancient way of life.
Aloha mai e nā hoa makamaka e nanea nei i kēia mahalo i ka hui ho'oulu i'a i kapa 'ia 'o Paepae o He'eia. Eia au, kā 'oukou wahi mea kākau, ke hō'ike aku nei i ko'u mahalo piha i nā lālā 'ehiku nāna e lawelawe nei i kēia papahana. A 'oiai 'o au kekahi i 'ike maka i ka waiwai o kā lākou lā hana, na'u ia e waiho aku i nēia wahi hō'ike i mua o 'oukou.
Ma He'eia, Ko'olaupoko, O'ahu, e mālama ai 'o Paepae o He'eia i kona kuleana 'o ka mālama 'ana i ka loko kuapā o He'eia, kahi e helele'i mau ai 'o ka ua Hālaulani . Ho'okahi mile me 'ekolu hapa 'umi ka loa o ka pā e ka'apuni ana i ka loko i'a a 'o ka nui o ka loko pono'ī, he kanawalu kūmāwalu 'eka. Aia kekahi o nā 'ao'ao ua kūkulu 'ia ma luna o ka hāpapa ('o Malauka'a) a ke kū maila ho'i i loko o ke kai. 'O kekahi 'ao'ao ho'i, ua kūkulu 'ia ma uka o ka 'āina, a ma kai mai na'e o 'Ioleka'a. A 'o ka 'iu o ia ahupua'a, 'o ia nō 'o Ka'iwike'e, kahi e pā mai ai ka Mololani. He mau mākāhā 'ekolu ko ke kuapā o uka, a ma laila e komo ai ka wai o ke kahawai 'o Pū'ōlena. 'O ia ihola ka loa'a 'ana o ka wai maoli i ka loko i'a. A he 'ekolu mākāhā hou aku ma kai o ia loko, kahi e puka ai ka wai i ke kai.
'O kekahi o nā kuleana o ka hui, 'o ia ka mālama 'ana i ke kuapā a me nā i'a o ka loko i'a. No nā i'a o ia loko i'a, ua 'ike 'ia ka māhuahua 'ana a nui a lehulehu ho'i. 'Ōlelo 'ia, "Aia iā Meheanu ka nui o nā i'a." 'O Meheanu ka mo'o nāna e kia'i i ia loko i'a. I kekahi manawa, kū mai 'o Meheanu ma kona 'ano he puhi ke'oke'o, a i kekahi manawa, kū mai nō ma kona 'ano he hau melemele. I nui ka i'a iā Meheanu i ka hana kūpono a ka po'e o Paepae o He'eia.
Eia hou mai kekahi hana a ka hui, i 'ike 'oukou, 'o ia ka 'oki 'ana i nā kukunaokalā e uluāhewa ana ma ke kuapā. He hana 'o'ole'a maoli nō ia, a kohu mea lā, 'a'ohe wā e pau ai. Aia nō ke noke 'ia nei kēia hana a hiki i kēia lā. 'O ia kukunaokalā ke ho'ohana 'ia i pouhana a i o'a paha no ka halepili e kū nei ma ka Papa Lo'i o Kānewai. 'A'ole nō 'o ke kukunaokalā wale nō ka mea e ulu ana i laila. He limu 'ē kekahi mea e ulu ana. Akā na'e, he limu ia i hiki ke 'ai 'ia. A he 'ono ho'i kau! Mea 'ole ia hana nui, no ka mea, he waiwai ke loa'a mai iā kākou ma o ka mālama 'ana i nā loina o nā kūpuna.
'O ka ho'ona'auao 'ana i ka lehulehu e pili ana i ia mau loina, 'o ia ka pahuhopu nui o ka hui. Ma laila nō e mālama 'ia ai ka 'ike no ka mālama loko i'a. He nui nā kula ha'aha'a nāna e kipa aku i ka loko i'a me ka mana'o i ha'awina maika'i loa ia no nā keiki e ho'opa'a ai. 'O kekahi ha'awina e a'o 'ia ma laila, 'o ia ka pilina o ka nui o nā i'a me ke kūlana o ka pō. A 'o ka nānā 'ana aku i loko o ka 'ōpū o nā i'a 'ai i'a kekahi ha'awina. Nānā 'ia ka ma'ema'e a me ka 'ino paha o ka wai. 'Oiai nā keiki e a'o ana i nā loina a me nā hana o ka wā kahiko ma ka loko i'a, e a'o pū ana no ka 'epekema, ka makemakika, a me ko kākou kuleana nui 'o ka mālama 'āina. Ma ia mea e mau ai ka 'ike o nā kūpuna.
This column is coordinated by the Hawaiian Language Department at the University of Hawai'i at Mānoa.
E ho'ouna 'ia mai nä leka iä mäua, 'o ia ho'i 'o Laiana Wong a me Kekeha Solis ma ka pahu leka uila ma lalo nei:
a i 'ole ia, ma ke kelepona:
» 956-2627 (Laiana)
» 956-2624 (Kekeha)
BACK TO TOP
Paepae o He'eia
Kauakükalahale / Kükini Suwa
Synopsis: Cultural values and customary practices are being perpetuated at the fishpond at He'eia by a group of young Hawaiians who believe that it is their responsibility to educate future generations about this ancient way of life.
