|
Nä Käma‘a o Keawe
Synopsis: A story printed in a 19th century Hawaiian language newspaper about absent mindedness.
Aloha mai käkou e nä makamaka heluhelu o Kauakükalahale. Eia mai kahi mo'olelo e ho'onanea ai, he mo'olelo ho'i ia no kahi kanaka poina wale. A no këia mo'olelo mai kahi 'ölelo no'eau kahiko, 'o ia ho'i, "Ä! Like akula me ke käma'a o Keawe." He mea ma'a mau paha këia hana i ka nui o käkou. I kekahi manawa, e huli aku ana nö i ka makaaniani he mau hola paha, a eia kä, e kau ana nö ma luna o ke po'o a i 'ole ia e lewalewa ana nö ma kahi lei 'ä'ï. A no laila e nä makamaka e ho'onanea mai i këia mo'olelo nei i pa'i mua 'ia ma kahi nüpepa 'ölelo Hawai'i o ka makahiki 1899. Penei ka mo'olelo:
'O Keawe ke ali'i o Hawai'i ma hope iho o Kalapanakuioiomoa, a ke hele ke ali'i, he mea kahi e pa'a i nä käma'a, a ma ka 'ä'ï e lei 'ia ai nä käma'a o ke ali'i. 'O ia nö paha ke käma'a lau'ï malo'o i hili 'ia a maika'i; he 'elua inoa, he pälaha kekahi a he kuanaka kekahi, a 'o ia ke käma'a o nä ali'i.
I ka hele ka'apuni 'ana o ua ali'i nei a hiki i Wai'öhinu, Ka'ü, noho ua Keawe nei i laila a he mau lä e 'ai ana i nä loa'a o ia wahi, a i ka pau 'ana o ka noho 'ana a ke ali'i i Wai'öhinu, a ma ke kakahiaka i o Hoku, ma hope iho o ka le'ale'a, pule 'anä'anä nä kähuna, a ma ka wä kakahiaka küpono, ha'alele ihola ke ali'i iä Wai'öhinu, a iho akula no Honu'apo.
Iä läkou i hiki aku ai i Kahilipali, ma waena o Wai'öhinu me Nä'älehu, pü'iwa a'ela ka mea pa'a käma'a, no ka mea, 'a'ole nä käma'a o ke ali'i, akä, 'o nä käma'a nö na'e, aia nö i ka 'ä'ï, kahi i lewalewa ai. 'O ka ho'i hou ihola nö ia o ua kanaka pa'a käma'a nei i Wai'öhinu e huli ai i nä käma'a. I ka hiki 'ana aku i Wai'öhinu, nïnau maila ko ka hale po'e.
He aha këia äu i ho'i hou mai nei? I ho'i maila au e huli i nä käma'a o ke ali'i, wahi a ke kanaka pa'a käma'a. Noke akula läkou i ka huli a hiki i ka hola 6 o ke ahiahi, mai ka hola 8 mai o ke kakahiaka. Pau nä moena i ke kueka'a 'ia, a 'a'ole wahi i koe. 'O nä po'e a pau o Wai'öhinu kai huli pü, ua hele läkou a luhi loa, a i ka ho'omaha 'ana iho, hele mai nei he wahine, 'o Nanaele ka inoa, a nïnau mai nei i ke kanaka pa'a käma'a.
Pehea ke 'ano o ke käma'a o ke ali'i i nalowale? Pane akula ua kanaka lä. He käma'a kuanaka.
Pehea këlä mau käma'a e lewalewa nei ma kö 'ä'ï? wahi a ka nïnau a ka wahine. I nänä iho ka hana, auë a'ela ua kanaka nei. Auë! Eia nö kä ua mau käma'a nei lä i ku'u 'ä'ï. Pö këia lä iä käkou i ka huli, hü a'ela kä läkou 'aka'aka. 'O ka iho akula nö ia o ua kanaka pa'a käma'a nei a loa'a ke ali'i i Honu'apo, e kali mai ana i nä käma'a.
I kona hiki 'ana, pane maila ke ali'i---mämä wale kä ho'i, i hea i loa'a aku nei ua mau wahi käma'a nei? Haha'i akula këia i nä mea äna i hana ai no nä käma'a, a hü a'ela ka 'aka. Pëlä i kaulana ai nä käma'a o Keawe, ua huli 'ia a pö ka lä. Eia nö kä i ka 'ä'ï kahi i lewalewa ai. Ua 'ike 'ia nö e kahi po'e i ia wä a läkou e huli nei, a eia nö ua kanaka lä i kona ho'i me ua mau käma'a nei nö. He keu ka no'ono'o 'ole iho. A i 'ole he kolohe maoli nö paha, 'o Kumala'a ka inoa o ia kanaka.
Pïpï holo ka'ao.
'o ia ho'i 'o Laiana Wong a me Kekeha Solis
ma ka pahu leka uila ma lalo nei:
>> kwong@hawaii.edu
>> rsolis@hawaii.edu
a i 'ole ia, ma ke kelepona:
>> 956-2627 (Laiana)
>> 956-2624 (Kekeha)
|
Nā Kāma‘a o Keawe
Synopsis: A story printed in a 19th century Hawaiian language newspaper about absent mindedness.
