Mo'olelo no 'Ōpūkaha'ia
Synopsis: A short biography about 'Ōpūkaha'ia.
Aloha mai e nā makamaka heluhelu, eia mai kahi mo'olelo pōkole e pili ana iā 'Ōpūkaha'ia. Ua pa'i 'ia kēia mo'olelo nei ma kahi nūpepa o ke au i hala.
'O Keau ka makuakāne, 'o Kamohoula ka makuahine. Hānau maila na lāua kēia keiki 'o 'Ōpūkaha'ia, a me kekahi keiki 'ē iho kona muli mai, ('a'ole i loa'a ka inoa o ia keiki). Ua hānau 'o 'Ōpūkaha'ia ma mua a'e o ke kaua 'ana o Kamehameha me Namakeha ma Ka'ū. A ma Ka'ū nō ho'i i Nīnole kahi i hānau ai 'o 'Ōpūkaha'ia. Ua kapa 'ia na'e kona inoa ma muli o ke kaha 'ia 'ana o ka 'ōpū o kekahi ali'i, no laila i kapa 'ia ai 'o 'Ōpūkaha'ia.
A hiki maila ka wā o ke kaua 'ana o Kamehameha me Namakeha a laila, pepehi 'ia ihola nā mākua o 'Ōpūkaha'ia. I ka make 'ana na'e o nā mākua o ua 'o 'Ōpūkaha'ia, ha'alele ihola 'o ia iā Ka'ū, kū a'ela 'o ia a hele akula i Kohala.
Iā 'Ōpūkaha'ia na'e e noho ana ma Kohala, loa'a ihola 'o ia iā Pahua, ke kaikunāne o kona makuahine, a ho'iho'i 'ia mai i Kona nei, a noho pū ihola me Pahua mā, a me Hina mā ma Nāpō'opo'o nei, Kona Hema, Hawai'i.
I ia wā na'e a 'Ōpūkaha'ia e noho ana ma Nāpō'opo'o nei, i kona wā i ho'iho'i 'ia mai ai mai Kohala mai, ua kanaka makua nō 'o ia i ia wā. A iā ia na'e i noho ai ma 'ane'i, a'o 'ia ihola 'o ia i ka 'oihana kahuna o ka wā kahiko. He keiki ho'olohe 'o 'Ōpūkaha'ia, 'a'ole na'e he mahi'ai, a me ka lawai'a, 'a'ole nō ho'i 'o ia i a'o nui 'ia ma ia mau hana. 'O ke a'o kahuna wale nō kona makemake nui, a ua lilo ia he puni nāna e mālama mau ai, i nā pō kapu o ka Hainapule. 'O kona mea nāna i a'o i ka 'oihana kahuna 'o Pahua nō. He kahuna akamai kēia i a'o 'ia e Hewahewa, e ke Kahuna Nui o ka Heiau 'o Hikiau.
A loa'a iā 'Ōpūkaha'ia ka 'ike i nā mea o ka 'oihana kahuna, a laila, kūkulu ihola 'o ia i kona wahi Heiau pōhaku ma loko o Helehelekalani; a kūkulu nō ho'i i hale ma luna iho o kona wahi heiau, me ka mālama 'ana i kēia mau akua 'ekolu. 1. 'O Lono, 2. Kūka'ōhi'alaka, 3. Kūkā'ilimoku.
He pinepine loa nō ho'i kona ho'oikaika 'ana ma ia 'oihana, a hiki wale i kona holo 'ana i 'Amelika.
I ka wā na'e i kū mai ai kahi moku Kālepa 'Amelika ma Kealakekua nei, a laila, koi 'ia ihola 'o ia e kekahi haole o luna o ua moku nei, 'o Mika Alani kona inoa, he aikāne na Hewahewa, a 'o kona holo nō ia, a ha'alele ihola i ka 'oihana āna i a'o ai.
A ma kēia wahi Heiau āna i kūkulu ai, ua kanu ihola nō 'o ia he mau niu 'ekolu, a ke ulu nei lākou a ke hua nei. E 'ike nō ka po'e māka'ika'i i ka pao a kēia keiki 'Ōpūkaha'ia. Ke ola nei nō kona 'ohana ma Kona Hema nei, 'o Hina kona inoa, ua hele na'e a kuakea ke po'o i ka hina, a ua palupalu nō ho'i ia e noho nei.
'O ia ihola nō kahi mo'o'ōlelo pōkole no ua 'o 'Ōpūkaha'ia i lohe 'ia. Me ka mahalo. S. W. Papaula.
Nāpō'opo'o, S. Kona,
Oct. 10, 1865.
This column is coordinated by the Hawaiian Language Department at the University of Hawai'i at Mānoa, supported by UH President Evan Dobelle's Initiative for Achieving Native Hawaiian Academic Excellence.
E ho'ouna 'ia mai nä leka iä mäua, 'o ia ho'i 'o Laiana Wong a me Kekeha Solis ma ka pahu leka uila ma lalo nei:
a i 'ole ia, ma ke kelepona:
» 956-2627 (Laiana)
» 956-2624 (Kekeha)
BACK TO TOP
Mo'olelo no 'Öpükaha'ia
Synopsis: A short biography about 'Öpükaha'ia.
Aloha mai e nä makamaka heluhelu, eia mai kahi mo'olelo pökole e pili ana iä 'Öpükaha'ia. Ua pa'i 'ia këia mo'olelo nei ma kahi nüpepa o ke au i hala.
