Aloha Niihau
KAUAKŪKALAHALE
Keao NeSmith
Synopsis: A new book just released by Island Heritage called Aloha Niihau written in the Niihau language and English.
"Holo matou iwaena o teia aina, Katulanui. Maleila matou e hele aku ana no te ahiahi loa ... a poeleele aku paha. Ti mai. Lohe matou i ta kani o ta pu, a lele ae kela pota... maluna ae o matou. Matou pau loa, pau i ta emi ilalo ... pane mai ketahi, 'He mea te hele mai nei!...' Pee matou ilalo.
"Ai tauhale, hoopaa ia o Papa Kinikani e tela poe Tepani. Tupee ia lakou i ka lima mahape ... Ale i lawe ia to lakou ola. Hoopaahao ia no lakou ... walaau mai he aha ta mea e hana'i. Kotua aku kotua mai lakou ia lakou iho no. Puta mai lakou mai tela hale.
"Na Tutu Kinikani no i moolelo mai ia matou i ta mea i hana ia ia ia me teia pailaka ... Puta ana oia iwaho a ai ka teia mau Tepani te hele nei a puni ta hale me ta kini aila mahu... Ho'a i ta hale i te ahi. Ae, oia ta moolelo.
"A takahiaka, lohe matou...'Ka Tepani, ua mate!' Pololei teia moolelo. Owau ketahi ileila... hele a tunahihi ta alualu... me ta uwe, uwe oe, a oli maoli. Te ano uwe oli ana no o ta poe o ta wa mamua."
Pēlā ihola ka mo'olelo 'ana mai o Emalia Licayan i kona wā ma Ni'ihau he kaikamahine 'ōpiopio loa 'umi kumamākolu ona makahiki ia manawa. 'O ia ke kakahiaka o ka lā i ho'oku'u ai ka pū'ali koa Kepanī i kā lākou mau pōkā pahūpahū ma luna o Pu'uloa me Kāne'ohe a lele nō ho'i i Ni'ihau me ka mahu'i 'ole o ka po'e o laila. Ia manawa, ke hele ala ka po'e o ka 'āina i ka hālāwai pule ia kakahiaka Lāpule. 'O kēia ka mo'olelo o ka 'ohana i holo mahuka ma kahi 'ē e 'imi i ka pakele.
'O ka puka ihola nō ia o kekahi puke hou 'o Aloha Niihau ka inoa. He puke kēia me nā mo'olelo i ha'i 'ia e 'ekolu wahine Ni'ihau, 'o Emalia Niau Licayan, 'o Virignia Kananiokaleohoomana Nizo, a me Elama Kanahele e pili ana i ko lākou mau ho'omana'o 'ana iā Ni'ihau. Hō'ike pū 'ia nā mo'olelo o nā hana a ka po'e Ni'ihau a me nā mo'olelo a me nā ha'awina a ko lākou mau kūpuna.
Kākau 'ia nā mo'olelo ma ka 'ōlelo Ni'ihau me ka "t" a me ke "k".
Ua hana 'ia kēia puke e Elama Kanahele, Keao NeSmith a me Kimo Armitage ma muli o ke koi mai a Elama e hana 'ia he puke ma ka 'ōlelo Ni'ihau. Ho'omaka 'ia ka hana 'ana i kēia puke nei 'ehā makahiki aku nei a i loko nō o ia kōā o ka manawa, ua 'ike 'ia aku ka hele loa 'ana o Emalia lāua 'o Elama ma kēlā 'ao'ao, a no laila, 'o kēia ka hua o ka hana a Elama i mea ho'omana'o mau nona. Ua pōmaika'i kākou i kēia wahi puke nei; ua lako ka lāhui i kekahi momi makamae hou a'e e like me nā momi mo'olelo he nui lehulehu wale a nā kūpuna i waiho mai ai no nā hanauna hou.
He loa'a 'o Aloha Niihau ma nā hale kū'ai puke like 'ole o Hawai'i a he makepono kona kumu kū'ai. E 'olu'olu, e ki'i i kēia puke nei a e ho'opa'a a mālama mau 'ia ke 'ano kumu o ka 'ōlelo Hawai'i.
This column is coordinated by the Hawaiian Language Department at the University of Hawai'i at Mānoa.
E ho'ouna 'ia mai nä leka iä mäua, 'o ia ho'i 'o Laiana Wong a me Kekeha Solis ma ka pahu leka uila ma lalo nei:
a i 'ole ia, ma ke kelepona:
» 956-2627 (Laiana)
» 956-2624 (Kekeha)
BACK TO TOP
Aloha Niihau
KAUAKÜKALAHALE
Keao NeSmith
Synopsis: A new book just released by Island Heritage called Aloha Niihau written in the Niihau language and English.
