Ka Pila Akaka 'Ole
Synopsis: If one does not understand the history of Kānaka Maoli of Hawai'
i, (s)he would probably feel that they are American.
I kēlā pule aku nei, ua hō'ole 'ia ka pila e 'ike 'ia ai ka lāhui Hawai'i, he lāhui kū'oko'a. 'O kahi inoa kapakapa o ua pila lā, 'o ia ka pila Akaka, no ka mea, 'o Akaka ke kenekoa nāna i hana i ua pila lā. Eia na'e ka 'oia'i'o, he pila akaka 'ole nō ia mai kinohi a i kona wā e waiho wale ana i mua o ka 'aha senate i kēlā pule aku nei.
'O ka mea minamina, 'a'ole maopopo iki i ka nui o nā kānaka nāna e koho i ka holomua a me ka 'ole o ua pila lā, ka mo'olelo o nā Kānaka Maoli o Hawai'i nei, 'o ka ho'okahuli 'ia 'ana o ke aupuni, ke kū'ē ho'ohui 'āina a me ia mo'olelo aku, ia mo'olelo aku.
Wahi a kekahi kenekoa, he kū'ē kumukānāwai ka pila "akaka". He keu ia a ka 'ōlelo na'aupō. Pehea lā e lilo ai i mea kū'ē kumukānāwai, inā 'a'ole ke Kanaka Maoli, he 'Amelika. 'A'ole ko 'oukou mea kākau kāko'o i ka pila akaka, akā i ka lohe 'ana aku ē, 'o ia ke kumu i hō'ole 'ia ai ua pila lā, he mana'o ko kēia mea kākau nei, e hō'ike aku i mua o ke ākea, ka lehulehu ho'i i ke 'ano hūpō o ia 'ōlelo ma o kahi mo'olelo, a penei ka mo'olelo:
Ho'okahi lā, hānau maila he kaikamahine na Kū me Hina, nui ke aloha o lāua nei i ua kaikamahine nei a lāua, a kapa 'ia akula kona inoa, 'o Hi'ilei. He mau lā ma hope mai o ka hānau 'ana o ia kaikamahine, ka wā ho'i e huli ana ke alo i luna, 'aihue 'ia akula ua kaikamahine nei. A 'o ka mea nāna ia hana kolohe, he mau mākua hana ho'omāinoino keiki, a i ka wā e ulu ana ua kaikamahine nei, pa'i 'ia ma ka mea kūpono 'ole, pa'i 'ia kona po'o, hana 'ino 'ia, he keu ia mau mākua a ke aloha 'ole. A i ka wā a Hi'ilei e 'ōpiopio ana, ha'i 'ia 'o ia i kona mo'olelo, 'o ia ho'i, ua 'aihue kanaka 'ia 'o ia i kona wā bēbē. I ia manawa nō āna i lohe ai i ia 'ōlelo, hō'ike pono aku 'o ia i kona mau mākua ho'omāinoino i kona makemake e ho'i i nā lūau'i makua. 'O ka hana a ia mau mākua, kūnou ihola ko lāua po'o a ho'omaka ihola e uē, 'o ka 'ūpē, 'o ka waimaka me ka 'ōlelo pū 'ana a'e, 'a'ole 'o ia e ha'alele o pau auane'i ka pilina 'ohana. Pane mai ka makuahine, "'A'ole 'oe e ha'alele mai iā māua nei, he 'ohana kākou, 'o māua nā mākua, 'o 'oe ke keiki. 'A'ole na kou mau lūau'i makua i hānai iā 'oe a wahine maika'i. Na māua nei nō."
'Auhea 'oukou e nā makamaka heluhelu, ua like ka hana a ua mau mākua ho'omāinoino lā me ke aupuni o 'Amelika, 'o ia ho'i, he ho'omau i ka pulukeke me he mea lā, he hana kūpono loa ia e pono ai ke aupuni, kona 'ano aupuni kūpono, a 'o ka mea ho'i ia e pono ai nā kānaka o ia aupuni.
Ua hau'oli nō ko 'oukou mea kākau i ka puka 'ole 'ana o ka pila akaka 'ole, akā, i loko o ia hau'oli, ke hō'ike aku nei, he pono i nā kenekoa a me nā kānaka aupuni like 'ole o 'Amelika ke 'ike i ka mo'olelo o nā Kānaka Maoli o Hawai'i nei. A mai ho'opoina wale aku i ia mo'olelo.
This column is coordinated by the Hawaiian Language Department at the University of Hawai'i at Mānoa, supported by UH President Evan Dobelle's Initiative for Achieving Native Hawaiian Academic Excellence.
E ho'ouna 'ia mai nä leka iä mäua, 'o ia ho'i 'o Laiana Wong a me Kekeha Solis ma ka pahu leka uila ma lalo nei:
a i 'ole ia, ma ke kelepona:
» 956-2627 (Laiana)
» 956-2624 (Kekeha)
BACK TO TOP
Ka Pila Akaka 'Ole
Synopsis: If one does not understand the history of Känaka Maoli of Hawai'
i, (s)he would probably feel that they are American.
