Starbulletin.com

Kauakukalahale

Küpopou



Note: Because most Web browsers are unable to display the kahako (horizontal line, or macron) used to add emphasis to a vowel in written Hawaiian, we have substituted the corresponding vowel with an umlaut (two dots, or dieresis). To view this text as it was meant to be read, you must have a Hawaiian-language font installed on your computer. You can obtain free versions of these fonts from the University of Hawaii-Hilo's Web site, http://www.olelo.hawaii.edu/eng/resources/fonts.html

Some newer Web browsers, (such as Netscape 7 and Internet Explorer 6 on certain operating systems) can display kahako without a Hawaiian-language font, using a specialized coding system called Unicode. To jump to a Unicode version of this column, click here.


He wahi mo‘olelo


Synopsis: A short story about the consequence of picking a lehua flower. The writer also explains that in some areas picking lehua is kapu.


Aloha mai e nä makamaka heluhelu o Kauakükalahale. Eia mai kekahi mo'olelo mai loko mai o ka Hoku o Hawaii o ka lä 7 o Pepeluali, 1940. E ho'onanea mai i ka heluhelu.

He mo'olelo këia i hö'ike 'ia a'e i ko mäkou Lunaho'oponopono ho'opuka, e pili ana i ke au kahiko o ko käkou mau küpuna, e pili ana i nä po'e pi'i kuahiwi, 'a'ole e 'ako 'ia ka lehua, a hiki i ka huli ho'i 'ana mai, a laila 'ako.

Ua ui maila 'o ia iä mäkou inä he 'oia'i'o këia a i 'ole ua maopopo paha.

He lohe pepeiao wale nö, i këia mea, a koe aku na'e ho'i ka 'ike maoli 'ana. Ua hö'ike 'ia mai iä mäkou kekahi mo'olelo e pili ana i kekahi wahi o Ka'ü, inä e 'ako 'oe i ka pua lehua, e ua ana.

Ma kekahi mau makahiki lö'ihi i ka'ahope a'e nei i 'ane'ane paha e piha ka iwakäluakumamälima, ua holo aku nei kekahi mau mäka'i i Kona no ka lawe 'ana i kekahi mau pa'ahao. Iä läkou i holo ai ua kau pü akula 'o Hanale Bakalamana (Bertlemann) o Ka'ü a kaiko'eke ho'i o Mäka'inui Hanale Makini. Iä läkou i holo ai a hö'ea i Kona a i ka huli ho'i 'ana mai a hiki i Kahuku, i ka 'ä Pele, ua kü nui ihola läkou. He käla'e maika'i nö ho'i ua lä lä. Ua lele akula läkou i lalo e holoholo i pau ho'i ka mälo'elo'e o ka wäwae, a iä läkou e holoholo ana, ua hele akula kekahi mäka'i a 'ako maila i ka pua lehua. I ka 'ike 'ana mai o Bakalamana, ua huhü maila, a 'ölelo maila, pehea lä 'oe i 'ako maila i ka lehua.

Ua nïnau akula këia mäka'i, "No ke aha ho'i?"

Pane maila ua kama'äina lä, "E ho'i 'äwïwï käkou, no ka mea e ua mai ana."

Ua pane ho'opohala akula këia kanaka, "na wai i 'ölelo mai iä 'oe e ua ana, no ka mea 'a'ole he hö'ailona o ka ua?"

Ua 'äwïwï maila na'e ho'i ke kama'äina a 'ölelo i ke kalaiwa ka'a e 'u'u koke a'e i ka pälulu o ka 'ao'ao o ke ka'a. 'O ka mea 'äpiki, 'a'ole i pa'a nä pale 'ao'ao ua hä'ule ihola ka ua me ka ikaika, a ua pulu ua po'e nei.

Ua ho'i maila läkou a hö'ea i Hilo nei a hö'ike maila këlä mäka'i i nä mea äna i hana ai a i 'ike maka ai.

He 'ölelo nö ia na kahiko, inä e pi'i kekahi mea i ke kuahiwi, 'a'ole e 'ako wale i ka lehua, a hiki i ka wä e ho'i ai. Inä kä e 'ako 'ë 'oe i ka lehua, e ua ana a e uhi mai ana ka 'ohu. Ma kekahi wahi kä he kapu ka 'ako 'ana i ka lehua. 'O kekahi wahi 'a'ole.

'O ka 'oia'i'o o këia 'a'ole i maopopo iä mäkou, a mali'a paha i ke au nö i ko käkou mau küpuna, a 'o nä po'e o këia au, 'a'ole i maopopo iä läkou.

Mali'a paha, i ala maila këia nïnau, ma muli o ka hä'ule ua 'ole o Hilo nei i këia mau mahina, a inä he 'oia'i'o këlä no ka ua i ka wä e 'ako 'ia ai ka lehua, a pehea ho'i e ho'ä'o 'ole 'ia ai e kekahi po'e e pi'i i ke kuahiwi no ka 'ako 'ana i ka lehua i wahi e hä'ule ai ka ua, a pau ka pilikia o këia mau lä e uë nei i ka wai 'ole.

E ho'ä'o nö paha ka mea e pau ai ke kuhihewa.




E ho'ouna 'ia mai nä leka iä mäua,
'o ia ho'i 'o Laiana Wong a me Kekeha Solis
ma ka pahu leka uila ma lalo nei:
>> kwong@hawaii.edu
>> rsolis@hawaii.edu

a i 'ole ia, ma ke kelepona:
>> 956-2627 (Laiana)
>> 956-2624 (Kekeha)



BACK TO TOP
|

Note: This version of the column is set in Unicode, which requires current Web-browser software (Netscape 7 or Internet Explorer 6 on most operating systems.) If the Hawaiian text below does not display properly, you may want to use the version coded for older browsers (above) instead.

