Ka waiwai o ke kāne
KAUAKUKALAHALE
Laiana Wong
Synopsis: Very few men are involved in Hawaiian education and no one is calling attention to this problem. Are there negative consequences in store for the next generation?
HE AHA lā ia mea he ho'ōla 'ōlelo inā 'a'ole e pau nā kānaka o ka lāhui i ke komo aku i laila? A he aha lā ka waiwai o ia mea he ho'ona'auao i ka hanauna hou inā 'a'ole e pau nā kānaka like 'ole o ka lāhui i ke komo aku i laila?
I Aotearoa aku nei kēia mea kākau, a hele aku nō i kekahi 'aha kūkā no ka ho'omākaukau 'ana i mau kumu kūpono no ke a'o 'ana i nā keiki 'ōiwi. Kū maila kahi po'o kumu o kekahi o nā kula kaiapuni Māori me ka ho'olaha 'ana mai ē ke 'imi nei 'o ia he 'eono kumu hou, a he kāne wale nō ke makemake 'ia. Ua nele maoli nō lākou ala i ka lawa 'ole o nā kāne e komo ana i loko o ka 'oihana kumu kula. A 'o ka 'oia'i'o, 'a'ole lawa nā haumāna e ho'omākaukau ana no ka lilo 'ana i kumu, pehea ke 'ano he kāne a i 'ole he wahine.
Ua 'ike 'ia ke 'ano pilina 'ohana ma waena o ka po'e Māori a me kākou Hawai'i, a he hoalike maoli nō lākou no kākou ma nā 'ano like 'ole he nui, a pau pū ho'i me kēia nīnau no ka nele o nā kāne e lilo ana i kumu kula. 'O ka mea e 'oko'a ai, penei ho'i: Inā e ho'olaha aku kekahi po'o kumu o nēia moku'āina e 'imi wale ana nō 'o ia i mau kāne no ke a'o 'ana ma kāna kula, 'a'ole nō e nele kona kipaku 'ia a wailana 'ia ho'i ma ia kai nui e ho'opuni ana i nā kula. 'O ka ho'okae wahine kona hewa. 'Eā, e ka makamaka heluhelu, 'o ia mea he paipai kāne, 'a'ohe wahi 'ano o ka ho'okae wahine.
Nui ko'u mahalo i nā wāhine e 'auamo nei i ia mau kuleana 'o ka ho'ōla 'ōlelo a me ka ho'ona'auao keiki. Aia ke ola o ka 'ōlelo a me ka na'auao o nā keiki a 'auamo like kākou i ia kuleana e kau wale nei nō i luna o nā hokua o nā wāhine. He kaumaha ho'i kau! Inā na'e he wahine wale nō ke ho'opuka i ka 'ōlelo Hawai'i, e mana'o ana ke keikikāne he 'ōlelo "makuahine" maoli nō ia a 'a'ohe ona kuleana i laila. 'A'ohe wahi pono o ia.
Pēia ho'i ka 'oihana ho'ona'auao. Aia kona holopono a 'auamo 'ia e nā kānaka a pau o ka lāhui. 'O ke kāka'ikahi na'e o nā kāne e lawelawe nei i ia hana, e mana'o 'ia auane'i ē he 'oihana wale nō ia na ka wahine. 'A'ohe kumu ho'ohālike no ke keikikāne e ho'omāhu'i ai. A i ka wā e o'o ai a koho ho'i ua keiki nei i 'oihana e komo ai, 'a'ohe ona no'ono'o i ia mea he kumu kula.
'O ka hopena o kēia ha'awina, 'o ia ka pā'ewa'ewa 'ana o ka 'ike o ka lāhui. Hele a he lehulehu a manomano ka 'ikena a ka wahine a he hoka wale nō ko ke kāne. 'A'ohe ona kuleana ho'ona'auao. Aia i hea ka waiwai o ke kāne? A he aha lā ho'i ka mea e hāpai 'ole 'ia nei kēia nīnau i kēia mau lā? E ho'i aku paha i ka piko. He kuleana ko ke kāne i laila!
This column is coordinated by the Hawaiian Language Department at the University of Hawai'i at Mānoa.
E ho'ouna 'ia mai nä leka iä mäua, 'o ia ho'i 'o Laiana Wong a me Kekeha Solis ma ka pahu leka uila ma lalo nei:
a i 'ole ia, ma ke kelepona:
» 956-2627 (Laiana)
» 956-2624 (Kekeha)
BACK TO TOP
Ka waiwai o ke käne
KAUAKUKALAHALE
Laiana Wong
Synopsis: Very few men are involved in Hawaiian education and no one is calling attention to this problem. Are there negative consequences in store for the next generation?
