Luahine Mata Alualu
KAUAKUKALAHALE
Keao NeSmith
Synopsis: Excerpts from "Aloha Niihau," published by Island Heritage, continued from last week.
"Ta makani puahiohio. Ahe o'u lohe. Ketahi manawa, owau, to'u ano, niele to'u ano. Te wau lohe i tuu mau matua i ta walaau, walaau ana no laua. Kekahi manawa, hele mai ketahi ohana i ta hale a moolelo no lakou a lohe wau ia lakou i ta ataata. Hele matou iwaho a lohe aku la matou ia lakou e walaau nei, a 'Hele, hele paani kamalii!' Tipeku ia mai la oe e hele iwaho. Lohe no oe ia lakou i ta walaau, aka, ta manao nui, he aha la. Ahe maopopo. Ahe hiti ia oe te noho maleila a hoolohe. Tau wale no e lohe ai, te ite i tela ano makani, walaau oe me teia ano, 'He! Hele ma kahi e! Hele ma kahi e tela luahine mata alualu!' A lohe wau i ketahi ano olelo, 'Hele loa'ku oe! Hele loa'ku oe! Mai hele mai oe mane'i!' A me tela. Ta'u wale no tela i lohe ai. Aale hiti ia oe te niele. Ketahi poe mea, ahe lakou mamate ia oe e lohe. Noho malie wau. He aha la ka tumu, ahe no lakou walaau mai ia oe. Lo'a teia ano makani puahiohio, a 'A! Luahine mata alualu! Hele loa oe! Hele oe!' He aha la ka tumu? Aale ninau. Aale niele. Poina, hoopau wale no tou mau manao."
He mahele kēia o ka puke 'o Aloha Niihau i pa'i 'ia e ka Island Heritage me nā mo'olelo a me nā a'o 'ana a 'ekolu po'e wāhine Ni'ihau, 'o Emalia Licayan, Kanani Nizo, a me Elama Kanahele. He puke ia e a'o ana i nā hana a ka po'e Ni'ihau ma ia 'āina a ma Kaua'i nō ho'i i ko lākou wā 'ōpiopio a o'o. Eia kekahi mau mea hou a'e i 'ike 'ia i loko o ua puke nei: ke ano o ka haku mele 'ana a me ka po'e ma Ni'ihau i kālena nui ma ia hana i ka wā ma mua, ke 'ano o kekahi mau hō'ailona e like me ke kanikani a ka manu a me ka mana'o o ia mea i kānaka, ka lua hāmama a me ka mana'o o ia mea, hō'ike 'ia ke 'ano ka pā'ina Kalikimaka nui a me ka mea nui o ia mea i ka 'ohana o Ni'ihau, a hō'ike 'ia nō ho'i nā 'ano hana i loa'a ma laila i ho'oka'awale 'ia akula ma waena o ke kāne a me ka wahine, a he mau mana'o a mo'olelo waiwai hou a'e e a'o ana no kēia po'e wāhine 'ekolu a me ko lākou mau ho'omana'o 'ana iā Ni'ihau a me nā kūpuna i aloha 'ia.
'O Elama ka mea nāna i 'i'ini e hana 'ia he puke e like me kēia ke 'ano a ua kō nō ho'i kona mana'o me ka ho'omaika'i pū aku o nā hoa hana ona i ke Akua i kona kōkua nui 'ana mai i ka holo o ka hana. He kumu kula 'o Elama no 20 a 'oi mau makahiki a no laila 'o ia i no'ono'o ai e hana 'ia ua puke nei 'o Aloha Niihau ma ke 'ano he puke ha'awina nō ho'i no kamali'i Ni'ihau i hiki iā lākou ke ho'opa'a i nā mau mo'olelo o ko lākou po'e kūpuna ma loko nō o kā lākou 'ōlelo pono'ī. He mea nō ho'i kēia e ho'oki'eki'e hou a'e ai i ke kūlana o ka 'ōlelo Ni'ihau he 'ōlelo kūlana hiehie maoli.
This column is coordinated by the Hawaiian Language Department at the University of Hawai'i at Mānoa.
E ho'ouna 'ia mai nä leka iä mäua, 'o ia ho'i 'o Laiana Wong a me Kekeha Solis ma ka pahu leka uila ma lalo nei:
a i 'ole ia, ma ke kelepona:
» 956-2627 (Laiana)
» 956-2624 (Kekeha)
BACK TO TOP
Luahine Mata Alualu
KAUAKUKALAHALE
Keao NeSmith
Synopsis: Excerpts from "Aloha Niihau," published by Island Heritage, continued from last week.
