Starbulletin.com

Kauakukalahale

Kaliko Baker



Note: Because most Web browsers are unable to display the kahako (horizontal line, or macron) used to add emphasis to a vowel in written Hawaiian, we have substituted the corresponding vowel with an umlaut (two dots, or dieresis). To view this text as it was meant to be read, you must have a Hawaiian-language font installed on your computer. You can obtain free versions of these fonts from the University of Hawaii-Hilo's Web site, http://www.olelo.hawaii.edu/eng/resources/fonts.html

Some newer Web browsers, (such as Netscape 7 and Internet Explorer 6 on certain operating systems) can display kahako without a Hawaiian-language font, using a specialized coding system called Unicode. To jump to a Unicode version of this column, click here.


No ka mo‘olelo o Kanaloa

Synopsis: Kaho'olawe's ancient history through the monarchy is briefly explained below in the wake of the conveyance of access to the state of Hawai'i.

[Me ka mahalo iä Kaleiloke- laniomaui Tsuha no ke kökua nui 'ana mai ma këia mo'olelo.]

Aloha e Mr. Luna Ho'oponopono o Kauakükalahale a me kona mau makamaka heluhelu o nei mahele nüpepa makamae o ke au e holo nei. Aloha wale nö käkou.

Ua nui nö paha ka lohe a 'ike 'ana, e nä makamaka heluhelu, no ka lilo 'ana o ke kuleana huaka'i i Kaho'olawe i ka moku'äina Hawai'i i ka Pö'akolu nei, ka lä 11 o Nowemapa, 2003. I loko o këia kolamu nüpepa, e wehewehe ana kou mea käkau i kekahi mau mo'olelo hoihoi no Kaho'olawe mai ke au kahiko mai ä hiki i ke au nei.

Wahi a kahiko i kekahi mana mo'olelo Hawai'i, he 'ula 'o Kaho'olawe. He 'alu'alu paha. Na ke kahuna nona ka 'ili kekea, na Uluhina, i 'oki kona piko. He kama ua mokupuni nei na Haumealani, ka makuahine, a me Wäkeakahikoluamea, ka makuakäne.

He mokupuni no Kanaloa kekahi. 'O ia mokupuni ho'okahi i hea 'ia kona inoa no kekahi akua nui a ko'iko'i o käkou.

'O Kaho'olawe ka mokupuni mua a Käne mä läua 'o Kanaloa i pae mai ai. 'O Kealaikahiki ka 'äina mua 'o ko läua hiki 'ana mai nei. Ua pae maila 'o Käne mä läua 'o Kanaloa ma Kanaloa moku a 'ike ihola nö, 'a'ole nö këia he wahi 'olu'olu o ka noho 'ana. No laila, ne'e akula kä läua huaka'i 'imi 'äina.

Eia hou a'e, ua 'ölelo pü 'ia 'o Käneloa kekahi inoa o ia mokupuni. He huina nö paha o nä akua 'elua, a i 'ole, he ho'o- ka'awale 'ia o ke akua ho'okahi ä i 'elua e like me ka mea i laha i këia manawa a me ke au kahiko, 'o Käne mä läua 'o Kanaloa.

Eia kekahi inoa, Kohe.mälamalama, a i 'ole ia, Ko.hema.lamalama. Ua lilo na'e ka puni no Kohe.mälamalama ma kona mana'o a me nä mea i 'ölelo 'ia e kekahi po'e küpuna, e la'a me kekahi inoa i häpai 'ia i mua o kou mea käkau e Kaleikoa Ka'eo i loa'a iä ia i kona ho'olohe mo'olelo mänaleo 'ana, 'o Kohehinuhinu kekahi hea 'ia 'ana o ua mokupuni lä. He mau 'ano puana a ho'opuka 'ana o ko Kanaloa inoa, aia nö na'e i ka mea näna e kähea aku.

Wahi a nä känaka 'ike holomoana, e like me Näinoa Thompson, aia 'o Kanaloa i waena konu ma ka latitü o ka pae'äina o Hawai'i. No laila, i pa'a nä huihui hökü i ka mea ho'okele ma luna o Kaho'olawe, iä ia e ho'i mai ai mai Kahiki mai, e hö'ea mai ana kona wa'a ma waena o ka pae'äina o Hawai'i, 'a'ole ma kahi 'ao'ao a nalowale loa i ke kai hohonu a Kanaloa.

Mai Kaho'olawe a'e, i nä mahina Ianuali ä hiki aku i Iune, ua moäkaka ka 'ike 'ana i nä huihui hökü 'o Newa (i kapa 'ia i këia manawa 'o Hänai-a-ka-malama) läua 'o Höküpa'a i ka pö like. He mea nui këia i ka ho'i 'ana mai mai Kahiki mai.

Pëia nö, ua lohe mau 'ia ka inoa o këia mokupuni la'ahia i loko o nä mo'olelo a oli nö ho'i no ka po'e holomoana.

'A'ole i pau.




E ho'ouna 'ia mai nä leka iä mäua,
'o ia ho'i 'o Laiana Wong a me Kekeha Solis
ma ka pahu leka uila ma lalo nei:
>> kwong@hawaii.edu
>> rsolis@hawaii.edu

a i 'ole ia, ma ke kelepona:
>> 956-2627 (Laiana)
>> 956-2624 (Kekeha)



BACK TO TOP
|

Note: This version of the column is set in Unicode, which requires current Web-browser software (Netscape 7 or Internet Explorer 6 on most operating systems.) If the Hawaiian text below does not display properly, you may want to use the version coded for older browsers (above) instead.