I këlä pule aku nei, ua hö'ole 'ia ka pila e 'ike 'ia ai ka lähui Hawai'i, he lähui kü'oko'a. 'O kahi inoa kapakapa o ua pila lä, 'o ia ka pila Akaka, no ka mea, 'o Akaka ke kenekoa näna i hana i ua pila lä. Eia na'e ka 'oia'i'o, he pila akaka 'ole nö ia mai kinohi a i kona wä e waiho wale ana i mua o ka 'aha senate i këlä pule aku nei.
'O ka mea minamina, 'a'ole maopopo iki i ka nui o nä känaka näna e koho i ka holomua a me ka 'ole o ua pila lä, ka mo'olelo o nä Känaka Maoli o Hawai'i nei, 'o ka ho'okahuli 'ia 'ana o ke aupuni, ke kü'ë ho'ohui 'äina a me ia mo'olelo aku, ia mo'olelo aku.
Wahi a kekahi kenekoa, he kü'ë kumukänäwai ka pila "akaka". He keu ia a ka 'ölelo na'aupö. Pehea lä e lilo ai i mea kü'ë kumukänäwai, inä 'a'ole ke Kanaka Maoli, he 'Amelika. 'A'ole ko 'oukou mea käkau käko'o i ka pila akaka, akä i ka lohe 'ana aku ë, 'o ia ke kumu i hö'ole 'ia ai ua pila lä, he mana'o ko këia mea käkau nei, e hö'ike aku i mua o ke äkea, ka lehulehu ho'i i ke 'ano hüpö o ia 'ölelo ma o kahi mo'olelo, a penei ka mo'olelo:
Ho'okahi lä, hänau maila he kaikamahine na Kü me Hina, nui ke aloha o läua nei i ua kaikamahine nei a läua, a kapa 'ia akula kona inoa, 'o Hi'ilei. He mau lä ma hope mai o ka hänau 'ana o ia kaikamahine, ka wä ho'i e huli ana ke alo i luna, 'aihue 'ia akula ua kaikamahine nei. A 'o ka mea näna ia hana kolohe, he mau mäkua hana ho'omäinoino keiki, a i ka wä e ulu ana ua kaikamahine nei, pa'i 'ia ma ka mea küpono 'ole, pa'i 'ia kona po'o, hana 'ino 'ia, he keu ia mau mäkua a ke aloha 'ole. A i ka wä a Hi'ilei e 'öpiopio ana, ha'i 'ia 'o ia i kona mo'olelo, 'o ia ho'i, ua 'aihue kanaka 'ia 'o ia i kona wä bëbë. I ia manawa nö äna i lohe ai i ia 'ölelo, hö'ike pono aku 'o ia i kona mau mäkua ho'omäinoino i kona makemake e ho'i i nä lüau'i makua. 'O ka hana a ia mau mäkua, künou ihola ko läua po'o a ho'omaka ihola e uë, 'o ka 'üpë, 'o ka waimaka me ka 'ölelo pü 'ana a'e, 'a'ole 'o ia e ha'alele o pau auane'i ka pilina 'ohana. Pane mai ka makuahine, "'A'ole 'oe e ha'alele mai iä mäua nei, he 'ohana käkou, 'o mäua nä mäkua, 'o 'oe ke keiki. 'A'ole na kou mau lüau'i makua i hänai iä 'oe a wahine maika'i. Na mäua nei nö."
'Auhea 'oukou e nä makamaka heluhelu, ua like ka hana a ua mau mäkua ho'omäinoino lä me ke aupuni o 'Amelika, 'o ia ho'i, he ho'omau i ka pulukeke me he mea lä, he hana küpono loa ia e pono ai ke aupuni, kona 'ano aupuni küpono, a 'o ka mea ho'i ia e pono ai nä känaka o ia aupuni.
Ua hau'oli nö ko 'oukou mea käkau i ka puka 'ole 'ana o ka pila akaka 'ole, akä, i loko o ia hau'oli, ke hö'ike aku nei, he pono i nä kenekoa a me nä känaka aupuni like 'ole o 'Amelika ke 'ike i ka mo'olelo o nä Känaka Maoli o Hawai'i nei. A mai ho'opoina wale aku i ia mo'olelo.
This column is coordinated by the Hawaiian Language Department at the University of Hawai'i at Mānoa, supported by UH President Evan Dobelle's Initiative for Achieving Native Hawaiian Academic Excellence.
E ho'ouna 'ia mai nā leka iā māua, 'o ia ho'i 'o Laiana Wong a me Kekeha Solis ma ka pahu leka uila ma lalo nei:
a i 'ole ia, ma ke kelepona:
» 956-2627 (Laiana)
» 956-2624 (Kekeha)
Note: Because most Web browsers are unable to display the kahako (horizontal line, or macron) used to add emphasis to a vowel in written Hawaiian, we have substituted the corresponding vowel with an umlaut (two dots, or dieresis). To view this text as it was meant to be read, you must have a Hawaiian-language font installed on your computer. You can obtain free versions of these fonts from the University of Hawaii-Hilo's Web site, http://www.olelo.hawaii.edu/eng/resources/fonts.html
Some newer Web browsers, (such as Netscape 7 and Internet Explorer 6 on certain operating systems) can display kahako without a Hawaiian-language font, using a specialized coding system called Unicode. To jump to a Unicode version of this column, click here.
|