Ka 'Ōlelo Hawai'i
A letter written to "Ka Hoku o Hawaii" about learning Hawaiian.
Aloha mai e nā makamaka heluhelu, eia mai kahi leka mai ke au i hala e paipai ana i ka lāhui Hawai'i e a'o i nā keiki i ka 'ōlelo Hawai'i ma ka hale, ma muli o "ka nee mua o na hoohemahema ana o na opio Hawaii ma ka lakou "Olelo Makuahine."
'O kahi mea e kau nei ma ka no'ono'o, 'o ia ho'i, inā e ho'i mai ka mea nāna kēia leka i kēia mau lā, a e hō'ike mai 'o ia i kona mau mana'o no ka 'ōlelo Hawai'i, e like paha ia me kona mana'o i hō'ike maila i ia au i hala, a i 'ole ia, e loli paha kona mana'o, 'o ia ho'i, he pono ke a'o 'ia ka 'ōlelo Hawai'i ma nā halekula, a ma nā home nō ho'i. Penei kāna leka:
Ka Hoku o Hawaii;
Ka hiwahiwa a ka lahui:--Ma ka nee ana o ka manawa o keia au holomua (Progressive Era), pela pu ka nee mua o na hoohemahema ana o na opio Hawaii ma ka lakou "Olelo Makuahine." He oiaio o ka mau o ka holomua o na opio Hawaii ma ka lakou olelo makuahine, aia no ia maluna o ka kokua o kela ame keia makuakane a makuahine i makee i kona lahui ame kana olelo maluna o na papalina aloha o kona hanau. He mea pono e a'o ia na keiki ma na halekula i ka olelo haole, a ma na home e a'o ia ma ka lakou olelo makuahine (Hawaii); aka, aole he pono na na makua e a'o i na keiki i ka olelo hapa haole, ai ole hapa Pake, aka, e a'o ia ma ka olelo Hawaii maoli, a ina ua hemahema na makua Hawaii i ka olelo Hawaii ponoi, he mea pono ia laua e heluhelu nui i ka laua olelo makuahine. O ka nui o na nupepa ame na buke e hoopuka ia ana ma ka "Olelo," no ke kakoo a hapai ana ia Hawaii imua, he holomua ia no ia olelo ame ia lahui. O ka nui ona leta a kela ame keia Hawaii a hapa Hawaii paha e kakau a e pane ai kekahi i kekahi, he holomua ia no kela ame keia kanaka Hawaii ma kana olelo ponoi. O ka lawe nui ana o na Hawaii opio i na nupepa ame na buke e hoopuka ia nei ma ka Olelo Hawaii, he hoomakaukau ana ia ia Hawaii e holomua ma kana olelo makuahine, a he kakoo ana no hoi ia e mau ka noho mana ana o kana olelo makuahine ma kona aina hanau. He mea pono loa no hoi i na wahine he kulu koko Hawaii iloko o lakou i mare i na haole, Pake, ame na lahui e, e lawe i na nupepa a buke paha e hoopuka ia ana ma ka olelo Hawaii. O ke kane ame ka wahine Hawaii e heluhelu nui ana ma ka olelo Hawaii ame ka olelo haole, e oi ana kona hoomaopopo a makaukau mamua o ka mea e heluhelu ana ma ka olelo Hawaii wale no, a i ole ma ka olelo haole wale no. A pela pu no ma ko kakou Ahaolelo, he mea pono no e hoomau ia ka mahele a unuhi olelo Hawaii o na Hale Kau Kanawai, ke hiki nae; oia hoi i na ka hapanui o na hoa o na hale he Hawaii, i Hawaii nae i makaukau a maopopo i na olelo a elua, oia hoi: Olelo Hawaii ame ka Olelo Beretania.
Me ka mahalo,
GEO. KAINA LOWE.
This column is coordinated by the Hawaiian Language Department at the University of Hawai'i at Mānoa, supported by UH President Evan Dobelle's Initiative for Achieving Native Hawaiian Academic Excellence.
E ho'ouna 'ia mai nä leka iä mäua, 'o ia ho'i 'o Laiana Wong a me Kekeha Solis ma ka pahu leka uila ma lalo nei:
a i 'ole ia, ma ke kelepona:
» 956-2627 (Laiana)
» 956-2624 (Kekeha)
BACK TO TOP
Ka 'Ölelo Hawai'i
A letter written to "Ka Hoku o Hawaii" about learning Hawaiian.
Aloha mai e nä makamaka heluhelu, eia mai kahi leka mai ke au i hala e paipai ana i ka lähui Hawai'i e a'o i nä keiki i ka 'ölelo Hawai'i ma ka hale, ma muli o "ka nee mua o na hoohemahema ana o na opio Hawaii ma ka lakou "Olelo Makuahine."
