Ino Luna ke Lele ino nei ke Ao
Synopsis: A story about Kamehameha and Keoua.
'Auhea 'oukou e nā makamaka heluhelu, eia mai kahi mo'olelo hoihoi no loko mai o kahi nūpepa kahiko o ke au i hala. A penei ka mo'olelo:
O keia olelo, na kekahi ia o na koa o Keoua, a he pukaua hoi ia nona:
Oiai o Kamehameha e noho ana i Kawaihae, ua hoouna aku la oia i kekahi o kona mau kukini mama loa, e holo a ha'i aku i ka lohe ia Keoua, ke alii o Kau, e hele mai laua e hui a e kuka, a e hoopau hoi i ke kaua ana, aole nae ma ka aina e hele mai ai, aka, ma ka moana mai, maluna o na waa.
Ua hooko aku kana kukini i kana kauoha, ua hiki aku oia imua o Keoua, a hoike aku la i ka olelo a Kamehameha iaia, a ua ae koke mai o Keoua.
Pau no ka olelo, lohe no i ka leo alii, o ka hoi iho la no ia o ka elele, aia ka palena o ka hiki imua o Kamehameha.
I ka lohe ana o Kamehameha i ka pane a Keoua, oia no kona wa i olelo iho nei, make oe ia'u, aole oe e ola.
Oiai hoi o Keoua e liuliu ana, ua pane aku la kona mau kahuna, he huakai ma-kanaka keia ou e ke alii i kii ia mai nei, a ina oe e makemake ana e hele, alaila, ma ka aina e hele ai, alaila ola, ina maluna o na waa, alaila, e uku ana ka huakai au e ke alii i na iwi.
Aka, aole o Keoua i ae aku i kela, ua paa kona manao e holo no maluna o na waa, a ua holo io no oia.
A oiai na waa o Keoua i kaalo ae ai mawaho o Puako, ua ikea mai la ka wili o ka e'a o ka lepo, a oia ka Keoua i u-i ae ai i kona pukaua i ke ano o ia mea, a oia ka ua pukaua nei i pane aku ai i ka ninau a ke alii:
"Ino luna ke lele ino nei ke ao," oia hoi, ua huliamahi mai la o Hamakua, Hilo, na Kona elua a me na Kohala, oia kela e ku mai la ka e'a o ka lepo. He kaua po'i pu kela nou, a ehia ka hoi mea aloha o oe o ka iwi koko, a he mea oiaio, ua ko kela olelo. Ua nalo o Keoua ma ia huakai.
A oia kela heiau e ku nei i Kawaihae o Puukohola, o ko ke alii Keoua hale hope loa ia, a na ia kaua poipu a Kamehameha i hoohaahaa iaia, a pela i hili ia ai ke poo i ka hoe o ka waa.
['O ia ihola ka mo'olelo, kahi i make ai 'o Keoua. A he 'ano ma'alea no ko Kamehameha, ma ka 'ōlelo 'ana aku, e hui a e kūkā lāua me Keoua, a eia kā 'o ia e 'ōhumuhumu ana e make 'o Keoua. Pehea, ua like paha ia 'ano 'ōhumuhumu me ke 'ano o kekahi luna o kēia mau lā e ne'e nei. He kohu nō paha ia 'ōlelo, 'o 'Ino Luna.
A 'o kahi nīnau iā 'oukou e nā makamaka heluhelu, he aha ka hana a Keoua i kona manawa i 'ike ai e he huaka'i mākanaka ia?
A pehea, he aha kahi mea e 'ike 'ia nei e kākou, i 'ane like me kēia mo'olelo. 'O wai 'o Keoua? 'O wai 'o Kamehameha? A he aha ka hana a kahi alaka'i o kēia mau lā (Keoua) i wahi paha e pale aku ai i ka hana kolohe, a hana 'ōhumuhumu paha a kekahi (Kamehameha)? A hua a pane, a pane mai. He ho'olohe (heluhelu) ko'onei, he pane (kākau) paha ko'onā. E pa'i 'ia nā hā'ina e ho'ouna 'ia mai ana. Ke aloha nō.] LH
This column is coordinated by the Hawaiian Language Department at the University of Hawai'i at Mānoa, supported by UH President Evan Dobelle's Initiative for Achieving Native Hawaiian Academic Excellence.
E ho'ouna 'ia mai nä leka iä mäua, 'o ia ho'i 'o Laiana Wong a me Kekeha Solis ma ka pahu leka uila ma lalo nei:
a i 'ole ia, ma ke kelepona:
» 956-2627 (Laiana)
» 956-2624 (Kekeha)
BACK TO TOP
Ino Luna ke Lele ino nei ke Ao
Synopsis: A story about Kamehameha and Keoua.