"Holo matou iwaena o teia aina, Katulanui. Maleila matou e hele aku ana no te ahiahi loa ... a poeleele aku paha. Ti mai. Lohe matou i ta kani o ta pu, a lele ae kela pota... maluna ae o matou. Matou pau loa, pau i ta emi ilalo ... pane mai ketahi, 'He mea te hele mai nei!...' Pee matou ilalo.
"Ai tauhale, hoopaa ia o Papa Kinikani e tela poe Tepani. Tupee ia lakou i ka lima mahape ... Ale i lawe ia to lakou ola. Hoopaahao ia no lakou ... walaau mai he aha ta mea e hana'i. Kotua aku kotua mai lakou ia lakou iho no. Puta mai lakou mai tela hale.
"Na Tutu Kinikani no i moolelo mai ia matou i ta mea i hana ia ia ia me teia pailaka ... Puta ana oia iwaho a ai ka teia mau Tepani te hele nei a puni ta hale me ta kini aila mahu... Ho'a i ta hale i te ahi. Ae, oia ta moolelo.
"A takahiaka, lohe matou...'Ka Tepani, ua mate!' Pololei teia moolelo. Owau ketahi ileila... hele a tunahihi ta alualu... me ta uwe, uwe oe, a oli maoli. Te ano uwe oli ana no o ta poe o ta wa mamua."
Pëlä ihola ka mo'olelo 'ana mai o Emalia Licayan i kona wä ma Ni'ihau he kaikamahine 'öpiopio loa 'umi kumamäkolu ona makahiki ia manawa. 'O ia ke kakahiaka o ka lä i ho'oku'u ai ka pü'ali koa Kepanï i kä läkou mau pökä pahüpahü ma luna o Pu'uloa me Käne'ohe a lele nö ho'i i Ni'ihau me ka mahu'i 'ole o ka po'e o laila. Ia manawa, ke hele ala ka po'e o ka 'äina i ka häläwai pule ia kakahiaka Läpule. 'O këia ka mo'olelo o ka 'ohana i holo mahuka ma kahi 'ë e 'imi i ka pakele.
'O ka puka ihola nö ia o kekahi puke hou 'o Aloha Niihau ka inoa. He puke këia me nä mo'olelo i ha'i 'ia e 'ekolu wahine Ni'ihau, 'o Emalia Niau Licayan, 'o Virignia Kananiokaleohoomana Nizo, a me Elama Kanahele e pili ana i ko läkou mau ho'omana'o 'ana iä Ni'ihau. Hö'ike pü 'ia nä mo'olelo o nä hana a ka po'e Ni'ihau a me nä mo'olelo a me nä ha'awina a ko läkou mau küpuna.
Käkau 'ia nä mo'olelo ma ka 'ölelo Ni'ihau me ka "t" a me ke "k".
Ua hana 'ia këia puke e Elama Kanahele, Keao NeSmith a me Kimo Armitage ma muli o ke koi mai a Elama e hana 'ia he puke ma ka 'ölelo Ni'ihau. Ho'omaka 'ia ka hana 'ana i këia puke nei 'ehä makahiki aku nei a i loko nö o ia köä o ka manawa, ua 'ike 'ia aku ka hele loa 'ana o Emalia läua 'o Elama ma këlä 'ao'ao, a no laila, 'o këia ka hua o ka hana a Elama i mea ho'omana'o mau nona. Ua pömaika'i käkou i këia wahi puke nei; ua lako ka lähui i kekahi momi makamae hou a'e e like me nä momi mo'olelo he nui lehulehu wale a nä küpuna i waiho mai ai no nä hanauna hou.
He loa'a 'o Aloha Niihau ma nä hale kü'ai puke like 'ole o Hawai'i a he makepono kona kumu kü'ai. E 'olu'olu, e ki'i i këia puke nei a e ho'opa'a a mälama mau 'ia ke 'ano kumu o ka 'ölelo Hawai'i.
This column is coordinated by the Hawaiian Language Department at the University of Hawai'i at Mānoa.
E ho'ouna 'ia mai nā leka iā māua, 'o ia ho'i 'o Laiana Wong a me Kekeha Solis ma ka pahu leka uila ma lalo nei:
a i 'ole ia, ma ke kelepona:
» 956-2627 (Laiana)
» 956-2624 (Kekeha)
Note: Because most Web browsers are unable to display the kahako (horizontal line, or macron) used to add emphasis to a vowel in written Hawaiian, we have substituted the corresponding vowel with an umlaut (two dots, or dieresis). To view this text as it was meant to be read, you must have a Hawaiian-language font installed on your computer. You can obtain free versions of these fonts from the University of Hawaii-Hilo's Web site, http://www.olelo.hawaii.edu/eng/resources/fonts.html
Some newer Web browsers, (such as Netscape 7 and Internet Explorer 6 on certain operating systems) can display kahako without a Hawaiian-language font, using a specialized coding system called Unicode. To jump to a Unicode version of this column, click here.
|