'O kahi mea e kau nei ma ka no'ono'o, 'o ia ho'i, inä e ho'i mai ka mea näna këia leka i këia mau lä, a e hö'ike mai 'o ia i kona mau mana'o no ka 'ölelo Hawai'i, e like paha ia me kona mana'o i hö'ike maila i ia au i hala, a i 'ole ia, e loli paha kona mana'o, 'o ia ho'i, he pono ke a'o 'ia ka 'ölelo Hawai'i ma nä halekula, a ma nä home nö ho'i. Penei käna leka:
Ka Hoku o Hawaii;
Ka hiwahiwa a ka lahui:--Ma ka nee ana o ka manawa o keia au holomua (Progressive Era), pela pu ka nee mua o na hoohemahema ana o na opio Hawaii ma ka lakou "Olelo Makuahine." He oiaio o ka mau o ka holomua o na opio Hawaii ma ka lakou olelo makuahine, aia no ia maluna o ka kokua o kela ame keia makuakane a makuahine i makee i kona lahui ame kana olelo maluna o na papalina aloha o kona hanau. He mea pono e a'o ia na keiki ma na halekula i ka olelo haole, a ma na home e a'o ia ma ka lakou olelo makuahine (Hawaii); aka, aole he pono na na makua e a'o i na keiki i ka olelo hapa haole, ai ole hapa Pake, aka, e a'o ia ma ka olelo Hawaii maoli, a ina ua hemahema na makua Hawaii i ka olelo Hawaii ponoi, he mea pono ia laua e heluhelu nui i ka laua olelo makuahine. O ka nui o na nupepa ame na buke e hoopuka ia ana ma ka "Olelo," no ke kakoo a hapai ana ia Hawaii imua, he holomua ia no ia olelo ame ia lahui. O ka nui ona leta a kela ame keia Hawaii a hapa Hawaii paha e kakau a e pane ai kekahi i kekahi, he holomua ia no kela ame keia kanaka Hawaii ma kana olelo ponoi. O ka lawe nui ana o na Hawaii opio i na nupepa ame na buke e hoopuka ia nei ma ka Olelo Hawaii, he hoomakaukau ana ia ia Hawaii e holomua ma kana olelo makuahine, a he kakoo ana no hoi ia e mau ka noho mana ana o kana olelo makuahine ma kona aina hanau. He mea pono loa no hoi i na wahine he kulu koko Hawaii iloko o lakou i mare i na haole, Pake, ame na lahui e, e lawe i na nupepa a buke paha e hoopuka ia ana ma ka olelo Hawaii. O ke kane ame ka wahine Hawaii e heluhelu nui ana ma ka olelo Hawaii ame ka olelo haole, e oi ana kona hoomaopopo a makaukau mamua o ka mea e heluhelu ana ma ka olelo Hawaii wale no, a i ole ma ka olelo haole wale no. A pela pu no ma ko kakou Ahaolelo, he mea pono no e hoomau ia ka mahele a unuhi olelo Hawaii o na Hale Kau Kanawai, ke hiki nae; oia hoi i na ka hapanui o na hoa o na hale he Hawaii, i Hawaii nae i makaukau a maopopo i na olelo a elua, oia hoi: Olelo Hawaii ame ka Olelo Beretania.
Me ka mahalo,
GEO. KAINA LOWE.
This column is coordinated by the Hawaiian Language Department at the University of Hawai'i at Mānoa, supported by UH President Evan Dobelle's Initiative for Achieving Native Hawaiian Academic Excellence.
E ho'ouna 'ia mai nā leka iā māua, 'o ia ho'i 'o Laiana Wong a me Kekeha Solis ma ka pahu leka uila ma lalo nei:
a i 'ole ia, ma ke kelepona:
» 956-2627 (Laiana)
» 956-2624 (Kekeha)
Note: Because most Web browsers are unable to display the kahako (horizontal line, or macron) used to add emphasis to a vowel in written Hawaiian, we have substituted the corresponding vowel with an umlaut (two dots, or dieresis). To view this text as it was meant to be read, you must have a Hawaiian-language font installed on your computer. You can obtain free versions of these fonts from the University of Hawaii-Hilo's Web site, http://www.olelo.hawaii.edu/eng/resources/fonts.html
Some newer Web browsers, (such as Netscape 7 and Internet Explorer 6 on certain operating systems) can display kahako without a Hawaiian-language font, using a specialized coding system called Unicode. To jump to a Unicode version of this column, click here.
|