"Ta makani puahiohio. Ahe o'u lohe. Ketahi manawa, owau, to'u ano, niele to'u ano. Te wau lohe i tuu mau matua i ta walaau, walaau ana no laua. Kekahi manawa, hele mai ketahi ohana i ta hale a moolelo no lakou a lohe wau ia lakou i ta ataata. Hele matou iwaho a lohe aku la matou ia lakou e walaau nei, a 'Hele, hele paani kamalii!' Tipeku ia mai la oe e hele iwaho. Lohe no oe ia lakou i ta walaau, aka, ta manao nui, he aha la. Ahe maopopo. Ahe hiti ia oe te noho maleila a hoolohe. Tau wale no e lohe ai, te ite i tela ano makani, walaau oe me teia ano, 'He! Hele ma kahi e! Hele ma kahi e tela luahine mata alualu!' A lohe wau i ketahi ano olelo, 'Hele loa'ku oe! Hele loa'ku oe! Mai hele mai oe mane'i!' A me tela. Ta'u wale no tela i lohe ai. Aale hiti ia oe te niele. Ketahi poe mea, ahe lakou mamate ia oe e lohe. Noho malie wau. He aha la ka tumu, ahe no lakou walaau mai ia oe. Lo'a teia ano makani puahiohio, a 'A! Luahine mata alualu! Hele loa oe! Hele oe!' He aha la ka tumu? Aale ninau. Aale niele. Poina, hoopau wale no tou mau manao."
He mahele këia o ka puke 'o Aloha Niihau i pa'i 'ia e ka Island Heritage me nä mo'olelo a me nä a'o 'ana a 'ekolu po'e wähine Ni'ihau, 'o Emalia Licayan, Kanani Nizo, a me Elama Kanahele. He puke ia e a'o ana i nä hana a ka po'e Ni'ihau ma ia 'äina a ma Kaua'i nö ho'i i ko läkou wä 'öpiopio a o'o. Eia kekahi mau mea hou a'e i 'ike 'ia i loko o ua puke nei: ke ano o ka haku mele 'ana a me ka po'e ma Ni'ihau i kälena nui ma ia hana i ka wä ma mua, ke 'ano o kekahi mau hö'ailona e like me ke kanikani a ka manu a me ka mana'o o ia mea i känaka, ka lua hämama a me ka mana'o o ia mea, hö'ike 'ia ke 'ano ka pä'ina Kalikimaka nui a me ka mea nui o ia mea i ka 'ohana o Ni'ihau, a hö'ike 'ia nö ho'i nä 'ano hana i loa'a ma laila i ho'oka'awale 'ia akula ma waena o ke käne a me ka wahine, a he mau mana'o a mo'olelo waiwai hou a'e e a'o ana no këia po'e wähine 'ekolu a me ko läkou mau ho'omana'o 'ana iä Ni'ihau a me nä küpuna i aloha 'ia.
'O Elama ka mea näna i 'i'ini e hana 'ia he puke e like me këia ke 'ano a ua kö nö ho'i kona mana'o me ka ho'omaika'i pü aku o nä hoa hana ona i ke Akua i kona kökua nui 'ana mai i ka holo o ka hana. He kumu kula 'o Elama no 20 a 'oi mau makahiki a no laila 'o ia i no'ono'o ai e hana 'ia ua puke nei 'o Aloha Niihau ma ke 'ano he puke ha'awina nö ho'i no kamali'i Ni'ihau i hiki iä läkou ke ho'opa'a i nä mau mo'olelo o ko läkou po'e küpuna ma loko nö o kä läkou 'ölelo pono'ï. He mea nö ho'i këia e ho'oki'eki'e hou a'e ai i ke külana o ka 'ölelo Ni'ihau he 'ölelo külana hiehie maoli.
This column is coordinated by the Hawaiian Language Department at the University of Hawai'i at Mānoa.
E ho'ouna 'ia mai nā leka iā māua, 'o ia ho'i 'o Laiana Wong a me Kekeha Solis ma ka pahu leka uila ma lalo nei:
a i 'ole ia, ma ke kelepona:
» 956-2627 (Laiana)
» 956-2624 (Kekeha)
Note: Because most Web browsers are unable to display the kahako (horizontal line, or macron) used to add emphasis to a vowel in written Hawaiian, we have substituted the corresponding vowel with an umlaut (two dots, or dieresis). To view this text as it was meant to be read, you must have a Hawaiian-language font installed on your computer. You can obtain free versions of these fonts from the University of Hawaii-Hilo's Web site, http://www.olelo.hawaii.edu/eng/resources/fonts.html
Some newer Web browsers, (such as Netscape 7 and Internet Explorer 6 on certain operating systems) can display kahako without a Hawaiian-language font, using a specialized coding system called Unicode. To jump to a Unicode version of this column, click here.
|