Aloha mai kākou e nā makamaka heluhelu o Kauakūkalahale. Eia mai kahi mo'olelo e ho'onanea ai, he mo'olelo ho'i ia no kahi kanaka poina wale. A no kēia mo'olelo mai kahi 'ōlelo no'eau kahiko, 'o ia ho'i, "Ā! Like akula me ke kāma'a o Keawe." He mea ma'a mau paha kēia hana i ka nui o kākou. I kekahi manawa, e huli aku ana nō i ka makaaniani he mau hola paha, a eia kā, e kau ana nō ma luna o ke po'o a i 'ole ia e lewalewa ana nō ma kahi lei 'ā'ī. A no laila e nā makamaka e ho'onanea mai i kēia mo'olelo nei i pa'i mua 'ia ma kahi nūpepa 'ōlelo Hawai'i o ka makahiki 1899. Penei ka mo'olelo:
'O Keawe ke ali'i o Hawai'i ma hope iho o Kalapanakuioiomoa, a ke hele ke ali'i, he mea kahi e pa'a i nā kāma'a, a ma ka 'ā'ī e lei 'ia ai nā kāma'a o ke ali'i. 'O ia nō paha ke kāma'a lau'ī malo'o i hili 'ia a maika'i; he 'elua inoa, he pālaha kekahi a he kuanaka kekahi, a 'o ia ke kāma'a o nā ali'i.
I ka hele ka'apuni 'ana o ua ali'i nei a hiki i Wai'ōhinu, Ka'ū, noho ua Keawe nei i laila a he mau lā e 'ai ana i nā loa'a o ia wahi, a i ka pau 'ana o ka noho 'ana a ke ali'i i Wai'ōhinu, a ma ke kakahiaka i o Hoku, ma hope iho o ka le'ale'a, pule 'anā'anā nā kāhuna, a ma ka wā kakahiaka kūpono, ha'alele ihola ke ali'i iā Wai'ōhinu, a iho akula no Honu'apo.
Iā lākou i hiki aku ai i Kahilipali, ma waena o Wai'ōhinu me Nā'ālehu, pū'iwa a'ela ka mea pa'a kāma'a, no ka mea, 'a'ole nā kāma'a o ke ali'i, akā, 'o nā kāma'a nō na'e, aia nō i ka 'ā'ī, kahi i lewalewa ai. 'O ka ho'i hou ihola nō ia o ua kanaka pa'a kāma'a nei i Wai'ōhinu e huli ai i nā kāma'a. I ka hiki 'ana aku i Wai'ōhinu, nīnau maila ko ka hale po'e.
He aha kēia āu i ho'i hou mai nei? I ho'i maila au e huli i nā kāma'a o ke ali'i, wahi a ke kanaka pa'a kāma'a. Noke akula lākou i ka huli a hiki i ka hola 6 o ke ahiahi, mai ka hola 8 mai o ke kakahiaka. Pau nā moena i ke kueka'a 'ia, a 'a'ole wahi i koe. 'O nā po'e a pau o Wai'ōhinu kai huli pū, ua hele lākou a luhi loa, a i ka ho'omaha 'ana iho, hele mai nei he wahine, 'o Nanaele ka inoa, a nīnau mai nei i ke kanaka pa'a kāma'a.
Pehea ke 'ano o ke kāma'a o ke ali'i i nalowale? Pane akula ua kanaka lā. He kāma'a kuanaka.
Pehea kēlā mau kāma'a e lewalewa nei ma kō 'ā'ī? wahi a ka nīnau a ka wahine. I nānā iho ka hana, auē a'ela ua kanaka nei. Auē! Eia nō kā ua mau kāma'a nei lā i ku'u 'ā'ī. Pō kēia lā iā kākou i ka huli, hū a'ela kā lākou 'aka'aka. 'O ka iho akula nō ia o ua kanaka pa'a kāma'a nei a loa'a ke ali'i i Honu'apo, e kali mai ana i nā kāma'a.
I kona hiki 'ana, pane maila ke ali'i---māmā wale kā ho'i, i hea i loa'a aku nei ua mau wahi kāma'a nei? Haha'i akula kēia i nā mea āna i hana ai no nā kāma'a, a hū a'ela ka 'aka. Pēlā i kaulana ai nā kāma'a o Keawe, ua huli 'ia a pō ka lā. Eia nō kā i ka 'ā'ī kahi i lewalewa ai. Ua 'ike 'ia nō e kahi po'e i ia wā a lākou e huli nei, a eia nō ua kanaka lā i kona ho'i me ua mau kāma'a nei nō. He keu ka no'ono'o 'ole iho. A i 'ole he kolohe maoli nō paha, 'o Kumala'a ka inoa o ia kanaka.
Pīpī holo ka'ao.
'o ia ho'i 'o Laiana Wong a me Kekeha Solis
ma ka pahu leka uila ma lalo nei:
>> kwong@hawaii.edu
>> rsolis@hawaii.edu
a i 'ole ia, ma ke kelepona:
>> 956-2627 (Laiana)
>> 956-2624 (Kekeha)
This column is coordinated by the Hawaiian Language Department
at the University of Hawai'i at Mānoa, supported by UH
President Evan Dobelle's Initiative for Achieving Native Hawaiian
Academic Excellence.