'Auhea 'oukou e nä makamaka heluhelu, eia mai kahi mo'olelo hoihoi no loko mai o kahi nüpepa kahiko o ke au i hala. A penei ka mo'olelo:
O keia olelo, na kekahi ia o na koa o Keoua, a he pukaua hoi ia nona:
Oiai o Kamehameha e noho ana i Kawaihae, ua hoouna aku la oia i kekahi o kona mau kukini mama loa, e holo a ha'i aku i ka lohe ia Keoua, ke alii o Kau, e hele mai laua e hui a e kuka, a e hoopau hoi i ke kaua ana, aole nae ma ka aina e hele mai ai, aka, ma ka moana mai, maluna o na waa.
Ua hooko aku kana kukini i kana kauoha, ua hiki aku oia imua o Keoua, a hoike aku la i ka olelo a Kamehameha iaia, a ua ae koke mai o Keoua.
Pau no ka olelo, lohe no i ka leo alii, o ka hoi iho la no ia o ka elele, aia ka palena o ka hiki imua o Kamehameha.
I ka lohe ana o Kamehameha i ka pane a Keoua, oia no kona wa i olelo iho nei, make oe ia'u, aole oe e ola.
Oiai hoi o Keoua e liuliu ana, ua pane aku la kona mau kahuna, he huakai ma-kanaka keia ou e ke alii i kii ia mai nei, a ina oe e makemake ana e hele, alaila, ma ka aina e hele ai, alaila ola, ina maluna o na waa, alaila, e uku ana ka huakai au e ke alii i na iwi.
Aka, aole o Keoua i ae aku i kela, ua paa kona manao e holo no maluna o na waa, a ua holo io no oia.
A oiai na waa o Keoua i kaalo ae ai mawaho o Puako, ua ikea mai la ka wili o ka e'a o ka lepo, a oia ka Keoua i u-i ae ai i kona pukaua i ke ano o ia mea, a oia ka ua pukaua nei i pane aku ai i ka ninau a ke alii:
"Ino luna ke lele ino nei ke ao," oia hoi, ua huliamahi mai la o Hamakua, Hilo, na Kona elua a me na Kohala, oia kela e ku mai la ka e'a o ka lepo. He kaua po'i pu kela nou, a ehia ka hoi mea aloha o oe o ka iwi koko, a he mea oiaio, ua ko kela olelo. Ua nalo o Keoua ma ia huakai.
A oia kela heiau e ku nei i Kawaihae o Puukohola, o ko ke alii Keoua hale hope loa ia, a na ia kaua poipu a Kamehameha i hoohaahaa iaia, a pela i hili ia ai ke poo i ka hoe o ka waa.
['O ia ihola ka mo'olelo, kahi i make ai 'o Keoua. A he 'ano ma'alea no ko Kamehameha, ma ka 'ölelo 'ana aku, e hui a e kükä läua me Keoua, a eia kä 'o ia e 'öhumuhumu ana e make 'o Keoua. Pehea, ua like paha ia 'ano 'öhumuhumu me ke 'ano o kekahi luna o këia mau lä e ne'e nei. He kohu nö paha ia 'ölelo, 'o 'Ino Luna.
A 'o kahi nïnau iä 'oukou e nä makamaka heluhelu, he aha ka hana a Keoua i kona manawa i 'ike ai e he huaka'i mäkanaka ia?
A pehea, he aha kahi mea e 'ike 'ia nei e käkou, i 'ane like me këia mo'olelo. 'O wai 'o Keoua? 'O wai 'o Kamehameha? A he aha ka hana a kahi alaka'i o këia mau lä (Keoua) i wahi paha e pale aku ai i ka hana kolohe, a hana 'öhumuhumu paha a kekahi (Kamehameha)? A hua a pane, a pane mai. He ho'olohe (heluhelu) ko'onei, he pane (käkau) paha ko'onä. E pa'i 'ia nä hä'ina e ho'ouna 'ia mai ana. Ke aloha nö.] LH
This column is coordinated by the Hawaiian Language Department at the University of Hawai'i at Mānoa, supported by UH President Evan Dobelle's Initiative for Achieving Native Hawaiian Academic Excellence.
E ho'ouna 'ia mai nā leka iā māua, 'o ia ho'i 'o Laiana Wong a me Kekeha Solis ma ka pahu leka uila ma lalo nei:
a i 'ole ia, ma ke kelepona:
» 956-2627 (Laiana)
» 956-2624 (Kekeha)
Note: Because most Web browsers are unable to display the kahako (horizontal line, or macron) used to add emphasis to a vowel in written Hawaiian, we have substituted the corresponding vowel with an umlaut (two dots, or dieresis). To view this text as it was meant to be read, you must have a Hawaiian-language font installed on your computer. You can obtain free versions of these fonts from the University of Hawaii-Hilo's Web site, http://www.olelo.hawaii.edu/eng/resources/fonts.html
Some newer Web browsers, (such as Netscape 7 and Internet Explorer 6 on certain operating systems) can display kahako without a Hawaiian-language font, using a specialized coding system called Unicode. To jump to a Unicode version of this column, click here.
|