Aloha mai e nä hoa makamaka e nanea nei i këia mahalo i ka hui ho'oulu i'a i kapa 'ia 'o Paepae o He'eia. Eia au, kä 'oukou wahi mea käkau, ke hö'ike aku nei i ko'u mahalo piha i nä lälä 'ehiku näna e lawelawe nei i këia papahana. A 'oiai 'o au kekahi i 'ike maka i ka waiwai o kä läkou lä hana, na'u ia e waiho aku i nëia wahi hö'ike i mua o 'oukou.
Ma He'eia, Ko'olaupoko, O'ahu, e mälama ai 'o Paepae o He'eia i kona kuleana 'o ka mälama 'ana i ka loko kuapä o He'eia, kahi e helele'i mau ai 'o ka ua Hälaulani . Ho'okahi mile me 'ekolu hapa 'umi ka loa o ka pä e ka'apuni ana i ka loko i'a a 'o ka nui o ka loko pono'ï, he kanawalu kümäwalu 'eka. Aia kekahi o nä 'ao'ao ua kükulu 'ia ma luna o ka häpapa ('o Malauka'a) a ke kü maila ho'i i loko o ke kai. 'O kekahi 'ao'ao ho'i, ua kükulu 'ia ma uka o ka 'äina, a ma kai mai na'e o 'Ioleka'a. A 'o ka 'iu o ia ahupua'a, 'o ia nö 'o Ka'iwike'e, kahi e pä mai ai ka Mololani. He mau mäkähä 'ekolu ko ke kuapä o uka, a ma laila e komo ai ka wai o ke kahawai 'o Pü'ölena. 'O ia ihola ka loa'a 'ana o ka wai maoli i ka loko i'a. A he 'ekolu mäkähä hou aku ma kai o ia loko, kahi e puka ai ka wai i ke kai.
'O kekahi o nä kuleana o ka hui, 'o ia ka mälama 'ana i ke kuapä a me nä i'a o ka loko i'a. No nä i'a o ia loko i'a, ua 'ike 'ia ka mähuahua 'ana a nui a lehulehu ho'i. 'Ölelo 'ia, "Aia iä Meheanu ka nui o nä i'a." 'O Meheanu ka mo'o näna e kia'i i ia loko i'a. I kekahi manawa, kü mai 'o Meheanu ma kona 'ano he puhi ke'oke'o, a i kekahi manawa, kü mai nö ma kona 'ano he hau melemele. I nui ka i'a iä Meheanu i ka hana küpono a ka po'e o Paepae o He'eia.
Eia hou mai kekahi hana a ka hui, i 'ike 'oukou, 'o ia ka 'oki 'ana i nä kukunaokalä e uluähewa ana ma ke kuapä. He hana 'o'ole'a maoli nö ia, a kohu mea lä, 'a'ohe wä e pau ai. Aia nö ke noke 'ia nei këia hana a hiki i këia lä. 'O ia kukunaokalä ke ho'ohana 'ia i pouhana a i o'a paha no ka halepili e kü nei ma ka Papa Lo'i o Känewai. 'A'ole nö 'o ke kukunaokalä wale nö ka mea e ulu ana i laila. He limu 'ë kekahi mea e ulu ana. Akä na'e, he limu ia i hiki ke 'ai 'ia. A he 'ono ho'i kau! Mea 'ole ia hana nui, no ka mea, he waiwai ke loa'a mai iä käkou ma o ka mälama 'ana i nä loina o nä küpuna.
'O ka ho'ona'auao 'ana i ka lehulehu e pili ana i ia mau loina, 'o ia ka pahuhopu nui o ka hui. Ma laila nö e mälama 'ia ai ka 'ike no ka mälama loko i'a. He nui nä kula ha'aha'a näna e kipa aku i ka loko i'a me ka mana'o i ha'awina maika'i loa ia no nä keiki e ho'opa'a ai. 'O kekahi ha'awina e a'o 'ia ma laila, 'o ia ka pilina o ka nui o nä i'a me ke külana o ka pö. A 'o ka nänä 'ana aku i loko o ka 'öpü o nä i'a 'ai i'a kekahi ha'awina. Nänä 'ia ka ma'ema'e a me ka 'ino paha o ka wai. 'Oiai nä keiki e a'o ana i nä loina a me nä hana o ka wä kahiko ma ka loko i'a, e a'o pü ana no ka 'epekema, ka makemakika, a me ko käkou kuleana nui 'o ka mälama 'äina. Ma ia mea e mau ai ka 'ike o nä küpuna.
This column is coordinated by the Hawaiian Language Department at the University of Hawai'i at Mānoa.
E ho'ouna 'ia mai nā leka iā māua, 'o ia ho'i 'o Laiana Wong a me Kekeha Solis ma ka pahu leka uila ma lalo nei:
a i 'ole ia, ma ke kelepona:
» 956-2627 (Laiana)
» 956-2624 (Kekeha)
Note: Because most Web browsers are unable to display the kahako (horizontal line, or macron) used to add emphasis to a vowel in written Hawaiian, we have substituted the corresponding vowel with an umlaut (two dots, or dieresis). To view this text as it was meant to be read, you must have a Hawaiian-language font installed on your computer. You can obtain free versions of these fonts from the University of Hawaii-Hilo's Web site, http://www.olelo.hawaii.edu/eng/resources/fonts.html
Some newer Web browsers, (such as Netscape 7 and Internet Explorer 6 on certain operating systems) can display kahako without a Hawaiian-language font, using a specialized coding system called Unicode. To jump to a Unicode version of this column, click here.
|