He mana ko ka palapala
KAUAKUKALAHALE
Laiana Wong
Synopsis: Hawaiians of the 19th and early 20th centuries were prolific writers. We all benefit from their efforts. What legacy will we leave for our descendants? Will our story be recorded only in English?
'Auhea 'oukou e nā hoa makamaka heluhelu o Kauakūkalahale, aloha mai nō kākou. He wahi mana'o ho'omaopopo aku nō ko'u iā 'oukou i ke kumu i ho'oka'awale 'ia ai kēia mau 'īniha helu wale 'ia nō o ka nūpepa nei, 'o ia ho'i, i wahi ia e pīpī 'ia mai ai nā ka'ao a me nā mo'olelo o ko kākou noho 'ana a me ko kākou mau mana'o no nā nīnau nui a me nā nīna iki i pili i ko kākou lāhui.
I ka hō'ea 'ana mai o ka 'ike no ia mea he kākau a me ka heluhelu ho'i, ua 'a'apo koke 'ia e ko kākou mau kūpuna. 'A'ole nō a he wā, ho'okumu 'ia maila he mau nūpepa 'ōlelo Hawai'i a 'o ka laha loa nō ia o nā mo'olelo mai 'ō a 'ō o kēia pae'āina, kahi o ua mau nūpepa lā i kālewa 'ia ai. Pōmaika'i 'i'o nō kākou, nā pulapula, i ka ua mea 'o ka 'eleu o ua po'e kūpuna lā i ke kākau i ko lākou mau mana'o ma luna o nā 'ano palapala like 'ole, a pa'a ma laila i nā kau a kau a hiki mai nō ho'i i o kākou nei. 'O ko kākou ho'oilina nō ia, kahi i waiho 'ia ai ko lākou lā mau mana'o no nā nīnau ko'iko'i like 'ole a lākou i 'alo like ai.
Eia nō kākou ua ho'oka'awale 'ia maiā lākou aku ma muli o ka ho'okolo 'ia o ia mea he naio i loko o ko kākou na'au. Ke kani'uhū nei nō ho'i kākou i ka pau 'ana o ka 'ike Hawai'i i ka hala pū aku me nā kūpuna nāna ia i mālama. He 'oia'i'o ia 'a'ole i ho'oili waha 'ia mai ka hapanui o ia mau 'ike, eia na'e, ua pa'a nō nā 'ike he nui ma luna o ia mau palapala, a 'o ia nō ho'i kā kākou e noi'i nei i kēia mau lā e huli hou aku nei ko kākou nānā 'ana iā lākou lā a me ko lākou mau mana'o ho'i i mea alaka'i i ko kākou no'ono'o a me ka noho 'ana o kēia hope aku.
E 'ole ko lākou pa'u lua 'ana i ia hana he kākau, loa'a mai nō kēlā mau mana'o a me nā 'ike nō ho'i nāna kākou e a'oa'o nei. 'A'ole nō paha lākou i mahu'i e heluhelu 'ia ana ko lākou mau mana'o e kākou nei he ho'okahi haneli a ho'okahi haneli kanalima paha makahiki ma ia hope aku o ka palapala 'ia 'ana. A he nui nō paha ka po'e o ia wā i mākaukau i ia hana, akā, 'a'ole lākou i kākau i ko lākou mana'o ma loko o nā nūpepa. Inā nō ua 'ike lākou i ka nui o ko kākou kauka'i 'ana ma luna o kā lākou i 'ōlelo ai, inā ua 'ike 'ia ka nui o ia kuleana a me ka waiwai o ia ho'oilina. Minamina!
Pehea lā kākou e noho nei, ka po'e ho'i i hiki ke kākau a heluhelu ma ka 'ōlelo Hawai'i? Ua 'ike nō kākou i ka waiwai o ia hana, no ka mea, 'o kākou ke pōmaika'i nei i ka loa'a mai o ia 'ike. He kuleana ko kākou e ho'oili ai i ko kākou mau 'ike a mau mana'o paha ma luna o nā pulapula a kākou. Inā e hulikua kākou i ia kuleana, 'o ka 'ōlelo haole wale nō ka 'ōlelo e ola ai ko kākou mo'olelo ma hope kākou!
This column is coordinated by the Hawaiian Language Department at the University of Hawai'i at Mānoa.
E ho'ouna 'ia mai nä leka iä mäua, 'o ia ho'i 'o Laiana Wong a me Kekeha Solis ma ka pahu leka uila ma lalo nei:
a i 'ole ia, ma ke kelepona:
» 956-2627 (Laiana)
» 956-2624 (Kekeha)
BACK TO TOP
He mana ko ka palapala
KAUAKUKALAHALE
Laiana Wong
Synopsis: Hawaiians of the 19th and early 20th centuries were prolific writers. We all benefit from their efforts. What legacy will we leave for our descendants? Will our story be recorded only in English?