He wahi mo‘olelo


Synopsis: A short story about the consequence of picking a lehua flower. The writer also explains that in some areas picking lehua is kapu.


Aloha mai e nā makamaka heluhelu o Kauakūkalahale. Eia mai kekahi mo'olelo mai loko mai o ka Hoku o Hawaii o ka lā 7 o Pepeluali, 1940. E ho'onanea mai i ka heluhelu.

He mo'olelo kēia i hō'ike 'ia a'e i ko mākou Lunaho'oponopono ho'opuka, e pili ana i ke au kahiko o ko kākou mau kūpuna, e pili ana i nā po'e pi'i kuahiwi, 'a'ole e 'ako 'ia ka lehua, a hiki i ka huli ho'i 'ana mai, a laila 'ako.

Ua ui maila 'o ia iā mākou inā he 'oia'i'o kēia a i 'ole ua maopopo paha.

He lohe pepeiao wale nō, i kēia mea, a koe aku na'e ho'i ka 'ike maoli 'ana. Ua hō'ike 'ia mai iā mākou kekahi mo'olelo e pili ana i kekahi wahi o Ka'ū, inā e 'ako 'oe i ka pua lehua, e ua ana.

Ma kekahi mau makahiki lō'ihi i ka'ahope a'e nei i 'ane'ane paha e piha ka iwakāluakumamālima, ua holo aku nei kekahi mau māka'i i Kona no ka lawe 'ana i kekahi mau pa'ahao. Iā lākou i holo ai ua kau pū akula 'o Hanale Bakalamana (Bertlemann) o Ka'ū a kaiko'eke ho'i o Māka'inui Hanale Makini. Iā lākou i holo ai a hō'ea i Kona a i ka huli ho'i 'ana mai a hiki i Kahuku, i ka 'ā Pele, ua kū nui ihola lākou. He kāla'e maika'i nō ho'i ua lā lā. Ua lele akula lākou i lalo e holoholo i pau ho'i ka mālo'elo'e o ka wāwae, a iā lākou e holoholo ana, ua hele akula kekahi māka'i a 'ako maila i ka pua lehua. I ka 'ike 'ana mai o Bakalamana, ua huhū maila, a 'ōlelo maila, pehea lā 'oe i 'ako maila i ka lehua.

Ua nīnau akula kēia māka'i, "No ke aha ho'i?"

Pane maila ua kama'āina lā, "E ho'i 'āwīwī kākou, no ka mea e ua mai ana."

Ua pane ho'opohala akula kēia kanaka, "na wai i 'ōlelo mai iā 'oe e ua ana, no ka mea 'a'ole he hō'ailona o ka ua?"

Ua 'āwīwī maila na'e ho'i ke kama'āina a 'ōlelo i ke kalaiwa ka'a e 'u'u koke a'e i ka pālulu o ka 'ao'ao o ke ka'a. 'O ka mea 'āpiki, 'a'ole i pa'a nā pale 'ao'ao ua hā'ule ihola ka ua me ka ikaika, a ua pulu ua po'e nei.

Ua ho'i maila lākou a hō'ea i Hilo nei a hō'ike maila kēlā māka'i i nā mea āna i hana ai a i 'ike maka ai.

He 'ōlelo nō ia na kahiko, inā e pi'i kekahi mea i ke kuahiwi, 'a'ole e 'ako wale i ka lehua, a hiki i ka wā e ho'i ai. Inā kā e 'ako 'ē 'oe i ka lehua, e ua ana a e uhi mai ana ka 'ohu. Ma kekahi wahi kā he kapu ka 'ako 'ana i ka lehua. 'O kekahi wahi 'a'ole.

'O ka 'oia'i'o o kēia 'a'ole i maopopo iā mākou, a mali'a paha i ke au nō i ko kākou mau kūpuna, a 'o nā po'e o kēia au, 'a'ole i maopopo iā lākou.

Mali'a paha, i ala maila kēia nīnau, ma muli o ka hā'ule ua 'ole o Hilo nei i kēia mau mahina, a inā he 'oia'i'o kēlā no ka ua i ka wā e 'ako 'ia ai ka lehua, a pehea ho'i e ho'ā'o 'ole 'ia ai e kekahi po'e e pi'i i ke kuahiwi no ka 'ako 'ana i ka lehua i wahi e hā'ule ai ka ua, a pau ka pilikia o kēia mau lā e uē nei i ka wai 'ole.

E ho'ā'o nō paha ka mea e pau ai ke kuhihewa.




E ho'ouna 'ia mai nā leka iā māua,
'o ia ho'i 'o Laiana Wong a me Kekeha Solis
ma ka pahu leka uila ma lalo nei:
>> kwong@hawaii.edu
>> rsolis@hawaii.edu

a i 'ole ia, ma ke kelepona:
>> 956-2627 (Laiana)
>> 956-2624 (Kekeha)

This column is coordinated by the Hawaiian Language Department
at the University of Hawai'i at Mānoa, supported by UH
President Evan Dobelle's Initiative for Achieving Native Hawaiian
Academic Excellence.

--Advertisements--
--Advertisements--


| | | PRINTER-FRIENDLY VERSION
E-mail to City Desk


Text Site Directory:
[News] [Business] [Features] [Sports] [Editorial] [Do It Electric!]
[Classified Ads] [Search] [Subscribe] [Info] [Letter to Editor]
[Feedback]
© 2003 Honolulu Star-Bulletin -- https://archives.starbulletin.com


-Advertisement-