He mo'olelo
Synopsis: Continuation of the story about the origin of Päkäkä heiau.
(Ho'omau 'ia)
I kona ike ana e hoi hou mai ana kona pilikia iluna ona, ua noi aku la oia ia Haumea e huikala mai iaia, a e lawe aku oia i ke kumulaau, a hoomaka hou mai la no oia e oluolu, a ia manawa hou no, ua au-a hou no oia i kana kumulaau, a hoi hou mai la no ka pilikia a oi loa aku la mamua o ka wa mua.
I ka ike ana o Olopana i keia hana hoolauwili a ke kaikamahine, ua kamailio aku la oia ia Mu-lei-ula.
"Auhea oe e ke kaikamahine, heaha keia au e hana nei, heaha ka waiwai o ke kumulaau ia oe ina e lilo ana kou ola? Ea, e haawi aku oe i ke kumulaau, e aho e lilo ke kumulaau mamua o ke ola."
Ua ae io mai la ke kaikamahine i ka olelo a ka makuakane, a lilo io aku la ke kumulaau ia Haumea, a pau ae la no hoi ka pilikia o Mu-lei-ula ame ke keiki.
I ka loaa ana o ke kumulaau olioli ia Haumea, ua haalele oia ia Kahiki a hele mai la no Hawaii nei. Ua hoea mua oia ma ka mokupuni nui o Hawaii, a ua imi i wahi e kanu ai i ke kumulaau kupanaha, aole nae i loaa kahi kupono e kanu ai i ua kumulaau nei, haalele oia ia Hawaii a holo no Maui, a hoea i na Waieha. Ua hoea oia i ke kae o ke kahawai o Waihee ma kahi i kapa ia o Puu-kume, ua loaa iaia ka awa i kupono no na akua, ua mama iho la o Haumea i awa inu nona, a i ka wali ana, a no ka nele i ka wai e hoka ai o ka awa, ua waiho iho la oia i ke kumulaau kupanaha, a iho aku la oia ilalo o ke kahawai i wai hoka awa nona, a i kona hoi ana mai me ka wai, ua ike iho la oia, ua kokolo koke iho la no ke a-a o ua kumulaau nei, a iaia e nana ana me ka haohao, ua ike aku la oia i ka ulu ana aku o na lala, a mohala mai la na lau, a ike iho la o Haumea o kahi kupono iho la no keia no ua kumulaau nei. Ua hana iho la oia i ka pa pohaku a puni kahi o ua kumulaau nei e ulu ana, a e pale aku ana hoi i ka pa pukiki ana a ka makani.
I ka hoomaka ana o ua kumulaau nei e pua, ua haalele iho la o Haumea ia Maui a hoi aku la i kona home ma Nuumealani, ka home noho o na akua. Ua ulu ae la ka laau a lilo i kumulaau nui. I kahi la ua lawe ae la kekahi kanaka i kana koi a hele aku la e imi laau, i mea hana akua hoomana nona, a i kona kokoke ana i keia wahi a ke kumulaau olioli a Haumea, ua ike aku la oia i ka maikai o na lala, he kumulaau uuku no, aka, he popohe maikai kona ulu ana, a he elua hoi ona ano lau. Ua oki iho la oia i ke kumulaau holookoa, a no kekahi manawa loihi, ua hina iho la ua kumu laau nei ilalo, aole nae oia i kalai i kii akua nona, a ua manao oia a kahi la ae alaila kii mai oia e kalai i akua nona. O kekahi mea kupanaha no i kona wa e kalai ana, e kahe mai ana ke kohu o ua laau nei me he koko ala o ke kanaka.
('A'ole i pau)
[Eia mäkou ke hä'awi aku nei i ko mäkou aloha i ka 'ohana o Rona Kaaekuahiwi, i moe aku nei i ka moe kapu o Niolopua.]
E ho'ouna 'ia mai nä leka iä mäua,
'o ia ho'i 'o Laiana Wong a me Kekeha Solis
ma ka pahu leka uila ma lalo nei:
>> kwong@hawaii.edu
>> rsolis@hawaii.edu

a i 'ole ia, ma ke kelepona:
>> 956-2627 (Laiana)
>> 956-2624 (Kekeha)