HE AHA lä ia mea he ho'öla 'ölelo inä 'a'ole e pau nä känaka o ka lähui i ke komo aku i laila? A he aha lä ka waiwai o ia mea he ho'ona'auao i ka hanauna hou inä 'a'ole e pau nä känaka like 'ole o ka lähui i ke komo aku i laila?
I Aotearoa aku nei këia mea käkau, a hele aku nö i kekahi 'aha kükä no ka ho'omäkaukau 'ana i mau kumu küpono no ke a'o 'ana i nä keiki 'öiwi. Kü maila kahi po'o kumu o kekahi o nä kula kaiapuni Mäori me ka ho'olaha 'ana mai ë ke 'imi nei 'o ia he 'eono kumu hou, a he käne wale nö ke makemake 'ia. Ua nele maoli nö läkou ala i ka lawa 'ole o nä käne e komo ana i loko o ka 'oihana kumu kula. A 'o ka 'oia'i'o, 'a'ole lawa nä haumäna e ho'omäkaukau ana no ka lilo 'ana i kumu, pehea ke 'ano he käne a i 'ole he wahine.
Ua 'ike 'ia ke 'ano pilina 'ohana ma waena o ka po'e Mäori a me käkou Hawai'i, a he hoalike maoli nö läkou no käkou ma nä 'ano like 'ole he nui, a pau pü ho'i me këia nïnau no ka nele o nä käne e lilo ana i kumu kula. 'O ka mea e 'oko'a ai, penei ho'i: Inä e ho'olaha aku kekahi po'o kumu o nëia moku'äina e 'imi wale ana nö 'o ia i mau käne no ke a'o 'ana ma käna kula, 'a'ole nö e nele kona kipaku 'ia a wailana 'ia ho'i ma ia kai nui e ho'opuni ana i nä kula. 'O ka ho'okae wahine kona hewa. 'Eä, e ka makamaka heluhelu, 'o ia mea he paipai käne, 'a'ohe wahi 'ano o ka ho'okae wahine.
Nui ko'u mahalo i nä wähine e 'auamo nei i ia mau kuleana 'o ka ho'öla 'ölelo a me ka ho'ona'auao keiki. Aia ke ola o ka 'ölelo a me ka na'auao o nä keiki a 'auamo like käkou i ia kuleana e kau wale nei nö i luna o nä hokua o nä wähine. He kaumaha ho'i kau! Inä na'e he wahine wale nö ke ho'opuka i ka 'ölelo Hawai'i, e mana'o ana ke keikikäne he 'ölelo "makuahine" maoli nö ia a 'a'ohe ona kuleana i laila. 'A'ohe wahi pono o ia.
Pëia ho'i ka 'oihana ho'ona'auao. Aia kona holopono a 'auamo 'ia e nä känaka a pau o ka lähui. 'O ke käka'ikahi na'e o nä käne e lawelawe nei i ia hana, e mana'o 'ia auane'i ë he 'oihana wale nö ia na ka wahine. 'A'ohe kumu ho'ohälike no ke keikikäne e ho'omähu'i ai. A i ka wä e o'o ai a koho ho'i ua keiki nei i 'oihana e komo ai, 'a'ohe ona no'ono'o i ia mea he kumu kula.
'O ka hopena o këia ha'awina, 'o ia ka pä'ewa'ewa 'ana o ka 'ike o ka lähui. Hele a he lehulehu a manomano ka 'ikena a ka wahine a he hoka wale nö ko ke käne. 'A'ohe ona kuleana ho'ona'auao. Aia i hea ka waiwai o ke käne? A he aha lä ho'i ka mea e häpai 'ole 'ia nei këia nïnau i këia mau lä? E ho'i aku paha i ka piko. He kuleana ko ke käne i laila!
This column is coordinated by the Hawaiian Language Department at the University of Hawai'i at Mānoa.
E ho'ouna 'ia mai nā leka iā māua, 'o ia ho'i 'o Laiana Wong a me Kekeha Solis ma ka pahu leka uila ma lalo nei:
a i 'ole ia, ma ke kelepona:
» 956-2627 (Laiana)
» 956-2624 (Kekeha)
Note: Because most Web browsers are unable to display the kahako (horizontal line, or macron) used to add emphasis to a vowel in written Hawaiian, we have substituted the corresponding vowel with an umlaut (two dots, or dieresis). To view this text as it was meant to be read, you must have a Hawaiian-language font installed on your computer. You can obtain free versions of these fonts from the University of Hawaii-Hilo's Web site, http://www.olelo.hawaii.edu/eng/resources/fonts.html
Some newer Web browsers, (such as Netscape 7 and Internet Explorer 6 on certain operating systems) can display kahako without a Hawaiian-language font, using a specialized coding system called Unicode. To jump to a Unicode version of this column, click here.
|