'Auhea 'oukou e nä hoa makamaka heluhelu o Kauakükalahale, aloha mai nö käkou. He wahi mana'o ho'omaopopo aku nö ko'u iä 'oukou i ke kumu i ho'oka'awale 'ia ai këia mau 'ïniha helu wale 'ia nö o ka nüpepa nei, 'o ia ho'i, i wahi ia e pïpï 'ia mai ai nä ka'ao a me nä mo'olelo o ko käkou noho 'ana a me ko käkou mau mana'o no nä nïnau nui a me nä nïna iki i pili i ko käkou lähui.
I ka hö'ea 'ana mai o ka 'ike no ia mea he käkau a me ka heluhelu ho'i, ua 'a'apo koke 'ia e ko käkou mau küpuna. 'A'ole nö a he wä, ho'okumu 'ia maila he mau nüpepa 'ölelo Hawai'i a 'o ka laha loa nö ia o nä mo'olelo mai 'ö a 'ö o këia pae'äina, kahi o ua mau nüpepa lä i kälewa 'ia ai. Pömaika'i 'i'o nö käkou, nä pulapula, i ka ua mea 'o ka 'eleu o ua po'e küpuna lä i ke käkau i ko läkou mau mana'o ma luna o nä 'ano palapala like 'ole, a pa'a ma laila i nä kau a kau a hiki mai nö ho'i i o käkou nei. 'O ko käkou ho'oilina nö ia, kahi i waiho 'ia ai ko läkou lä mau mana'o no nä nïnau ko'iko'i like 'ole a läkou i 'alo like ai.
Eia nö käkou ua ho'oka'awale 'ia maiä läkou aku ma muli o ka ho'okolo 'ia o ia mea he naio i loko o ko käkou na'au. Ke kani'uhü nei nö ho'i käkou i ka pau 'ana o ka 'ike Hawai'i i ka hala pü aku me nä küpuna näna ia i mälama. He 'oia'i'o ia 'a'ole i ho'oili waha 'ia mai ka hapanui o ia mau 'ike, eia na'e, ua pa'a nö nä 'ike he nui ma luna o ia mau palapala, a 'o ia nö ho'i kä käkou e noi'i nei i këia mau lä e huli hou aku nei ko käkou nänä 'ana iä läkou lä a me ko läkou mau mana'o ho'i i mea alaka'i i ko käkou no'ono'o a me ka noho 'ana o këia hope aku.
E 'ole ko läkou pa'u lua 'ana i ia hana he käkau, loa'a mai nö këlä mau mana'o a me nä 'ike nö ho'i näna käkou e a'oa'o nei. 'A'ole nö paha läkou i mahu'i e heluhelu 'ia ana ko läkou mau mana'o e käkou nei he ho'okahi haneli a ho'okahi haneli kanalima paha makahiki ma ia hope aku o ka palapala 'ia 'ana. A he nui nö paha ka po'e o ia wä i mäkaukau i ia hana, akä, 'a'ole läkou i käkau i ko läkou mana'o ma loko o nä nüpepa. Inä nö ua 'ike läkou i ka nui o ko käkou kauka'i 'ana ma luna o kä läkou i 'ölelo ai, inä ua 'ike 'ia ka nui o ia kuleana a me ka waiwai o ia ho'oilina. Minamina!
Pehea lä käkou e noho nei, ka po'e ho'i i hiki ke käkau a heluhelu ma ka 'ölelo Hawai'i? Ua 'ike nö käkou i ka waiwai o ia hana, no ka mea, 'o käkou ke pömaika'i nei i ka loa'a mai o ia 'ike. He kuleana ko käkou e ho'oili ai i ko käkou mau 'ike a mau mana'o paha ma luna o nä pulapula a käkou. Inä e hulikua käkou i ia kuleana, 'o ka 'ölelo haole wale nö ka 'ölelo e ola ai ko käkou mo'olelo ma hope käkou!
This column is coordinated by the Hawaiian Language Department at the University of Hawai'i at Mānoa.
E ho'ouna 'ia mai nā leka iā māua, 'o ia ho'i 'o Laiana Wong a me Kekeha Solis ma ka pahu leka uila ma lalo nei:
a i 'ole ia, ma ke kelepona:
» 956-2627 (Laiana)
» 956-2624 (Kekeha)
Note: Because most Web browsers are unable to display the kahako (horizontal line, or macron) used to add emphasis to a vowel in written Hawaiian, we have substituted the corresponding vowel with an umlaut (two dots, or dieresis). To view this text as it was meant to be read, you must have a Hawaiian-language font installed on your computer. You can obtain free versions of these fonts from the University of Hawaii-Hilo's Web site, http://www.olelo.hawaii.edu/eng/resources/fonts.html
Some newer Web browsers, (such as Netscape 7 and Internet Explorer 6 on certain operating systems) can display kahako without a Hawaiian-language font, using a specialized coding system called Unicode. To jump to a Unicode version of this column, click here.
|