BACK TO TOP
He mo'olelo
Synopsis: Continuation of the story about the origin of Pākākā heiau.
(Ho'omau 'ia)
I kona ike ana e hoi hou mai ana kona pilikia iluna ona, ua noi aku la oia ia Haumea e huikala mai iaia, a e lawe aku oia i ke kumulaau, a hoomaka hou mai la no oia e oluolu, a ia manawa hou no, ua aūa hou no oia i kana kumulaau, a hoi hou mai la no ka pilikia a oi loa aku la mamua o ka wa mua.
I ka ike ana o Olopana i keia hana hoolauwili a ke kaikamahine, ua kamailio aku la oia ia Mūleīula.
"Auhea oe e ke kaikamahine, heaha keia au e hana nei, heaha ka waiwai o ke kumulaau ia oe ina e lilo ana kou ola? Ea, e haawi aku oe i ke kumulaau, e aho e lilo ke kumulaau mamua o ke ola."
Ua ae io mai la ke kaikamahine i ka olelo a ka makuakane, a lilo io aku la ke kumulaau ia Haumea, a pau ae la no hoi ka pilikia o Mūleīula ame ke keiki.
I ka loaa ana o ke kumulaau olioli ia Haumea, ua haalele oia ia Kahiki a hele mai la no Hawaii nei. Ua hoea mua oia ma ka mokupuni nui o Hawaii, a ua imi i wahi e kanu ai i ke kumulaau kupanaha, aole nae i loaa kahi kupono e kanu ai i ua kumulaau nei, haalele oia ia Hawaii a holo no Maui, a hoea i na Waieha. Ua hoea oia i ke kae o ke kahawai o Waihee ma kahi i kapa ia o Puūkume, ua loaa iaia ka awa i kupono no na akua, ua mama iho la o Haumea i awa inu nona, a i ka wali ana, a no ka nele i ka wai e hoka ai o ka awa, ua waiho iho la oia i ke kumulaau kupanaha, a iho aku la oia ilalo o ke kahawai i wai hoka awa nona, a i kona hoi ana mai me ka wai, ua ike iho la oia, ua kokolo koke iho la no ke āa o ua kumulaau nei, a iaia e nana ana me ka haohao, ua ike aku la oia i ka ulu ana aku o na lala, a mohala mai la na lau, a ike iho la o Haumea o kahi kupono iho la no keia no ua kumulaau nei. Ua hana iho la oia i ka pa pohaku a puni kahi o ua kumulaau nei e ulu ana, a e pale aku ana hoi i ka pa pukiki ana a ka makani.
I ka hoomaka ana o ua kumulaau nei e pua, ua haalele iho la o Haumea ia Maui a hoi aku la i kona home ma Nuumealani, ka home noho o na akua. Ua ulu ae la ka laau a lilo i kumulaau nui. I kahi la ua lawe ae la kekahi kanaka i kana koi a hele aku la e imi laau, i mea hana akua hoomana nona, a i kona kokoke ana i keia wahi a ke kumulaau olioli a Haumea, ua ike aku la oia i ka maikai o na lala, he kumulaau uuku no, aka, he popohe maikai kona ulu ana, a he elua hoi ona ano lau. Ua oki iho la oia i ke kumulaau holookoa, a no kekahi manawa loihi, ua hina iho la ua kumu laau nei ilalo, aole nae oia i kalai i kii akua nona, a ua manao oia a kahi la ae alaila kii mai oia e kalai i akua nona. O kekahi mea kupanaha no i kona wa e kalai ana, e kahe mai ana ke kohu o ua laau nei me he koko ala o ke kanaka.
('A'ole i pau)
[Eia mākou ke hā'awi aku nei i ko mākou aloha i ka 'ohana o Rona Kaaekuahiwi, i moe aku nei i ka moe kapu o Niolopua.]
E ho'ouna 'ia mai nā leka iā māua,
'o ia ho'i 'o Laiana Wong a me Kekeha Solis
ma ka pahu leka uila ma lalo nei:
>> kwong@hawaii.edu
>> rsolis@hawaii.edu

a i 'ole ia, ma ke kelepona:
>> 956-2627 (Laiana)
>> 956-2624 (Kekeha)

This column is coordinated by the Hawaiian Language Department
at the University of Hawai'i at Mānoa, supported by UH
President Evan Dobelle's Initiative for Achieving Native Hawaiian
Academic Excellence.