No ka mo‘olelo o Kanaloa

Synopsis: Kaho'olawe's ancient history through the monarchy is briefly explained below in the wake of the conveyance of access to the state of Hawai'i.

[Me ka mahalo iā Kaleiloke- laniomaui Tsuha no ke kōkua nui 'ana mai ma kēia mo'olelo.]

Aloha e Mr. Luna Ho'oponopono o Kauakūkalahale a me kona mau makamaka heluhelu o nei mahele nūpepa makamae o ke au e holo nei. Aloha wale nō kākou.

Ua nui nō paha ka lohe a 'ike 'ana, e nā makamaka heluhelu, no ka lilo 'ana o ke kuleana huaka'i i Kaho'olawe i ka moku'āina Hawai'i i ka Pō'akolu nei, ka lā 11 o Nowemapa, 2003. I loko o kēia kolamu nūpepa, e wehewehe ana kou mea kākau i kekahi mau mo'olelo hoihoi no Kaho'olawe mai ke au kahiko mai ā hiki i ke au nei.

Wahi a kahiko i kekahi mana mo'olelo Hawai'i, he 'ula 'o Kaho'olawe. He 'alu'alu paha. Na ke kahuna nona ka 'ili kekea, na Uluhina, i 'oki kona piko. He kama ua mokupuni nei na Haumealani, ka makuahine, a me Wākeakahikoluamea, ka makuakāne.

He mokupuni no Kanaloa kekahi. 'O ia mokupuni ho'okahi i hea 'ia kona inoa no kekahi akua nui a ko'iko'i o kākou.

'O Kaho'olawe ka mokupuni mua a Kāne mā lāua 'o Kanaloa i pae mai ai. 'O Kealaikahiki ka 'āina mua 'o ko lāua hiki 'ana mai nei. Ua pae maila 'o Kāne mā lāua 'o Kanaloa ma Kanaloa moku a 'ike ihola nō, 'a'ole nō kēia he wahi 'olu'olu o ka noho 'ana. No laila, ne'e akula kā lāua huaka'i 'imi 'āina.

Eia hou a'e, ua 'ōlelo pū 'ia 'o Kāneloa kekahi inoa o ia mokupuni. He huina nō paha o nā akua 'elua, a i 'ole, he ho'o- ka'awale 'ia o ke akua ho'okahi ā i 'elua e like me ka mea i laha i kēia manawa a me ke au kahiko, 'o Kāne mā lāua 'o Kanaloa.

Eia kekahi inoa, Kohe.mālamalama, a i 'ole ia, Ko.hema.lamalama. Ua lilo na'e ka puni no Kohe.mālamalama ma kona mana'o a me nā mea i 'ōlelo 'ia e kekahi po'e kūpuna, e la'a me kekahi inoa i hāpai 'ia i mua o kou mea kākau e Kaleikoa Ka'eo i loa'a iā ia i kona ho'olohe mo'olelo mānaleo 'ana, 'o Kohehinuhinu kekahi hea 'ia 'ana o ua mokupuni lā. He mau 'ano puana a ho'opuka 'ana o ko Kanaloa inoa, aia nō na'e i ka mea nāna e kāhea aku.

Wahi a nā kānaka 'ike holomoana, e like me Nāinoa Thompson, aia 'o Kanaloa i waena konu ma ka latitū o ka pae'āina o Hawai'i. No laila, i pa'a nā huihui hōkū i ka mea ho'okele ma luna o Kaho'olawe, iā ia e ho'i mai ai mai Kahiki mai, e hō'ea mai ana kona wa'a ma waena o ka pae'āina o Hawai'i, 'a'ole ma kahi 'ao'ao a nalowale loa i ke kai hohonu a Kanaloa.

Mai Kaho'olawe a'e, i nā mahina Ianuali ā hiki aku i Iune, ua moākaka ka 'ike 'ana i nā huihui hōkū 'o Newa (i kapa 'ia i kēia manawa 'o Hānai-a-ka-malama) lāua 'o Hōkūpa'a i ka pō like. He mea nui kēia i ka ho'i 'ana mai mai Kahiki mai.

Pēia nō, ua lohe mau 'ia ka inoa o kēia mokupuni la'ahia i loko o nā mo'olelo a oli nō ho'i no ka po'e holomoana.

'A'ole i pau.




E ho'ouna 'ia mai nā leka iā māua,
'o ia ho'i 'o Laiana Wong a me Kekeha Solis
ma ka pahu leka uila ma lalo nei:
>> kwong@hawaii.edu
>> rsolis@hawaii.edu

a i 'ole ia, ma ke kelepona:
>> 956-2627 (Laiana)
>> 956-2624 (Kekeha)

This column is coordinated by the Hawaiian Language Department
at the University of Hawai'i at Mānoa, supported by UH
President Evan Dobelle's Initiative for Achieving Native Hawaiian
Academic Excellence.

--Advertisements--
--Advertisements--


| | | PRINTER-FRIENDLY VERSION
E-mail to City Desk

BACK TO TOP


Text Site Directory:
[News] [Business] [Features] [Sports] [Editorial] [Do It Electric!]
[Classified Ads] [Search] [Subscribe] [Info] [Letter to Editor]
[Feedback]
© 2003 Honolulu Star-Bulletin -- https://archives.starbulletin.com


-Advertisement-