'O Keau ka makuakäne, 'o Kamohoula ka makuahine. Hänau maila na läua këia keiki 'o 'Öpükaha'ia, a me kekahi keiki 'ë iho kona muli mai, ('a'ole i loa'a ka inoa o ia keiki). Ua hänau 'o 'Öpükaha'ia ma mua a'e o ke kaua 'ana o Kamehameha me Namakeha ma Ka'ü. A ma Ka'ü nö ho'i i Nïnole kahi i hänau ai 'o 'Öpükaha'ia. Ua kapa 'ia na'e kona inoa ma muli o ke kaha 'ia 'ana o ka 'öpü o kekahi ali'i, no laila i kapa 'ia ai 'o 'Öpükaha'ia.
A hiki maila ka wä o ke kaua 'ana o Kamehameha me Namakeha a laila, pepehi 'ia ihola nä mäkua o 'Öpükaha'ia. I ka make 'ana na'e o nä mäkua o ua 'o 'Öpükaha'ia, ha'alele ihola 'o ia iä Ka'ü, kü a'ela 'o ia a hele akula i Kohala.
Iä 'Öpükaha'ia na'e e noho ana ma Kohala, loa'a ihola 'o ia iä Pahua, ke kaikunäne o kona makuahine, a ho'iho'i 'ia mai i Kona nei, a noho pü ihola me Pahua mä, a me Hina mä ma Näpö'opo'o nei, Kona Hema, Hawai'i.
I ia wä na'e a 'Öpükaha'ia e noho ana ma Näpö'opo'o nei, i kona wä i ho'iho'i 'ia mai ai mai Kohala mai, ua kanaka makua nö 'o ia i ia wä. A iä ia na'e i noho ai ma 'ane'i, a'o 'ia ihola 'o ia i ka 'oihana kahuna o ka wä kahiko. He keiki ho'olohe 'o 'Öpükaha'ia, 'a'ole na'e he mahi'ai, a me ka lawai'a, 'a'ole nö ho'i 'o ia i a'o nui 'ia ma ia mau hana. 'O ke a'o kahuna wale nö kona makemake nui, a ua lilo ia he puni näna e mälama mau ai, i nä pö kapu o ka Hainapule. 'O kona mea näna i a'o i ka 'oihana kahuna 'o Pahua nö. He kahuna akamai këia i a'o 'ia e Hewahewa, e ke Kahuna Nui o ka Heiau 'o Hikiau.
A loa'a iä 'Öpükaha'ia ka 'ike i nä mea o ka 'oihana kahuna, a laila, kükulu ihola 'o ia i kona wahi Heiau pöhaku ma loko o Helehelekalani; a kükulu nö ho'i i hale ma luna iho o kona wahi heiau, me ka mälama 'ana i këia mau akua 'ekolu. 1. 'O Lono, 2. Küka'öhi'alaka, 3. Kükä'ilimoku.
He pinepine loa nö ho'i kona ho'oikaika 'ana ma ia 'oihana, a hiki wale i kona holo 'ana i 'Amelika.
I ka wä na'e i kü mai ai kahi moku Kälepa 'Amelika ma Kealakekua nei, a laila, koi 'ia ihola 'o ia e kekahi haole o luna o ua moku nei, 'o Mika Alani kona inoa, he aikäne na Hewahewa, a 'o kona holo nö ia, a ha'alele ihola i ka 'oihana äna i a'o ai.
A ma këia wahi Heiau äna i kükulu ai, ua kanu ihola nö 'o ia he mau niu 'ekolu, a ke ulu nei läkou a ke hua nei. E 'ike nö ka po'e mäka'ika'i i ka pao a këia keiki 'Öpükaha'ia. Ke ola nei nö kona 'ohana ma Kona Hema nei, 'o Hina kona inoa, ua hele na'e a kuakea ke po'o i ka hina, a ua palupalu nö ho'i ia e noho nei.
'O ia ihola nö kahi mo'o'ölelo pökole no ua 'o 'Öpükaha'ia i lohe 'ia. Me ka mahalo. S. W. Papaula.
Näpö'opo'o, S. Kona,
Oct. 10, 1865.
This column is coordinated by the Hawaiian Language Department at the University of Hawai'i at Mānoa, supported by UH President Evan Dobelle's Initiative for Achieving Native Hawaiian Academic Excellence.
E ho'ouna 'ia mai nā leka iā māua, 'o ia ho'i 'o Laiana Wong a me Kekeha Solis ma ka pahu leka uila ma lalo nei:
a i 'ole ia, ma ke kelepona:
» 956-2627 (Laiana)
» 956-2624 (Kekeha)
Note: Because most Web browsers are unable to display the kahako (horizontal line, or macron) used to add emphasis to a vowel in written Hawaiian, we have substituted the corresponding vowel with an umlaut (two dots, or dieresis). To view this text as it was meant to be read, you must have a Hawaiian-language font installed on your computer. You can obtain free versions of these fonts from the University of Hawaii-Hilo's Web site, http://www.olelo.hawaii.edu/eng/resources/fonts.html
Some newer Web browsers, (such as Netscape 7 and Internet Explorer 6 on certain operating systems) can display kahako without a Hawaiian-language font, using a specialized coding system called Unicode. To jump to a Unicode version of this column, click here.
|